سنگ صفرا؛ از علائم، تا راه های پیشگیری

سنگ‌های صفراوی سنگ‌ها یا توده‌هایی هستند که با سخت شدن برخی مواد در کیسه صفرا یا مجرای صفراوی ایجاد می‌شوند. برخی از مواد شیمیایی موجود در کیسه صفرا می‌توانند به یک سنگ بزرگ و یا چند سنگ کوچک تبدیل شوند.

طبق تحقیقات انجام شده به نظر می‌رسد که حدودا 20 میلیون آمریکایی با سنگ‌های کیسه صفرا زندگی می‌کنند همچنین نشان داده شده است که میزان شیوع این بیماری در جوامع توسعه یافته به 10 درصد و حتی بیشتر رسیده است.

سنگ کیسه صفرا چگونه بوجود می‌آید؟ چه نشانه‌هایی دارد؟ چه درمان‌هایی بکار گرفته می‌شود؟ همه این‌ها سوالاتی هستند که در این مقاله به آن‌ها پاسخ داده می‌شود.

بیشتربخوانید:

بهترین رژیم غذایی برای افراد مبتلا به سنگ کیسه صفرا

نشانه‌های ابتلا به سنگ‌های صفراوی چیست؟

اکثر افراد مبتلا به سنگ صفرا اصلاً علائمی ندارند. به این دلیل که سنگ‌ها در کیسه صفرا می‌مانند و مشکلی ایجاد نمی‌کنند. با این حال، گاهی اوقات، سنگ کیسه صفرا ممکن است منجر به التهاب کیسه صفرا شود.

علامت اصلی آن دردی است که به طور ناگهانی بروز کرده و به سرعت بدتر می‌شود. این درد می‌تواند در سمت راست بدن، درست زیر دنده ها، بین شانه‌ها یا روی شانه راست احساس شود.

علائم دیگر عبارتند از:

• کمر درد
• حالت تهوع
• تعریق
• بی قراری

درمان سنگ‌های کیسه صفرا چگونه است؟

سنگ‌های کیسه صفرا زمانی درمان می‌شوند که باعث التهاب این بافت، انسداد مجرای صفراوی و یا انتقال این سنگ‌ها به روده شوند.

کولسیستکتومی (Cholecystectomy) به معنای برداشتن کیسه صفرا از طریق جراحی است. این عمل معمولاً با جراحی یک سوراخ کوچک روی شکم ایجاد می‌شود. این نوع از جراحی برای 10 درصد از افرادی که نیاز به کولسیستکتومی دارند امکان پذیر نیست. در عوض آن‌ها جراحی باز خواهند کرد.

با کولسیستکتومی باز، یک شکاف بزرگ در شکم ایجاد می‌شود. افرادی که تحت عمل جراحی باز قرار می‌گیرند، به مدت طولانی تری در بیمارستان و زمان بهبودی نیاز دارند. اگر کیسه صفرا به شدت ملتهب شده باشد، به جراحی باز نیاز خواهد بود.

برای تعداد زیادی از کسانی که تحت عمل جراحی کولیسیستکتومی قرار می‌گیرند، سنگ‌های صفراوی در طی یک سال دوباره برمی‌گردند. برای کمک به پیشگیری از این بیماری، به بسیاری از افراد مبتلا به سنگ صفرا اسید اورسودسیدئوکسیولیک که از اسید‌ها و مواد موجود در صفرا است داده می‌شود.

این ماده محتوای کلسترول موجود در صفرا را کاهش می‌دهد و احتمال تشکیل مجدد سنگ را کم می‌کند.

اگر سنگ کیسه صفرا از کلسترول ساخته شده باشد، گاهی اوقات می‌تواند به آرامی با اسید اورسودئوکسیکولیک حل شود. این نوع درمان، معروف به انحلال درمانی، ممکن است 2 سال طول بکشد تا موثر واقع شود. به اندازه جراحی موثر نیست، اما گاهی اوقات تنها گزینه برای افرادی است که نمی‌توانند بیهوشی عمومی داشته باشند.

هنگامی که فردی با سنگ‌های صفراوی نتواند جراحی یا اسید اورسودئوکسیکولیک انجام دهد، ممکن است تحت عمل جراحی کلانژیوپانکراتولوگ آندوسکوپیک رتروگراد (ERCP) قرار گیرد که به بی حسی موضعی نیاز دارد. یک دوربین انعطاف پذیر فیبر نوری یا آندوسکوپ، از طریق دهان وارد دستگاه گوارش شده و به کیسه صفرا وارد می‌شود. با این وسیله، دهانه مجرای صفراوی را باز می‌کند. سپس سنگ‌ها برداشته شده یا رها می‌شوند تا به روده منتقل شوند.

