معمای انفجار وام‌دهی

بانک مرکزی در جدیدترین گزارش خود اعلام کرد که بانک‌ها نسبت به سال قبل دو برابر بیشتر تسهیلات دادند و رقم کل تسهیلات‌دهی به 1606 هزار میلیارد تومان رسیده است. به بیان دیگر، در یازده ماه نخست سال جاری به اندازه نیمی از حجم نقدینگی کل اقتصاد تسهیلات ارائه شده است. رقم رشد 96 درصدی تسهیلات‌دهی در یازده ماه سال جاری در حالی است که در سال‌های قبل رشد تسهیلات‌دهی معمولا رقم حدود 40 یا 50 درصد بوده است. دلیل اضافه پرش و رشد انفجاری آمار تسهیلات‌دهی، جذاب بودن دریافت وام بوده و با توجه به نرخ بهره منفی در اقتصاد، صف متقاضیان دریافت وام را بیشتر از سال قبل کرده است. بانک مرکزی در گزارش‌های خود دو عامل تسهیلات‌دهی به کرونا و کارگزاری‌های بورسی را دلیل اضافه پرش تسهیلات‌دهی در سال جاری معرفی کرده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که این دو عامل در مجموع 206 هزار میلیارد تومان از سهم تسهیلات یازده ماهه را به خود جذب کرده‌اند. در سالی که رشد اقتصادی منفی بوده و تقاضای اقتصاد نیز نسبت به سال‌های قبل کمتر شده است، بخش قابل توجهی از تسهیلات‌دهی منجر به سرمایه‌گذاری در دارایی‌هایی شده که زمینه بروز حباب در بازارها را فراهم کرده است. در این شرایط، خارج شدن نرخ بهره از تعادل خود نیز باعث افزایش قطر حباب در بازارهای سرمایه‌ای شده بود. اما اگر ابزار نرخ بهره با عملیات بازار باز در شرایط تعادلی قرار گیرد، در نتیجه بستری برای حباب بازی در بازارهای دارایی‌ها ایجاد نمی‌شود. گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد که در یازده ماه نخست بخش خدمات 630 هزار میلیارد تومان، بخش بازرگانی 286 هزار میلیارد تومان، بخش صنعت و معدن 487 هزار میلیارد تومان، بخش مسکن 91 هزار میلیارد تومان و بخش کشاورزی 110 هزار میلیارد تومان تسهیلات دریافت کرده‌اند.

تزریق تسهیلات به کارگزاری‌ها

علاوه بر آمارهای تسهیلات‌دهی یازده ماه نخست، موضوعی که در هفته‌های اخیر مورد بحث گرفته بود، میزان تسهیلات‌دهی به بازار سرمایه است. پیگیری‌های «دنیای‌اقتصاد» از بانک مرکزی نشان می‌دهد که رقم واقعی تسهیلات به کارگزاری‌های بورسی در 10 ماه نخست سال جاری، 176 هزار میلیارد تومان بوده است. در 20 اسفند ماه، گزارشی در دنیای‌اقتصاد با عنوان «تاوان ابرنوسان بورس»  منتشر شد‌. در این گزارش، بررسی‌ها نشان می‌داد که رقم تسهیلات به کارگزاری‌ها در سال جاری حداقل 144 هزار میلیارد تومان است. پس از انتشار گزارش «تاوان ابرنوسان بورس» در 20 اسفند ماه، برخی از صاحب‌نظران، 144 هزار میلیارد تومان تسهیلات به کارگزاری‌ها را غیر واقعی و بزرگنمایی شده می‌دانستند. حال، با تایید بانک مرکزی مشخص شده است که نه تنها رقم 144 هزار میلیارد تومان بزرگ‌نمایی نشده بود؛ بلکه رقم واقعی تسهیلات‌دهی به کارگزاری‌ها در 10 ماه نخست سال جاری از این مقدار نیز بیشتر بوده است. البته هفته گذشته رئیس‌کل بانک مرکزی به صراحت اعلام کرده بود که یکی از مقصران افزایش نقدینگی در سال جاری حمایت از بورس بوده است. به نظر می‌رسد حمایتی که از بورس در سال جاری انجام شده همان تسهیلات داده شده به کارگزاری‌های بورسی بوده است.  

پرده اول:  اظهارنظر رئیس‌کل

چندی پیش رئیس‌کل بانک مرکزی اعلام کرده بود که بخشی از نقدینگی تولید شده در سال جاری به دلیل حمایت‌های بانک مرکزی از بورس بوده است. این اولین اظهار نظر رسمی از طرف بانک مرکزی بود که تایید می‌کرد یکی از مقصران افزایش نقدینگی در سال جاری، حمایت از بورس بوده است. سوال اصلی که در اینجا مطرح است اینکه نوع حمایت بانک مرکزی از بورس به چه صورت بوده است. بسیاری منظور رئیس‌کل بانک مرکزی را به رشد تسهیلات‌دهی به کارگزاری‌ها نسبت داده‌اند. همچنین رئیس‌کل بانک مرکزی در همان جلسه در ادامه سخنان خود در زمینه بورس، کاهش نرخ سود بانکی یا عدم افزایش آن را به دلیل حمایت از بورس دانسته است. به این ترتیب بانک مرکزی در سال 1399 به دو صورت، بورس را حمایت کرده است. اولین راهکار، تسهیلات‌دهی به کارگزاری‌ها و دومین روش حمایت نهاد پولی، کاهش نرخ سود بانکی بوده است

