همزمان علی ربیعی، سخنگوی دولت روز گذشته گفت که توقف اجرای داوطلبانه پروتکل به معنای قطع همکاری با آژانس نیست؛ این همکاری ادامه خواهد داشت و جمهوری اسلامی ایران قطعا طی نامه‌ای همه موارد را از قبل به اطلاع آژانس خواهد رساند.
از سوی دیگر فرحان حق، سخنگوی سازمان ملل در واکنش به برنامه ایران برای محدودسازی بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ایران، خواستار همکاری کامل ایران با آژانس شد و از تمامی طرف‌های توافق هسته‌ای از جمله ایران خواسته که به توافق پایبند باشند. این درحالی است که به گفته نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد، جمهوری اسلامی ایران از برجام خارج نشده که حالا بخواهد به آن بازگردد و کاهش تعهدات تهران در قبال این توافق، در چارچوب ماده 36 آن است.
تحویل نامه ایران به آژانس
نماینده دائم کشورمان نزد سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین دوشنبه شب ضمن اعلام خبر تحویل نامه ایران به آژانس گفت: «در این نامه از آژانس خواستیم تا در اسرع وقت اقدامات لازم را برای اجرای درخواست‌های ایران جهت توقف اقدامات مختلف داوطلبانه، شامل اجرای پروتکل الحاقی، به عمل آورد.»
به گزارش پایگاه خبری انتخاب، غریب‌آبادی افزود: «این اقدام در اجرای قانون مصوب مجلس شورای اسلامی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران و در راستای حقوق مصرح جمهوری اسلامی ایران تحت بندهای 26 و 36 برجام و به علت عدم پایبندی طرف‌های مقابل به تعهدات خود در جهت رفع تحریم‌های غیرقانونی، صورت گرفته است.» وی تصریح کرد: «در این نامه از آژانس خواستیم تا در اسرع وقت اقدامات لازم را برای اجرای درخواست‌های ایران جهت توقف اقدامات مختلف داوطلبانه، شامل اجرای پروتکل الحاقی، به عمل آورد.» به گفته این مقام ایرانی، از این پس، همکاری‌های ایران و آژانس صرفا بر مبنای تعهدات پادمانی ادامه خواهد یافت تا زمانی که با لغو تحریم‌ها به‌صورت عملی و ملموس، زمینه برای بازگشت ایران به اجرای مجدد این اقدامات فراهم شود.
تداوم همکاری با آژانس
همچنین علی ربیعی، سخنگوی دولت در نشست هفتگی خود در پاسخ به سوالی درخصوص سررسیدن موعد قانون رفع تحریم‌ها در ٢١ فوریه و رفع نشدن تحریم‌ها و تصمیم دولت در این خصوص گفت: «براساس بند ششم قانون مجلس شورای اسلامی، از آنجا که تحریم‌ها تا امروز لغو نشده، دولت و سازمان انرژی اتمی مجبور به تعلیق اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی است که موجب کاهش نظارت‌ها و بازرسی‌های فراپادمانی آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای خواهد شد.»
به گزارش «ایسنا» وی افزود: «این مساله امری زمان‌بر نیست و وقتی موعد آن برسد، اجرای داوطلبانه پروتکل می‌تواند به سرعت متوقف شود. ایران عضو پادمان است و براساس تعهدات پادمانی، بخش عمده‌ای از نظارت‌ها، یعنی نظارت‌هایی که در چارچوب پروتکل الحاقی نیستند، باقی خواهند ماند.» ربیعی تاکید کرد: «بنابراین توقف اجرای داوطلبانه پروتکل به معنای قطع همکاری با آژانس نیست. این همکاری ادامه خواهد داشت و جمهوری اسلامی ایران قطعا طی نامه‌ای همه موارد را از قبل به اطلاع آژانس خواهد رساند، کما اینکه تاکنون نیز چنین کرده است.»
