۱۰ گونه از سمی ترین و مرگباترین مارهای جهان؛ از افعی قاتل تا کبرای فیلیپینی و مار قهوه ای

کمتر جانورانی به اندازه مارهای سمی باعث ترس در انسان می شوند؛ حتی شاید بتوان ادعا کرد که شیر و پلنگ و خرس نیز به اندازه مارها برای انسان ترسناک نیستند. اگر چه امکان رویارویی با یک مار سمی بسیار کم و احتمال گزیده شده و مرگ در اثر زهری که وارد بدنتان می کنند حتی کمتر نیز هست، این ترس ظاهراَ نامعقول از مارها همواره برای انسان ها واقعی باقی مانده است. از میان بیش از 600 گونه مار سمی که روی زمین یافت شده است، تنها 200 گونه می توانند برای انسان خطرناک باشند.

روش های مختلفی برای تعریف میزان خطرناک بودن مارها برای انسان وجود دارد و به همین دلیل معیاری که برای دسته بندی خطرناک ترین مارهای سمی به کار می رود بسیار مهم است. برخی از این دسته بندی ها بر اساس میزان مرگبار بودن مقدار زهری که برای کشتن یک انسان یا موش لازم است صورت می گیرد، در حالی که برخی دیگر تعداد انسان ها یا موش هایی که یک مار می تواند با یک بار نیش زدن بکشد را مد نظر قرار می دهند. اما در اینجا با توجه به میزان مرگبار بودن هر دُز از نیش مار برای انسان مارها را طبقه بندی کرده و در هر دسته از مارها سعی شده تنها نام یک مار آورده شود. به هر ترتیب در ادامه این مطلب قصد داریم شما را با سمی ترین مارهای روی زمین آشنا کنیم.

10- مار زنگی

تنها مار آمریکایی که در این فهرست قرار می گیرد مار زنگی (Rattlesnake) است که با آن زنگوله انتهای دمش بسیار راحت می توان آن را شناسایی کرد و نیازی به تشریح ندارد. مار زنگی در واقع عضوی از خانواده افعی گودالی ( Pit Viper) است و می توانند خود را به طول دو سوم طول بدنشان در هنگام حمله به جلو پرتاب کنند. گونه پشت الماسی شرقی (Eastern Diamondback) سمی ترین مار زنگی در آمریکای شمالی به شمار می آید. نکته جالب اینکه مارهای جوانتر در این گونه بسیار خطرناک تر و مرگبارتر از مارهای بالغ هستند زیرا قدرت کنترل میزان زهری که به قربانی خود تزریق می کنند را ندارند. بیشتر انواع مارهای زنگی دارای زهر هوموتوکسین هستند که بافت ها را نابود کرده، اندام ها را از کار انداخته و سیستم لخته شدن خون را مختل می کند به همین دلیل فرد از درون دچار خونریزی می شود.

در صورتی که فرد توسط این مار گزیده شود جای نیش آن تقریباً مادام العمر باقی خواهد ماند و به همین دلیل حتی در صورت درمان درست و سریع نیز ممکن است با قطع عضو یا حتی مرگ همراه شود. مشکل در تنفس، فلج شدن، هذیان گویی و خونریزی شدید از نشانه های معمول گزیده شده توسط این مار سمی است. از این رو گزیده شدن توسط مار زنگی همیشه قربانی را در معرض مرگ قرار می دهد. در صورتی که نیش مار زنگی به سرعت درمان نشود، به ویژه در مورد مارهای بزرگ و بالغ، اغلب مرگ قربانی محتمل است. با این وجود، تزریق داروی ضدزهر در سریع ترین زمان ممکن، میزان مرگ و میر در اثر گزیده شده توسط مار زنگی را به زیر 4 درصد می رساند.

9- افعی قاتل

این مار که به درستی افعی قاتل (Death Adder) نام گرفته در استرالیا و گینه نو یافت می شود. این مار سمی می تواند دیگر مارها را شکار کرده و بکشد، حتی برخی از مارهایی که در این فهرست قرار دارند و عموماً از طریق کمین کردن این کار را انجام می دهد. افعی قاتل بسیار شبیه افعی های دیگر است، به ویژه سر مثلثی شکل و بدن کوتاه و قطوری که مختص افعی هاست. این مار سمی معمولاً بین 40 تا 100 میلی گرم زهر را به بدن قربانی تزریق می کند در حالی که میزان 0.4 تا 0.5 میلی گرم این زهر نیز می تواند مرگبار باشد. نیش درمان نشده افعی قاتل یکی از خطرناک ترین و مرگبارترین نیش ها در میان مارهاست.