نوع دیگری از درمان استفاده از امواج است. امواج شوک اولتراسونیک به سمت سنگ کیسه صفرا نشانه رفته و آن‌ها را از هم می‌پاشد. اگر سنگ صفرا به اندازه کافی کوچک شود، می‌تواند با اطمینان از مدفوع عبور کند. این نوع درمان غیر معمول است و فقط در صورت وجود تعداد کمی سنگ صفراوی استفاده می‌شود.

بیشتربخوانید:

روش های خانگی پاکسازی کیسه صفرا

تشخیص سنگ‌های صفراوی چگونه انجام می‌شود؟

در بسیاری از موارد، هنگامی که فردی تحت شرایط دیگری تحت درمان قرار می‌گیرد، سنگ صفرا به طور تصادفی کشف می‌شود. پزشک ممکن است پس از آزمایش کلسترول، اسکن اولتراسوند، آزمایش خون یا حتی اشعه ایکس، به سنگ صفرا مشکوک شود.

برای یافتن علائم عفونت، انسداد، پانکراتیت یا زردی ممکن است از آزمایش خون استفاده شود.

در مواردی یک رنگ مخصوص به جریان خون تزریق می‌شود تا در مجاری صفراوی یا کیسه صفرا متمرکز شود. رنگ در اشعه X نمایان می‌شود. از ERCP همچنین برای تعیین و از بین بردن سنگ‌ها در مجرای صفرا استفاده می‌شود.

سپس پزشک می‌تواند با بررسی اشعه ایکس، اختلالات احتمالی کیسه صفرا یا مجاری صفراوی مانند پانکراتیت، سرطان لوزالمعده یا سنگ صفرا را شناسایی کند. اشعه ایکس به پزشک نشان می‌دهد که آیا رنگ به کبد، مجاری صفراوی، روده‌ها و کیسه صفرا رسیده است یا خیر.

اگر رنگ به یکی از این مناطق منتقل نشود، به طور کلی به این معنی است که سنگ صفرا باعث انسداد شده است. یک متخصص برداشت بهتری از محل قرارگیری سنگ صفرا خواهد داشت.

رژیم غذایی برای درمان و پیشگیری سنگ‌های صفراوی چیست؟

قبل تر‌ها تصور بر این بود که افرادی که سنگ صفرا دارند و به زودی باید تحت عمل جراحی قرار بگیرند، رژیم‌های با مقادیر بسیار کم چربی باید دریافت کنند. اما اخیرا ثابت شده است که کاهش وزن‌های ناگهانی باعث ایجاد سنگ‌های صفراوی خواهد شد.

امروزه رژیم غذایی متعادل همراه با وعده‌های غذایی منظم توصیه می‌شود. این موارد شاید به درمان کامل سنگ منتهی نشود، اما می‌تواند تا مقادیر زیادی درد‌ها و علائم ناشی از سنگ را کاهش دهد.

تصور می‌شود کلسترول در تشکیل سنگ صفرا نقش دارد. اجتناب از غذا‌های سرشار از چربی‌های اشباع، مانند کره، پنیر‌های پر چرب، کیک و بیسکویت می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا کمک کند.

بیشتربخوانید:

چه کسانی مبتلا به سنگ صفرا می شوند؟

علل ایجاد سنگ‌های صفراوی چیست؟

سنگ‌های صفراوی ممکن است در صورت عدم تعادل مواد شیمیایی در کیسه صفرا مانند کلسترول، بیلی روبینات کلسیم و کربنات کلسیم تشکیل شود.

دو نوع اصلی از سنگ صفرا وجود دارد:

• سنگ‌های صفراوی کلسترول: در صورت وجود کلسترول بیش از حد در صفرا، این مواد ممکن است باعث ایجاد سنگ شوند.

• سنگ‌های صفراوی رنگدانه ای: این مواد زمانی تشکیل می‌شوند که صفرا بیش از حد بیلی روبین داشته باشد. این بیماری بیشتر در بین افراد مبتلا به بیماری‌های کبدی، مجاری صفراوی آلوده یا اختلالات خونی مانند کم خونی سلول داسی شکل دیده می‌شود.

با این حال، ما می‌دانیم که سنگ صفرا بیشتر در بین افراد مبتلا به چاقی، به ویژه خانم‌ها دیده می‌شود.