برجام، توافقی معتبر
وی ضمن آنکه این اقدام را خلاف میل باطنی و به‌دلیل تعلل آمریکا در لغو تحریم‌ها و انجام تعهداتش براساس قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد توصیف کرد، ادامه داد: «ما همچنان برجام را توافقی معتبر و بهترین توافق ممکن می‌دانیم و آماده‌ایم که فورا و در صورت بازگشت آمریکا و سایر طرف‌های توافق به تعهداتشان تمامی گام‌های برداشته شده براساس پاراگراف 36 برجام را به وضعیت اولیه در توافق برجام بازگردانیم.»
سخنگوی دولت ابراز امیدواری کرد که سه کشور اروپایی و آمریکا از فرصت کوتاه باقی‌مانده استفاده کنند و اجازه ندهند که دستیابی به راه‌حل‌های دیپلماتیک در رسیدگی به اختلاف غیرضروری بغرنج‌تر شود.
آمریکا متوجه پیامدها باشد
همچنین ربیعی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه دولت به غیر از مصوبه مجلس چه تصمیمات دیگری برای تحت فشار گذاشتن طرف مقابل دارد؟ گفت: «ما اعتقاد داریم که راه‌حل اختلاف جاری درباره برجام باید به روش دیپلماتیک باشد. انتظار داریم طرف‌های برجامی ما به خوبی متوجه پیامدهای خطیر تداوم بن‌بست کنونی در اجرای توافق باشند و برای برطرف کردن آن مسوولانه رفتار کنند. ما برخلاف آمریکا همواره به اصل مسوولیت‌پذیری در انجام تعهدات در چارچوبی متوازن متعهد بوده‌ایم؛ با این حال مسوولیت‌گریزی آمریکا برای ما چاره‌ای جز متوسل شدن به حقوق مندرج در برجام مطابق پاراگراف 36 آن توافق نگذاشت.» ربیعی یادآور شد: «در ادامه رفتارهای غیرقابل قبول آمریکا در اجرای تعهدات خود، امروز هم هرچند که ملاحظاتی درباره مفید و موثر بودن قانون مجلس موسوم به «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملت ایران» داشتیم ولی دولت قانون را به‌طور کامل و دقیق اجرا خواهد کرد. هر نوع اقدام ضروری و مقتضی دیگر نیز ذیل تصمیمات کلان درخصوص برجام در شورای‌عالی امنیت ملی و با در نظر گرفتن همه ابعاد منافع و مصالح ملی اتخاذ خواهد شد.»
ایران در برجام حضور دارد
همچنین با وجودی‌که هنوز مقامات آمریکایی تصمیم جدی‌ای برای بازگشت به برجام نگرفته‌اند و در صحبت‌هایشان نیز می‌گویند ابتدا ایران باید به تعهدات برجامی‌اش بازگردد، نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد گفت: «جمهوری اسلامی ایران از برجام خارج نشده که حالا بخواهد به آن بازگردد و کاهش تعهدات تهران در قبال این توافق، در چارچوب ماده 36 آن است.» به گزارش «ایسنا» مجید تخت‌روانچی افزود: «چطور از ایران که در برجام هست، انتظار می‌رود گام اول را بردارد.» براساس گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دولت، روانچی در ادامه گفت: «براساس ماده 36، وقتی یکی از اعضای برجام مرتکب نقض آشکار و شدید می‌شود، این اختیار به ایران داده می‌شود که یا به‌طور کلی یا برخی از تعهداتش را انجام ندهد و ما گزینه دوم را انتخاب کردیم.»
توییت فارسی بایدن
از سوی دیگر درحالی‌که نزدیک به یک ماه از آغاز به‌کار دولت جو بایدن می‌گذرد و وی هنوز هیچ اقدام مشخصی در راستای احیای برجام انجام نداده، روز گذشته وزارت امورخارجه آمریکا در صفحه فارسی توییترش پیامی از جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا را با خط نستعلیق منتشر کرد که مطرح می‌کند: «آمریکا بازگشته است. دیپلماسی به کانون سیاست خارجی ما بازگشته است.» به گزارش «ایسنا» پیش از این نیز صفحه توییتر فارسی وزارت امورخارجه آمریکا، اظهارات آنتونی بلینکن وزیر امورخارجه آمریکا را با خط نستعلیق منتشر کرده بود.