زهر افعی قاتل از نوع نوروتوکسین بوده و نیش زده شدن توسط آن می تواند باعث فلج شدگی شود که معمولاً در عرض 6 ساعت قربانی را به کام مرگ می فرستد، آن هم به دلیل از کار افتادن سیستم تنفسی. عوارض نیش زده شدن توسط افعی قاتل در عرض 24 تا 48 ساعت به اوج خود می رسد. داروهای ضدزهر در درمان نیش افعی قاتل بسیار موفق و کارآمد هستند، به ویژه به این خاطر که عوارض گزیده شدن توسط این مار خیلی آهسته پیشرفت می کنند اما پیش از گسترش عوارض، میزان مرگباری زهر افعی قاتل 50 درصد است. با داشتن سریع ترین حمله و نیش زدن در میان مارها در جهان، افعی قاتل می تواند در عرض تنها سیزده صدم ثانیه از حالت حمله به حالت نیش زدن رفته و به سرعت به حالت قبلی بازگردد.

8- افعی

افعی ها (Vipers) در تمام نقاط جهان یافت می شوند اما مرگبارترین نوع افعی بدون شک مار جعفری یا همان افعی پولک اره ای (Saw Scaled Viper) و افعی زنجیری (Chain Viper) که در خاورمیانه و آسیای مرکزی و به طور ویژه در هند، چین و جنوب شرق آسیا یافت می شوند مرگبارترین و خطرناک ترین آن ها هستند. افعی ها بسیار بداخلاق و تهاجمی بوده و عموماً شب زی هستند و بعد از باران به فعالیت می پردازند. این مارها بسیار نیز سریع هستند. بسیاری از افعی ها دارای زهری هستند که نشانه های آن با درد در ناحیه گزش آغاز می شود و بعد از آن تورم شدید نقطه ای که گزیده شده رخ می دهد. خونریزی از دیگر عوارض معمول گزیده شدن توسط افعی ها بوده که معمولاً در ناحیه لثه ها رخ می دهد. فشار خون قربانی کاهش یافته و ضربان قلب نیز رفته رفته پایین می آید.

در منطقه گزیدگی نیز تاول زدگی رخ می دهد و در موارد شدید به دیگر نقاط اندام گزیده شده سرایت می کند. فساد اندام در گزش افعی ها معمولاً تنها سطحی و مربوط به عضلات اطراف محل گزیدگی است و در موارد معدودی می تواند بسیار شدید باشد. استفراغ و تورم صورت نیز در یک سوم موارد گزیده شدن توسط افعی رخ می دهد. درد شدید در موضع گزیدگی می تواند از 2 تا 4 هفته ادامه داشته باشد. اغلب تورم اندام گزیده شده در 48 تا 72 ساعت به اوج خود می رسد و منطقه گزیده شده دچار تغییر رنگ یشدید خواهد شود زیرا گلبول های قرمز و پلاسما وارد بافت عضلانی می شوند. در صورت گزیده شدن توسط افعی، مرگ در اثر مسموم شدن خون، از کار افتادن ریه یا قلب نیز می تواند 1 تا 14 روز پس از نیش زدگی یا حتی پس از آن نیز رخ دهد.

7- کبرای فیلیپینی

اغلب انواع کبراها در فهرست مرگبارترین مارهای جهان قرار نمی گیرند اما کبرای فیلیپینی (Philippine Cobra) از این قاعده مستثنی است. زهر این مار مرگبارترین زهر در میان کبراها بوده و می توانند زهر خود را تا سه متر پرتاب کنند. زهر کبرای فیلیپینی از نوع نوروتوکسین بوده که عملکرد ریه و قلب را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد و می تواند مسمومیت سیستم عصبی، از کار افتادگی سیستم تنفسی و مرگ را تنها در 30 دقیقه بعد از گزیدگی در پی داشته باشد. گزیدگی توسط کبرای فیلیپینی تنها مقدار اندکی باعث صدمه بافتی می شود اما نوروتوکسین موجود در زهر مار باعث اختلال در انتقال سیگنال های عصبی از طریق اتصالات عصبی-عضلانی نزدیک به عضلات می شود. عوارض گزیده شدن توسط مار کبرای فیلیپینی می تواند شامل سر درد، سرگیجه، استفراغ، درد شکمی، اسهال، تهوع، بیهوشی و توهم باشد.

6- مار ببری

مار سمی ببری (Tiger Snake) که در استرالیا یافت می شود یک زهر نوروتوکسین بسیار قوی دارد و مرگ در اثر گزیدگی توسط این مار می تواند در عرض تنها 30 دقیقه رخ دهد اما معمولاً مرگ بین 6 تا 24 ساعت پس از گزیده شدن و درمان نشدن رخ خواهد داد. پیش از تهیه پادزهر، نرخ مرگ و میر ناشی از گزش توسط مار ببری 60 تا 70 درصد بوده است. عوارض گزیدگی توسط مار ببری شامل درد در ناحیه پا یا گردن، احساس سوزش، بی حسی و عرق کردن شدید و بعد از آن شروع سریع مشکل در تنفس و فلج شدگی است. مار ببری معمولا در صورت مواجهه با انسان فرار می کند اما در صورتی که گیر انداخته شود بسیار تهاجمی عمل خواهد کرد. مار ببری با سرعت و دقتی بسیار باورنکردنی به قربانی حمله می کند.

