چگونه تنور شایعات داغ می‌شود؟

 

فربد فدایی در مورد شایعه و علل بروز شایعه گفت: شایعه نه تنها در بین مردم ایران بلکه بین مردم جوامع دیگر پرطرفدار است. کافیست چند جمله از یک اتفاقی بشنویم تا سر و کله شایعه هم پیدا بشود و مشکل اینجاست که اکثر کسانی که شایعه را می‌شنوند، حتی درباره آن فکر هم نمی‌کنند.

وی گفت: هر چیزی عجیب‌تر و غریب‌تر باشد برای مردم جالب‌تر است. به عنوان مثال اگر خبری منتشر شود که سگی پای مردی را گاز گرفت این اصلا جذابیتی ندارد، اما اگر عنوان شود که مردی پای سگی را گاز گرفت این جذابیت خبری دارد و همه را جذب می‌کند. در واقع مسایل واقعی زندگی مسایل عادی هستند و جذابیتی ندارند.

این روانپزشک با تاکید بر اینکه هر مطلبی که غیرعادی‌تر باشد شنونده و مخاطب بیشتری پیدا خواهد کرد، تصریح کرد: اگر گفته شود یک بازیگر زندگی خانوادگی خوب و آرامی دارد این خبر مردم را جذب نمی‌کند، اما اگر جنجال شود که بازیگری چهار زن دارد طبیعی است که همه این مساله را دنبال می‌کنند.

وی یادآور شد: توجه داشته باشید که بسیاری از اوقات ممکن است زمینه‌هایی در مورد شایعه وجود داشته باشد و به همین دلیل هم شایعات در جهات خاصی که مردم می‌پذیرند عنوان می‌شود و مسایلی که مطلقا در ذهن افراد جا ندارد به عنوان شایعه بیان نمی‌شود. به عنوان مثال اخباری راجع به یک قاتل زنجیره‌ای منتشر می‌شود پس از آن است که شایعه پردازی رواج پیدا می‌کند و مردم هم می‌پذیرند، چون ذهن آن‌ها آمادگی داشته است.

عضو انجمن علمی روانپزشکان ایران گفت: موضوعی که مردم ذهنیتی نسبت به آن ندارند خبرپردازی نمی‌شود، به عنوان مثال اگر فرضا گفته شود که کسی در یک منطقه دورافتاده و ناشناخته تغییر جنسیت داده، جذابیتی برای کسی ندارد، اما شایعه تغییر جنسیت یک فرد مشهور برای مردم جذابیت پیدا می‌کند.

فدایی با بیان اینکه شایعات در دو حالت رواج می‌یابند، توضیح داد: نخست زمانی که انتشار اخبار به صورت گسترده وجود نداشته باشد و دوم زمانی که منابع اطلاع دهنده خبر متعدد و در عین حال بدون مجوز و مسوولیت باشند.

وی ادامه داد: زمانی که انسان در مورد موضوعی کنجکاوی دارد اگر اخبار درست و رسمی به او داده نشود بازار شایعات داغ می‌شود و افراد بر حسب حدس و گمان یا بر حسب نیاز‌های روانی خود چیزی به موضوع اضافه یا از آن کم می‌کنند به این ترتیب واقعیت مخدوش می‌شود.

این متخصص اعصاب و روان با تاکید بر اینکه با توجه به گستردگی فضای مجازی این امکان برای همگان فراهم ساخته که مطالبی را عنوان و منتشر کنند، خاطرنشان کرد: این مطالب توسط افراد دیگری دستکاری می‌شوند به این علت است که شاهدیم مطالبی در قالب واقعیت با چه سرعتی گسترده می‌شود و مورد تایید هم قرار می‌گیرد.

فدایی در پاسخ به این پرسش که چه افرادی شایعه پراکنی می‌کنند هم توضیح داد: بسیاری از اوقات افراد بخاطر هیجان چنین کاری را انجام می‌دهند. از سوی دیگر، چون فضای مجازی این امکان را به شخص می‌دهد که بدون شناخته شدن مطالبی را عنوان کند، بنابراین مردم بر حسب نیاز‌های روانشناختی و ناتوانی‌هایی که ممکن است داشته باشد به وسیله دروغ پراکنی سعی در ایجاد اهمیت برای خود می‌کنند. در واقع کسی که شایعه‌ای را می‌پردازد احساس می‌کند که توانسته تاثیری بر روی جریانات امور داشته باشد.

این روانپزشک با یادآوری اینکه شایعه پراکنی از طریق مجاری قانون قابل تعقیب است، تصریح کرد: در قانون پیش بینی جبران صدمات مادی یا معنوی شایعات به فرد شده است. البته بسیاری اوقات راجع به افراد مشهور شایعات ساخته می‌شود، چون این افراد با انتخاب شغل و نحوه زندگی خود انتخاب کرده اند که جلوی چشم مردم باشند. ورزشکاران حرفه ای، خوانندگان، هنرمندان و دیگران از این جمله هستند که اصولا با توجه به همین اخبار است که مردم نسبت به آن‌ها توجه پیدا کرده و شهرت کسب کرده اند.

وی افزود: با توجه به جذابیتی که زندگی این افراد دارد ممکن است هر شخصی مطالبی راجع به مسایل زندگی این افراد کم یا زیاد کند و خواه ناخواه به زندگی آنان لطماتی وارد شود.

فدایی درباره راه حل‌های جلوگیری از شایعات گفت: نخست اینکه مسایلی که مردم کنجکاو هستند، از طریق مراجع رسمی و رسانه‌های معتبر اطلاعات درست و دقیق در اختیار آن‌ها قرار داده شود. دوم اینکه مردم به مطالعه روزنامه‌های کاغذی تشویق شوند و اخبار را از طریق نشریات مکتوب تعقیب کنند.

وی ادامه داد: به دلیل اینکه نشریات چاپی از جمله روزنامه‌ها و مجلات توسط نهاد‌هایی منتشر می‌شوند که صحت و سقم اطلاعات را قبلا می‌سنجند، در نتیجه اگر خبری را در روزنامه معتبر صبح یا عصر مطالعه کنید می‌توانید با توجه به اعتبار آن نشریه خبر درست کسب کنید. ضمن اینکه این نشریات هم اجازه نمی‌دهند که اعتماد خوانندگان نسبت به آنان با اخبار جعلی از بین برود.

فدایی تاکید کرد: مردم باید در مورد اخباری که می‌بینند، می‌خوانند و می‌شنوند دقت بیشتری داشته باشند و نیز سواد رسانه‌ای خود را ارتاق دهند.

عضو انجمن روانپزشکان ایران در مورد راه حل سوم هم تصریح کرد: سوم اینکه رادیو و تلویزیون نیز باید نیاز خبری مخاطبان را تامین کنند اخباری را منتشر سازند مردم مایل به دیدن و شنیدن آن‌ها هستند.