تحرکات برجامی غرب
همچنین همزمان با نزدیک شدن به موعد تعیین شده توسط ایران برای توقف همکاری‌های داوطلبانه از جمله اجرای پروتکل الحاقی در صورت عدم رسیدگی به خواسته‌های مطرح شده، هایکو ماس وزیرخارجه آلمان و همتای فرانسوی وی ژان ایو لودریان دوشنبه شب درباره حفظ برجام به گفت‌وگو نشستند.
به گزارش «ایرنا» وزارت‌خارجه آلمان در پیامی توییتری نوشت: «ماس و لودریان پیش از نشست شورای وزیران خارجه اتحادیه اروپا در دوشنبه آینده گفت‌وگوهای صادقانه‌ای درباره مسائل جاری از جمله الکسی ناوالنی، کووید-19 در اروپا، حفظ برجام و گام‌های بعدی روند صلح خاورمیانه داشتند.» هفته گذشته نیز رافائل گروسی مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و جوزپ بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در آستانه پایان ضرب‌الاجل قانون «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت» که به موجب آن همکاری‌های ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی محدود خواهد شد تلفنی گفت‌وگو کردند.
مجلس شورای اسلامی 11 آذرماه گذشته با تصویب این قانون، دولت را مکلف کرد که در صورت ادامه تحریم‌های آمریکا، همکاری با آژانس را محدود کرده و گام‌های بیشتری را درخصوص کاهش تعهداتش ذیل برجام بردارد. بورل دوشنبه هفته گذشته نیز در تماس ویدئویی با «وانگ یی» وزیر امورخارجه چین از نقش مثبت پکن در حفظ برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به برجام و کمک به اجرای پروژه بازطراحی رآکتور آب سنگین اراک تقدیر کرد. مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا همچنین برلزوم پیگیری تلاش‌های دیپلماتیک برای اطمینان از اجرای کامل برجام توسط تمام طرف‌ها، وفق آخرین نشست وزرای امورخارجه کشورهای عضو این توافق تاکید کرد.
تحرکات برجامی اروپا و آمریکا برای بازگشت این توافق به ریل اصلی، در روزهای اخیر افزایش قابل‌توجهی یافته است. بیش از 10 روز پیش وزرای امورخارجه سه کشور اروپایی عضو برجام و آمریکا به‌صورت مجازی تشکیل جلسه داده و درباره اهمیت اتخاذ رویکرد یکپارچه در قبال توافق هسته‌ای ایران بحث و تبادل‌نظر کردند.
تاکید مسکو بر لزوم پیشرفت در اجرای برجام
از سوی دیگر نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در واکنش به زمان توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی از سوی ایران، نوشت «اکنون با زمان در مسابقه هستیم و باید تلاش کنیم حداکثر تا قبل از نوروز در اجرای برجام پیشرفت واقعی داشته باشیم.» به گزارش خبرگزاری فارس، «میخائیل اولیانوف» نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین در توییتی به پیام «کاظم غریب‌آبادی» سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین و نماینده دائم ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره تاریخ توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی از سوی ایران واکنش نشان داد.
غریب‌آبادی اعلام کرده بود توقف اجرای اقدامات داوطلبانه ایران تحت برجام از تاریخ 23 فوریه 2021 برابر با 5 اسفندماه طبق مصوبه مجلس اجرایی خواهد شد. یعنی اگر طرف‌های عضو برجام تا سوم اسفند به تعهدات خود عمل نکنند ایران اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را از پنجم اسفند متوقف خواهد کرد.
میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین در این باره گفت: «پروتکل الحاقی دو روز بیشتر در ارتباط با فعالیت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ایران اعمال خواهد شد. (زمان) زیادی نیست، اما حالا که ما با زمان در مسابقه هستیم، هر یک روز اهمیت دارد.»
اولیانوف در این خصوص نوشت: «این به آن معناست که پروتکل الحاقی تنها دو روز دیگر در ارتباط با فعالیت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ایران اعمال خواهد شد. (زمان) زیادی نیست، اما حالا که ما با زمان در مسابقه هستیم، هر یک روز اهمیت دارد.»
