یک پروژه تحقیقاتی دانشگاه هاروارد از آغاز سال جاری میلادی با مخالفت و موافقت‌های زیادی روبرو شده است. پژوهشگران می‌خواهند با پخش آهک در لایه استراتوسفر زمین، بخشی از نور خورشید را بازگردانند.
هیلمار اشموند، دبیر بخش علمی هفته‌نامه اشپیگل توجه خوانندگان این هفته‌نامه آلمانی‌زبان را به موضوعی جلب کرده است که اوایل سال جاری میلادی مطرح شد و تاکنون افراد زیادی در موافقت یا مخالفت با آن سخن گفته‌اند: مسدود کردن بخشی از نور مستقیم خورشید از طریق پخش مصنوعی ذرات معلق در هوا، با هدف جلوگیری از گرمایش بیش از حد زمین.
در ژانویه سال جاری اعلام شد که پژوهشگران دانشگاه هاروارد قصد دارند، برای جلوگیری از تابش بخشی از نور مستقیم خورشید نخستین آزمایش خود را انجام دهند. برای این منظور بالونی در سوئد به آسمان فرستاده می‌شود تا در ارتفاع 20 کیلومتری ذره‌های آهک را در استراتوسفر پخش کند.
این پروژه با عنوان "آزمایش آشفتگی کنترل شده استراتوسفر" (SCoPEx) در ماه ژوئن سال جاری آغاز خواهد شد و قرار است به درک بهتر امکان استفاده از ذرات معلق هوا برای مهندسی تابش خورشید کمک کند.
استراتوسفر (یا پوشن‌سپهر) یکی از پنج لایه حفاظی اتمسفر زمین است که تا ارتفاع حدود 50 کیلومتری ادامه دارد. ضخامت آن حدود 16 تا 30 کیلومتر است و لایه اوزون نیز در این لایه شکل می‌گیرد. افزایش تدریجی دما یکی از ویژگی‌های آن است.
این لایه در جلوگیری از اثرات مرگ‌بارِ تابش‌های شدید فرابنفش با وجود اوزون موجود در آن بسیار مؤثر است. از طرف دیگر گاز اوزون به همراه کربن دی‌اکسید در پراکندگی عمودی دما تأثیر به‌سزایی دارد.
اشموند در یادداشت خود که روز شنبه، 13 مارس (23 اسفند) منتشر شد، هم از زیان‌هایی که می‌تواند از این طریق به بار آید نوشته و هم به این نکته اشاره کرده که بشر در واقع بزرگ‌ترین ضربه به محیط زیست را از طریق استفاده از سوخت‌های فسیلی وارد کرده است.
روزنامه‌نگار آلمانی می‌نویسد، ممکن است پس از این آزمایش متوجه شویم که نباید به این شکل در طبیعت دست برد، اما برای رسیدن به این نتیجه، باید اجازه دهیم آزمایش صورت گیرد.
اشموند همچنین یادآور می‌شود که ما پیش‌تر شاهد یک اقدام مشابه طبیعی بوده‌ایم: در سال 1991 فوران گسترده آتشفشان پیناتوبو در فیلیپین بیش از 20 میلیارد تن اکسید گوگرد را وارد استراتوسفر کرد که یکی از پیامد‌های آن، کاهش نور خورشید و افت گرمایش متوسط جهانی حدود نیم درجه سانتیگراد بود.
مدیریت تابش خورشیدی برای کاهش گرمایش زمین ایده تازه‌ای نیست. پیش‌تر نیز دانشمندان در کشور‌های گوناگون به آن اندیشیده‌اند، اما اطلاعاتی که تاکنون در این باره منتشر شده، حاصل شبیه‌سازی‌های کامپیوتری است.
یکی از نخستین پژوهشگران خبرساز در این زمینه میخائیل بودیکو، دانشمند روسی بود که در سال 1974 پیشنهاد سوزاندن گوگرد در استراتوسفر و ایجاد آئروسل‌های منعکس‌کننده نور خورشید را مطرح کرد. همان زمان مخالفان چنین اقدامی نسبت به خطر‌های ناشناخته‌ای که می‌توانند برای کره زمین تهدیدی جدی باشند هشدار دادند.
اکنون نیز منتقدان زیادی، از جمله سازمان «صلح سبز» (گرین پیس) و بنیاد هاینرش بُل آلمان، در رابطه با پخش آهک در استرتوسفر هشدار می‌دهند. آن‌ها معتقدند که پیامد‌های واقعی چنین اقداماتی می‌تواند با پیش‌بینی کارشناسان همخوان نباشد و زیان‌های بازگشت‌ناپذیری به کره زمین برساند.
آن‌ها از جمله به این نکته اشاره می‌کنند که کاهش نور خورشید می‌تواند روی رشد گیاهان تاثیر بگذارد. علاوه بر این، به لایه اوزون هم بیش از پیش لطمه وارد خواهد شد و دست‌کم بیماری‌های پوستی افزایش خواهد یافت. نگرانی دیگری که وجود دارد، این است که مدیریت تابش خورشید باعث خواهد شد، انسان‌ها خطر گاز‌های گلخانه‌ای را به فراموش بسپارند و بیش از پیش به تولید آن بپردازند و باعث آلودگی محیط زیست شوند.
در این صورت تشدید اسیدی‌شدن اقیانوس‌ها و نابودی فزاینده موجودات دریایی غیرقابل‌اجتناب خواهد بود. فرانک کویچ، سرپرست گروه تحقیقاتی دانشگاه هاروارد هم معتقد است که مهندسی تابش خورشید مانند دارویی است که علائم بیماری را از بین می‌برد، اما اصل بیماری را معالجه نمی‌کند.
کویچ در عین حال تاکید می‌کند که از این طریق دست‌کم می‌توان از شدت مشکلات ناشی از گرمایش زمین کاست تا فرصتی برای حل دائمی آن‌ها پیدا شود. بیل گیتس، بنیان‌گذار شرکت مایکروسافت از جمله افرادی است که از این پروژه حمایت می‌کند.
منبع: دویچه وله
