روندهای مهم تکنولوژی در سال ۲۰۲۱

کنفرانس توسعه و تجارت سازمان ملل که تمرکز اصلی خود را پرداختن به امور کشورهای درحال توسعه ‌برمی‌شمارد، تاکید می‌کند که پیامدهای منفی سرعت سرسام‌آور فناوری، برای این دست کشورها پررنگ‌تر است. در نتیجه کشورهای درحال توسعه باید تعادل را در جوامع خود برقرار کنند تا قادر باشند به توسعه‌ای متوازن در جامعه خود، جامه عمل بپوشانند. اما به راستی فناوری‌های پیشرو چه هستند و چه آینده‌ای در انتظار دنیای تکنولوژی است.

بنا بر گزارش آنکتاد، هیچ تعریف واحدی از فناوری‌های پیشرو وجود ندارد اما به‌طور کلی، فناوری‌های پیشرو به فناوری‌های جدیدی اطلاق می‌شود که به سرعت درحال پیشرفت هستند و از دیجیتال‌سازی و ارتباطات بهره می‌برند؛ این فناوری‌ها می‌توانند تاثیرات چشمگیری بر اقتصاد، جوامع و توسعه سایر فناوری‌ها بگذارند. فناوری‌هایی چون هوش مصنوعی (AI)، اینترنت اشیا، بیگ دیتا، بلاک‌چین، 5G، چاپ سه‌بعدی، روباتیک، پهپادها، مهندسی ژنوم، فناوری نانو و فتوولتائیک خورشیدی در این دسته قرار می‌گیرند. غالب این فناوری‌ها در دوران نزول قیمت ذخیره‌سازی دیتاها و قیمت انرژی خورشیدی، ظهور کردند و باعث افزایش بهره‌وری و بهبود معیشت بشر شدند. با استفاده از این فناوری‌ها، شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی فعال در کشورهای درحال توسعه می‌توانند به رشد اقتصادی خود کمک کنند. به‌عنوان مثال در نیجریه از «اینترنت اشیا» در توسعه تکنیک‌های کشاورزی و در گامبیا از چاپگرهای سه‌بعدی در صنعت مد بهره گرفته می‌شود.

   سرعت رشد و قبضه بازار

بنابر برخی برآوردها، فناوری‌های پیشرو درحال‌حاضر بازاری 650 میلیون دلاری دارد که پیش‌بینی می‌شود تا سال 2025 ارزش این بازار به 3/ 2 تریلیون دلار ارتقا یابد. در این میان بازار جهانی لپ‌تاپ درحال‌حاضر ارزشی 102 میلیون دلاری و تلفن‌های هوشمند سهمی 522 میلیون دلاری دارند. در میان فناوری‌های پیشرو، اینترنت اشیا بیشترین درآمد را کسب می‌کند؛ تنها در سال 2018 این فناوری 130میلیون دلار فروش داشت و در 10 سال آینده می‌تواند تا 5/ 1 تریلیون دلار نیز رشد کند. این درآمد حیرت‌انگیز به آن علت است که اینترنت اشیا طیف گسترده‌ای از دستگاه‌ها در جهان را زیر چتر خود می‌گیرد. در سال 2017 تعداد دستگاه‌هایی که از اینترنت اشیا استفاده می‌کردند از تعداد انسان‌های روی کره‌خاکی بیشتر بود، رقمی بالغ بر 4/ 8 میلیارد دستگاه. در سال 2017 شرکت‌های مرتبط با اینترنت اشیا به حدود 2888 کمپانی در جهان رسید که بالغ بر 342هزار تن را وارد بازار کار کرد. بیشترین شغل‌های مرتبط با اینترنت اشیا در کمپانی IBM تعریف شده است و پس از آن، کمپانی‌های اینتل و مایکروسافت قرار دارند.

بازار روباتیک نیز همچون سایر فناوری‌های پیشرفته بر سرعت خود افزوده است و پیش‌بینی می‌شود سهم 32 میلیارد دلاری این فناوری در سال 2018 به حدود 499 میلیارد دلار در سال 2025 برسد. آنکتاد پیش‌بینی می‌کند استفاده از روبات‌ها در تولید، بسته‌بندی و همچنین صنعت خودرو در مقیاسی بزرگ گسترش یابد و احتمالا شرکت‌های کوچک و متوسط که با هزینه‌های بالای نیروی کار روبه‌رو هستند به استفاده از روبات‌ها روی آورند. در سال 2016 تنها در ایالات‌متحده بالغ بر 132هزار مهندس روباتیک وارد بازار کار شدند و انتظار می‌رود تا سال 2026 این عدد رشدی 4/ 6 درصدی را تجربه کند. رشد فرصت‌های شغلی در فناوری نانو نیز احتمالا به عدد 6درصد نزدیک خواهد شد.

 فناوری فتوولتائیک خورشیدی نیز از میدان رقابت دور نمانده و به سرعت درحال ارتقاست. در پی افزایش تقاضا برای انرژی‌های تجدیدپذیر، تنظیم مقررات از سوی دولت‌ها برای بهره‌برداری از انرژی‌های تجدیدپذیر و همچنین تغییر الگوی مصرف، اقبال به استفاده از فناوری فتوولتائیک خورشیدی رو به رشد است. این فناوری در سال 2018 بازاری به ارزش 55 میلیارد دلار داشت و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2016 ارزش آن به 34 میلیارد دلار برسد. گرچه تلاطم‌های سیاسی کمی از شتاب فناوری فتوولتائیک خورشیدی کاست اما پیش‌بینی می‌شود این صنعت به سرعت در سال‌های آتی پیشرفت کند.