5- مامبای سیاه

مامبای سیاه (Black Mamba) که اسم آن نیز ترسناک است در نقاط مختلفی از قاره آفریقا یافت می شود. این نوع مار به خاطر تهاجمی بودن فراوان شناخته شده و با دقتی مرگبار قربانی خود را نیش می زند. مامبای سیاه همچنین سریع ترین مار خشکی زی در جهان به شمار رفته و با سرعت بیش از 20 کیلومتر در ساعت نیز می خزد. این مار بسیار خطرناک می تواند تا 12 بار پیاپی قربانی یا قربانیان خود را نیش بزند. تنها یک نیش مامبای سیاه می تواند بین 10 تا 25 نفر را به کام مرگ بفرستد و زهر آن از نوع نوروتوکسین بسیار کارآمد و کشنده است که به سرعت عوارض خود را نشان می دهد.

هر نیش مامبای سیاه بین 100 تا 120 میلی گرم زهر را به طور متوسط به بدن قربانی تزریق می کند اما در برخی موارد این مقدار به 400 میلی گرم نیز می رسد. اگر زهر به رگ و خون قربانی برسد، تنها 0.25 میلی گرم آن برای کشتن انسان در 50 درصد موارد کافی است. نشانه های اولیه گزیده شدن توسط مامبای سیاه با درد در ناحیه گزش آغاز می شود که البته به شدت گزش های دیگر انواع مارهای دارای زهر نوروتوکسین نیست.

سپس قربانی نوعی احساس سوزش در دهان و نوک دست ها و پاها را احساس کرده و بعد از آن، دو بینی، بینایی تونلی، گیجی شدید، تب، تولید شدید بزاق و ایجاد کف در اطراف دهان و بینی و سپس رعشه و عدم توانایی در کنترل عضلات رخ می دهد. در صورت درمان نشدن، قربانی به سرعت دچار درد شکمی، تهوع و استفراغ، رنگ پریدگی، شوک، مسمومیت سلول های کلیه، مسمومیت سیستم تنفسی و فلج شدگی می شود. در نهایت قربانی توهم، از کار افتادگی سیستم تنفسی، اغما و در ادامه مرگ را تجربه می کند. بدون پادزهر، درصد مرگبار بودن گزیدگی توسط مامبای سیاه تقریباً صد در صد است که آن را در میان سمی ترین مارهای جهان قرار می دهد. بسته به ماهیت گازگرفتگی، مرگ می تواند در هر لحظه ای بین 15 دقیقه تا 3 ساعت پس از گزش رخ دهد.

4- مار تایپان

مار تایپان (Taipan) یک مار بسیار سمی استرالیایی دیگر دارای زهری است که تنها یک دُز از آن برای کشتن بیش از 12,000 خوک گینه ای کافی است. زهر این مار باعث لخته شدن خون قربانی و مسدود شدن مسیر تمامی رگ ها می شود. زهر مار تایپان به شدن نیز بر سیستم عصبی قربانی تاثیر گذاشته و آن را مختل می کند. پیش از تولید پادزهر، تقریباً هیچ کسی از گزیده شدن توسط مار تایپان جان سالم به در نبرده و مرگ معمولاً در کمتر از یک ساعت پس از گزیدگی رخ می داد. حتی با تزریق سریع و موفقیت آمیز پادزهر نیز قربانیان باید مدت های طولانی در بخش مراقبت های ویژه بستری شوند. این مار از لحاظ رفتار، مکان و شیوه زیست و همچنین ریخت شناسی بسیار شبیه مامبای سیاه آفریقایی است.

3- مار براق آبی

مار براق آبی (Blue Krait) یا مار مالایی (Malayan) مرگبارترین مار در میان مارهای براق هندی است. این مار که در آسیای جنوب شرقی و اندونزی یافت می شود در 50 درصد موارد، قربانی خود را به کام مرگ می فرستد حتی اگر پادزهر به موقع تزریق شده باشد. مار براق دیگر مارها را شکار کرده و می کشد و حتی ابایی از خوردن مارهای هم گونه خود ندارد. این مار شب زی بوده و در تاریکی بسیار تهاجمی تر و خشن تر عمل می کند. با این وجود، این نوع مار براق بسیار خجالتی و گوشه گیر بوده و به طور کلی در مواجهه با انسان سعی می کند خود را مخفی نماید. زهر این مار از نوع نوروتوکسین بوده و 16 بار قوی تر و مرگبارتر از زهر کبرا است. نیش زده شدن توسط این مار به سرعت باعث فلج شدن ماهیچه ها می شود زیرا مانع از آزاد شدن مناسب و درست ترکیبات شیمیایی توسط نورون هایی می شود که پیام ها را از عصبی به عصب دیگر منتقل می کنند.