سایر فاکتور‌هایی که افراد را در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار می‌دهد عبارتند از:
زنانی که باردار بوده اند
داشتن سابقه خانوادگی
افرادی که اخیراً وزن زیادی از دست داده اند.
زنانی که از دارو‌های ضد بارداری خوراکی استفاده می‌کنند.
بی تحرک بودن
زنانی که تحت درمان با استروژن با دوز بالا قرار دارند.
یک مطالعه نشان داد که یک نوع ژن به طور قابل توجهی خطر ابتلا به سنگ صفرا را افزایش می‌دهد.
افرادی که مصرف چربی در رژیم غذایی آن‌ها زیاد است.
افراد بالای 60 سال
افرادی که دارو‌های کاهش دهنده کلسترول به نام استاتین مصرف می‌کنند.
افراد دیابتی

کبد، جای خالی صفرا را پر می‌کند!

فرد می‌تواند بدون کیسه صفرا زنده بماند. کبد به اندازه کافی می‌تواند صفرا تولید کند تا یک رژیم طبیعی یا پر چربی را هضم کند. اگر کیسه صفرا فردی برداشته شود، صفرا از طریق مجاری کبدی به روده کوچک از کبد می‌رسد و دیگر در کیسه صفرا ذخیره‌ای وجود نخواهد داشت.

تعداد کمی از افرادی که کیسه صفرا را برداشته اند برای مدتی مدفوع نرمتر و مکرر دارند، زیرا صفرای آن‌ها بیشتر در روده کوچک جریان می‌یابد.

بیشتربخوانید:

گرفتاری های کیسه صفرا در حاملگی

علائم و عوارض زیر می‌تواند همراه با سنگ‌های صفراوی باشند:

• قولنج صفراوی: وقتی سنگی در دهانه کیسه صفرا گیر کرده باشد و از آن عبور نکند، انقباض کیسه صفرا ممکن است درد شدیدی ایجاد کند. وقتی این اتفاق می‌افتد، فرد ممکن است یک وضعیت دردناک به نام کولیک صفراوی را تجربه کند.

• درد در قسمت فوقانی شکم احساس می‌شود، اما می‌تواند در مرکز یا سمت راست شکم نیز وجود داشته باشد. درد حدوداً یک ساعت پس از غذا خوردن بیشتر مشاهده می‌شود، خصوصاً اگر فردی وعده غذایی پرچربی داشته باشد، درد مداوم خواهد بود و چند ساعت طول می‌کشد تا فروکش کند. برخی از افراد به مدت 24 ساعت درد بدون وقفه را تجربه می‌کنند، در حالی که برخی دیگر ممکن است درد‌های موجی را احساس کنند.

• عفونت: اگر سنگ‌های صفراوی باعث عفونت کیسه صفرا شده باشد، ممکن است فرد مبتلا تب داشته باشد و یا دچار لرز شود. در اکثر موارد عفونت سنگ صفرا افراد برای برداشتن سنگ صفرا در بیمارستان بستری می‌شوند.

• زردی: اگر سنگ صفرا از کیسه صفرا خارج شود و در مجرای صفرا گیر کند، ممکن است جلوی صفرا به روده را بگیرد. سپس صفرا به داخل خون نفوذ کرده و باعث ایجاد علائم زردی می‌شود.

• پانکراتیت: اگر یک سنگ صفراوی کوچک از مجرای صفرا عبور کرده و مجرای لوزالمعده را مسدود کند و باعث ریفلاکس مایعات و صفرا به مجرا شود، فرد ممکن است به پانکراتیت مبتلا شود.

جلوگیری از ایجاد سنگ‌های صفراوی

برخی از عواملی که خطر ابتلا به سنگ صفرا را افزایش می‌دهند، از جمله سن، جنس و نژاد، قابل تغییر نیستند.

با این حال، ممکن است پیروی از رژیم گیاهخواری خطر ابتلا به سنگ صفرا را کاهش دهد. در مقایسه با افرادی که گوشت می‌خورند، خطر ابتلا به سنگ صفرا در افراد گیاهخوار به طور قابل توجهی کمتر است.

بسیاری از متخصصان می‌گویند که یک رژیم غذایی کم چربی و سرشار از میوه و سبزیجات، می‌تواند به محافظت از افراد در برابر سنگ کیسه صفرا کمک کند.

کنترل وزن بدن همچنین ممکن است به جلوگیری از تشکیل سنگ صفرا کمک کند. با این حال، رژیم-های خودسرانه و کاهش سریع وزن، خطر ابتلا به سنگ صفرا را افزایش می‌دهد.