این درحالی است که سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امورخارجه کشورمان نیز روز دوشنبه در مورد اینکه اگر طرف‌های عضو برجام تا سوم اسفند به تعهدات خود عمل نکنند ایران اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف خواهد کرد و آیا در این ارتباط برنامه‌ریزی مشخصی شده است یا خیر، گفت: «مسائل‌ریز فنی را باید از سازمان انرژی اتمی بپرسید و طبق مصوبه مجلس اگر تا آن موقع مشخص شده باشد که دیگر طرف‌های عضو برجام به تعهد خود عمل نمی‌کنند دولت مکلف است اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف کند و این زمان‌بر نیست و هر روزی فرا برسد می‌تواند اجرا شود.» خطیب‌زاده ادامه داد: «براساس این مصوبه نظارت‌های فراپادمانی متوقف می‌شود؛ که ما در چارچوب پروتکل الحاقی اجرای آن را به‌صورت داوطلبانه پذیرفته‌ایم.»
فرصتی برای نجات برجام
شبکه سی‌ان‌بی‌سی در گزارشی با اشاره به اقدامات هسته‌ای ایران در راستای کاهش تعهدات برجامی خود و ضرب‌الاجل پنجم اسفند برای توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی، تاکید کرد که هنوز فرصت نجات توافق هسته‌ای وجود دارد.
به گزارش «ایسنا» شبکه سی‌ان‌بی‌سی در گزارش خود با ادعای اینکه جدیدترین اقدام هسته‌ای ایران نقض توافق هسته‌ای 2015 است، نوشت: «آغاز تولید اورانیوم فلزی در ایران، همان‌طور که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز آن را مورد تایید قرار داده، توجه قدرت‌های بین‌المللی را جلب کرده است و موانع برای بازگشت به این توافق را باتوجه به اینکه ایران خواهان برداشته شدن تحریم‌هاست، افزایش می‌دهد.»
این رسانه آمریکایی در ادامه مدعی شد که «تولید اورانیوم فلزی با غنی‌سازی اورانیوم کاملا متفاوت است و موارد مصرف کمی در فعالیت‌های هسته‌ای صلح‌آمیز دارد» و افزود: «این اقدام ایران زنگ هشدار را برای برخی در جامعه بین‌الملل به صدا درآورد. به گفته کارشناسان مقدار بسیار بیشتری از 6/ 3 گرم از این ماده (اورانیوم فلزی) می‌تواند برای تولید هسته یک بمب اتمی مورد استفاده قرار گیرد. بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وجود 6/ 3 گرم اورانیوم فلزی را در تاسیسات اصفهان که کمتر از اندازه یک انگشت است، تایید کرده‌اند.» یک مقام پیشین آمریکایی در دولت باراک اوباما که در مذاکرات برجام نیز مشارکت داشت در گفت‌وگو با سی‌ان‌بی‌سی ادعا کرد: «این اقدام ایران جدی‌ترین گام هسته‌ای است که آنها تاکنون برداشته‌اند و این، واقعا تحریک‌آمیز است.» این مقام پیشین آمریکایی همچنین گفت: «من فکر نمی‌کنم که این مساله احتمال ورود به برجام را تضعیف کند اما در عین حال، دردسر ساز است.»
به گزارش سی‌ان‌بی‌سی، با این حال کارشناسان منطقه‌ای معتقدند که توافق هسته‌ای هنوز قابل حفظ شدن است.
انیسه تبریزی، محقق ارشد اندیشکده «بنیاد مطالعات امنیت و دفاعی سلطنتی» در انگلیس معتقد است که اقدامات ایران قابل بازگشت هستند، به‌ویژه اگر در مدت زمانی کوتاه انجام شوند. وی ادامه داد: «محکومیت‌هایی (علیه ایران) وجود داشته است اما هیچ سیگنالی مبنی بر اینکه این پایان تلاش‌ها برای احیای مذاکرات بر سر برجام است، مشاهده نکرده‌ایم.»