سپس به سرعت نوبت به یک دوره از تشنج و تحریک شدگی شامل رعشه، اسپاسم و گرفتگی عضلات می رسد که در نهایت به فلج شدن کامل منتهی می شود. به دلیل ماهیت شب زی بودن مار براق آبی، به ندرت انسان ها مورد حمله این مار قرار می گیرند اما پیش از تولید پادزهر، میزان مرگ و میر ناشی از حمله این مار بیش از 85 درصد بود. حتی اگر پادزهر به موقع نیز تزریق شود، امکان مرگ قربانی همچنان فراوان است. مرگ معمولاً بین 6 تا 12 ساعت پس از گزش مار براق آبی رخ می دهد. حتی اگر قربانی به موقع به بیمارستان منتقل شود نیز کمای دائمی و حتی مرگ مغزی ناشی از نرسیدن اکسیژن به مغز فراوان است زیرا از تزریق پادزهر تا اثر کردن آن نیز مدتی طول می کشد در حالی که زهر مار براق آبی به سرعت تخریب هایی جبران ناپذیر را در بدن ایجاد می کند.

2- مار قهوه ای شرقی

اجازه ندهید نام ساده این مار شما را گول بزند زیرا چند صدم میلی گرم از زهر آن برای کشتن یک انسان بالغ کافی است. سمی ترین نوع مار قهوه ای اما مار قهوه ای شرقی (Eastern Brown Snake) است که مانند بسیاری از سمی ترین مارهای جهان در استرالیا زندگی می کند. مار قهوه ای بسیار سریع بوده، در موارد خاصی به انسان حمله کرده و به خاطر تعقیب قربانیان و چندین بار نیش زدن آن ها شناخته می شود. حتی مارهای نابالغ از این گونه نیز می توانند یک فرد بالغ را به کام مرگ بفرستند. زهر مار قهوه ای شرقی هم حایوی نوروتوکسین و هم لخته کننده های خونی است. خوشبختانه کمتر از نیمی از نیش های این مار حاوی زهر بوده و مار قهوه ای شرقی به ندرت به سمت نیش زدن قربانی پیش می رود. این مارها تنها به حرکت واکنش نشان داده و بهترین گزینه در مواجهه با آن ایستادن و حرکت نکرده است.

1- مار ترسناک یا اینلند تایپان

اگر چه قرار بود از هر نوع ماری تنها یک گزینه را در این فهرست داشته باشیم اما مار ترسناک یا اینلند تایپان ( Inland Taipan) به عنوان خطرناک ترین و سمی ترین مار جهان جایگاه خاص خود را دارد. این مار سمی ترین زهر در میان تمامی مارهای خشکی زی را دارد. بیشترین میزان زهر تزریق شده در این مار 110 میلی گرم است که برای کشتن 100 انسان یا 250,000 عدد موش کافی است. با میزان مرگباری تنها 0.3 میلی گرمی، زهر اینلند تایپان 10 برابر کشنده تر از زهر مار زنگی موجاوه و 50 بار مرگبارتر از مار کبرای معمولی است. خوشبختانه مار اینلند تایپان به ندرت تهاجمی بوده و به ندرت در طبیعت سر راه انسان قرار می گیرد. تاکنون هیچ مرگی ناشی از نیش زده شدن توسط مار اینلند تایپان گزارش نشده است، هر چند زهر آن در کمتر از 45 دقیقه می تواند یک انسان بالغ را به کام مرگ بکشد.

مار دریایی بلچر، سمی ترین مار جهان

سمی ترین ماری که تاکنون کشف شده مار دریایی بلچر (Belcher’s Sea Snake) است که تنها چند میلی گرم از زهر آن برای کشتن 1,000 انسان کافی است. اما کمتر از یک چهارم گزش های این مار حاوی زهر بوده و بسیار آرام است. ماهیگیران اغلب قربانی گزش های مار دریایی بلچر هستند و هنگام بیرون کشیدن تورهای ماهیگیری با آن مواجه می شوند. این مار در تمامی آب های جنوب شرق آسیا و شمال استرالیا یافت می شود.

بیشتر بخوانید: حقایقی جالب و کمتر شنیده شده در مورد «شاه کبرا»؛ خطرناک ترین مار زهر دار جهان

آیا می دانستید زهر مار چه ترکیباتی دارد و چگونه عمل می کند؟!