پرده دوم: اضافه پرش تسهیلات‌دهی

گزارش «تاوان ابرنوسان بورس» نشان می‌داد که کل تسهیلات پرداختی به کارگزاری‌ها حداقل 144 هزار میلیارد دلار بوده است. دراین گزارش آمار تسهیلات به کارگزاری‌ها  از آمار تسهیلات‌دهی که در روز 14 اسفند ماه در سایت رسمی بانک مرکزی منتشر شده بود منتج می‌شد. بر اساس آمار بانک مرکزی  چنانچه رقم تسهیلات (مستقیم) پرداختی بابت کرونا و همچنین آثار ناشی از افزایش تسهیلات پرداختی به شرکت‌های کارگزاری بورسی از کل تسهیلات پرداختی طی 10 ماه ابتدایی سال 1399 خارج شود، رشد تسهیلات در 10ماه نخست نسبت به مدت مشابه سال قبل از

6/  87 درصد به 6/  62 درصد تعدیل خواهد شد. میزان تسهیلات‌دهی 10 ماه نخست سال‌جاری حدود 1396 هزار میلیارد تومان گزارش شده است. تخمین ساده‌ای که «دنیای‌اقتصاد» از آمار 10 ماهه تسهیلات‌دهی به دست آورده بود نشان می‌داد  تسهیلات پرداختی به کارگزاری‌های بورسی و تسهیلات مستقیم کرونایی در 10 ماه نخست سال جاری 186 هزار میلیارد است. در این گزارش بر اساس تخمین انجام شده از  تسهیلات مستقیم کرونایی، تسهیلات به کارگزاری‌ها حدود 144 هزار میلیارد تومان برآورد شده بود.  البته آماری که در روز گذشته در سایت رسمی بانک مرکزی منتشر شد، نشان می‌دهد رقم کل تسهیلات‌دهی در 11 ماه سال جاری حدود 1606 هزار میلیارد تومان بوده است. بر اساس گزارش 11 ماهه نیز چنانچه رقم تسهیلات (مستقیم) پرداختی بابت کرونا و همچنین آثار ناشی از افزایش تسهیلات پرداختی به شرکت‌های کارگزاری بورسی از کل تسهیلات پرداختی طی 11 ماهه ابتدایی سال 1399 خارج شود، رشد تسهیلات در 11 ماه نخست نسبت به مدت مشابه سال قبل از 7/ 89 ‌درصد به 3/ 65  درصد تعدیل خواهد شد. بر این اساس، رقم کل تسهیلات مستقیم کرونایی و تسهیلات به کارگزاری‌ها در 11 ماه نخست به عدد 206 هزار میلیارد تومان می‌رسد که نشان از رشد 20 هزار میلیاردی دارد.  

پرده سوم: تشکیک آمار

پس از انتشار این گزارش در «دنیای‌اقتصاد» واکنش‌های متضاد و بعضا بدون سندی نسبت به این امر مطرح شد. برخی‌ها رقم اصلی تسهیلات‌دهی به کارگزاری‌ها را بسیار کمتر از پیش‌بینی دنیای‌اقتصاد عنوان کردند. این‌گونه افراد با ذکر این مطلب که 144 هزار میلیارد تسهیلات به کارگزاری‌های بورسی رقمی اشتباه است، عدد واقعی تسهیلات به این کارگزاری‌ها را چیزی در حدود 20 هزار میلیارد تومان مطرح می‌کردند. برخی دیگر نیز رقم 144 هزار میلیارد تومان را گردش سپرده‌های کارگزاری‌ها بیان کرده و اکثر تسهیلات به کارگزاری‌ها را دارای سررسیدهای کوتاه‌مدت می‌دانستند.

همچنین برخی از صاحب‌نظران با اذعان به صحت رقم فعلی، عنوان می‌کردند که بانک‌ها با رضایت خود به کارگزاری‌ها تسهیلات داده‌اند تا در دوران رشد حبابی بورس، آنها نیز منفعت‌ اقتصادی ببرند. همچنین این دست از تحلیلگران چنین نتیجه‌گیری می‌کردند که تسهیلات‌دهی به کارگزاری‌های بورسی سبب افزایش نقدینگی در کشور نشده و فشاری به ترازنامه بانک‌ها در سال جاری نیاورده است. این در حالی است که همتی به صراحت گفته بود که بانک مرکزی برای حمایت از بورس در حد توان خود اقداماتی را انجام داده است. اشاره رئیس‌کل بانک مرکزی به حمایت از بورس نشان از این دارد که بانک‌ها به تسهیلات‌دهی به کارگزاری‌ها موظف شده بودند. به هر روی، پس از انتشار گزارش «دنیای‌اقتصاد»، ادعاهای زیادی در این راستا مطرح شد که هیچ کدام از آنها در این زمینه سندی رسمی ارائه نکردند.

پرده چهارم: تایید آمار

پیگیری‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد که آمار 10 ماهه تسهیلات به کارگزاری‌های بورسی از 144 هزار میلیارد تومان نیز بیشتر است. آمار اختصاصی نشان می‌دهد رقم تسهیلات به کارگزاری‌های بورسی در 10 ماه نخست سال جاری 176 هزار میلیارد تومان بوده است. در گزارش «تاوان ابرنوسان بورس» بیان شده بود که 144 هزار میلیارد تومان، حداقلِ تسهیلات به کارگزاری‌ها بوده  و رقم واقعی باید بیشتر از این باشد. این امر نشان می‌دهد که بانک مرکزی گزارش بانک مرکزی را در این زمینه تایید کرده است. پس از انتشار این گزارش برخی از افراد، 144 هزار میلیارد تومان را حدود 7 برابر رقم واقعی می‌دانستند؛ حال، تایید بانک مرکزی نشان می‌دهد که نه تنها  144 هزار میلیارد تومان دور از واقعیت نیست بلکه رقم اصلی از این عدد نیز بیشتر است.