گزینه‌های بایدن برای نجات برجام
همچنین شبکه الجزیره نیز دوشنبه شب در تحلیلی درباره لزوم نجات برجام نوشت: «در سایه فرصت محدود دولت جدید آمریکا برای نجات برجام، به‌نظر می‌رسد بایدن که تمایل زیادی برای احیای این توافق دارد، به‌زودی برنامه خود را اعلام کند.»
به گزارش پایگاه خبری انتخاب، در ادامه این مطلب آمده است: «تعهد در مقابل‌تعهد»؛ رئیس‌جمهور دموکرات آمریکا شروط خود برای بازگشت به توافق هسته‌ای سال 2015 را این‌گونه خلاصه می‌کند؛ به عبارت دیگر، بایدن آماده پیوستن مجدد به جمع امضا‌کنندگان توافق هسته‌ای و در ادامه، رفع تحریم‌های جمهوری اسلامی است، به شرطی که تهران هم به تعهدات برجامی خود بازگردد. درحالی‌که تهران در پاسخ به تحریم‌های آمریکا، خروج تدریجی از توافق هسته‌ای را آغاز کرد و اکنون خواستار رفع کلیه تحریم‌های واشنگتن است.
یک دیپلمات سابق در اتحادیه اروپا هشدار می‌دهد که 21 فوریه به سرعت درحال نزدیک شدن است و ضروری است که یک اقدام دیپلماتیک صورت گیرد. وی افزود: «10 روز آینده به شدت مهم خواهد بود، چراکه مشخص خواهد کرد که آیا قادر به متقاعد ساختن ایران برای عدم توقف بازرسی‌ها هستند یا نه.»
در همین حال، یک منبع اروپایی نیز تاکید کرد که با فرا رسیدن 21 فوریه، بازگرداندن امور به شرایط بهتر، تقریبا غیرممکن می‌شود، چراکه بحث بازرسی از تاسیسات هسته‌ای ایران، خط قرمز روسیه و چین است.
جان ولفستال، مشاور بایدن در دوره معاونت ریاست‌جمهوری‌اش، معتقد است که ایالات‌متحده و ایران به فکر صدور بیانیه‌ای قبل از تاریخ 21 فوریه هستند، تا نیت مشترک خود برای احترام و پایبندی دوباره به توافق را نشان دهند.
ند پرایس، سخنگوی وزارت‌خارجه آمریکا در پاسخ به سوال خبرنگاری درمورد 21 فوریه گفت که «ما هیچ موعد و ضرب‌الاجل دقیقی را مشخص نمی‌کنیم.» درحال‌حاضر، دولت بایدن تمرکز خود را روی تماس‌هایی با متحدان اروپایی‌اش و دیگر دولت‌های امضا‌کننده توافق هسته‌ای گذاشته و تا مرحله بعدی، مذاکره مستقیم با تهران را آغاز نمی‌کند. اما به اعتقاد مشاور سابق کاخ سفید در دوره اوباما، در پشت پرده، مسوولان آمریکایی مذاکره خود با مسوولان ایرانی را شروع کرده‌اند.
توماس کانتریمان، معاون وزیرخارجه در دوره اوباما، معتقد است که رئیس‌جمهور فعلی، می‌تواند برای اثبات حسن نیت خود، برخی تحریم‌ها را برطرف کند. اما به‌نظر می‌رسد مادامی که ایران گام اول را برندارد، این امر غیر ممکن است. این درحالی است که مقامات هر دو کشور قصد دارند نشان دهند که تحت فشار تسلیم نمی‌شوند.
گزینه دیگر، صدور «بیانیه تصمیم متقابل‌تهران و واشنگتن و تعهد بازگشت کامل به برجام»، پیش از مذاکره بر سر شروط و جدول زمانی است. به گفته یک منبع اروپایی، اروپا می‌تواند محور مذاکرات بین ایران و آمریکا، روسیه و چین باشد.
تحلیلگران بر این عقیده‌اند که اقدامات آمریکا نظیر کمک در زمینه واکسن‌های کرونا یا کمک‌های انسانی و ضمانت‌های اقتصادی نظیر موافقت با درخواست ایران برای دریافت وام از صندوق بین‌المللی پول، همگی در راستای اعتماد‌سازی صورت گرفته است.