 گزارش آنکتاد برآورد می‌کند که احتمالا رشد مشابهی در سایر حوزه‌های فناوری‌های پیشرو در انتظار بشر است. سرعت رشد فناوری، مشاغل موردنیاز آنان را نیز رونق بخشیده است. در بازه زمانی ژوئن 2015 تا ژوئن 2018 پیشنهادهای شغلی برای پست‌های مرتبط با هوش مصنوعی در یک موتور جست‌وجو نزدیک به 100درصد افزایش داشت که غالب آن را مهندسان نرم‌افزار تشکیل می‌دادند. بنا بر مطالعه‌ای که در سال 2019 انجام شد، چین بزرگ‌ترین خانه متخصصان هوش مصنوعی است که 12113 شغل را اشغال کرده‌اند و به‌دنبال آن، آمریکا با 7465 شغل و ژاپن با 3369 شغل قرار دارند. در فاصله زمانی 2017 تا 2018 تقاضا برای مهندسان بلاک‌چین تنها در ایالات‌متحده رشدی 400درصدی داشت. متوسط درآمد یک مهندس بلاک‌چین اکنون به 150 تا 175 هزار دلار در سال رسیده و میان آمازون، مایکروسافت، فیس‌بوک و IBM رقابت شدیدی برای جذب مهندسان در گرفته است.

پهپادها از دیگر فناوری‌های پیشرو هستند که ثانیه به ثانیه خود را ارتقا می‌دهند. ایالات‌متحده انتظار دارد در بازه زمانی 2013 تا 2015 بالغ بر 100هزار شغل مرتبط با این فناوری را تعریف کند. ایالات‌متحده، چین و فرانسه سه غول پیشرو در فناوری پهپاد هستند. کنفرانس توسعه و تجارت سازمان ملل در گزارش اخیرخود برآورد می‌کند که فناوری 5G نیز بالغ بر 22‌میلیون شغل را در جهان تامین می‌کند. در این میان چین با مشغول کردن 5/ 9 میلیون نفر در این حوزه، پیشتاز است و پس از آن ایالات متحده با 4/ 3 میلیون نفر در رده دوم قرار دارد.

چاپ سه‌بعدی نیز درحال بازکردن جای خود در میان فناوری‌های پیشرو است و تقاضا برای متخصصان این حوزه درحال فزونی است. همچنین مهندسی ژنوم با استقبال بی‌نظیری روبه‌رو شده و پیش‌بینی می‌شود تنها در انگلستان در فاصله سال‌های 2017 تا 2030 بیش از 18هزار فرصت شغلی در این بخش از فناوری‌های پیشرو تعریف شود. در فاصله سال‌های 2016 تا 2026 نیز انتظار می‌رود ایالات‌متحده 17600فرصت شغلی برای مهندسان علوم‌پزشکی و زیست‌پزشکی اضافه کند.

   رقابت دوشادوش چین و آمریکا

شرکت‌های چینی در سال‌های اخیر در زمینه فناوری‌هایی از قبیل 5G، پهپادها و فناوری فتوولتائیک خورشیدی رشدی چشم‌گیر داشتند و در این زمینه نشریات متعدد و اختراعات گوناگونی را ثبت کرده‌اند. دو بازیگر اصلی این میدان از علم و فناوری، بی‌شک چین و ایالات‌متحده است که سهم غالب را در تمامی حوزه‌های این فناوری روز، قبضه کرده‌اند. درحالی‌که چین درحال ارتقای خود در اینترنت اشیا و بیگ دیتا است، آمریکا در زمینه روباتیک، مهندسی ژنوم و بلاک‌چین در صف نخست جهان ایستاده است.

   برابری دراستفاده از فناوری

بنا بر گزارش آنکتاد، چین و ایالات متحده در خلق فناوری‌های پیشرو، سردمدار جهانیان‌اند و کشورهایی که بیشترین فرصت را برای استفاده برابر از این فناوری‌ها فراهم کرده‌اند، ایالات‌متحده، سوئیس، سوئد، سنگاپور، هلند و کره‌جنوبی هستند. اقتصادهای درحال گذار همچون چین و روسیه نیز در تلاشند استفاده برابر از این فناوری‌ها را در کشور خود ارتقا بخشند. درحال حاضر چین در این رتبه‌بندی در جایگاه 25 و روسیه در جایگاه 27 ایستاده است. همچنین باید در انتظار رشد سریع هند در این رتبه‌بندی بود. به‌طور کلی مناسب‌ترین بسترها برای استفاده برابر شهروندان از فناوری‌های پیشرو در آمریکای شمالی و اروپا فراهم شده و ضعیف‌ترین بسترها در آفریقاست. جای تعجب نیست که کشورهایی که بیشترین تولید را در فناوری‌های پیشرو دارند، بییشترین بهره را نیز از آن خواهند برد.