راهبرد خروج ایران از تنگنای اقتصادی

توجه به تجارت خارجی اعم از واردات و صادرات موضوعی است که فعالان اقتصادی همواره آن را به مسوولان گوشزد می‌کنند. اما سیاست‌گذاری‌ها بیانگر آن است که تجارت خارجی در دستورکار مقامات مسوول قرار نگرفته است. هجوم بخشنامه‌های گاه و بی‌گاه و تصمیم‌های شتابزده، سرعت‌گیرهای جدی برای فعالان اقتصادی ایجاد کرده است. آخوندی همچنین ایران را چهارراه مهم تجاری دانست و توجه به توسعه تجاری دریامحور را مورد تاکید قرار داد. در نشست مشترک کمیسیون بازرگانی داخلی، توسعه صادرات و تسهیل تجارت و مدیریت واردات اتاق ایران، بر ضرورت توجه به سه راهبرد «ایده ایران»، «آزادی تجارت» و «حکمروایی شهری» در انتخابات 1400 تاکید شد. در عین حال موضوع مهم دیگری که از سوی این کارشناس اقتصادی مطرح شد، اوج گرفتن رویارویی قدرت نرم و سخت با یکدیگر در جهان، بعد از سال 1400 بود. به گفته او، کشورهای دنیا به سمت قدرت نرم حرکت می‌کنند، در صورتی که در ایران از دولت احمدی نژاد به بعد تعریف قدرت در قالب قدرت فرهنگی و نرم با اتکا به ابزارهای قدرت سخت تغییر کرده و چالش‌هایی به‌وجود آورده است.

رهایی از تنگناهای اقتصادی به کمک تجارت آزاد  

عباس آخوندی، کارشناس اقتصادی و وزیر سابق راه و شهرسازی در سخنان خود به تجارت و تحول‌های ایران و جهان از منظر اقتصاد سیاسی چشم‌انداز 1400 اشاره کرد. او در ابتدا محوری‌ترین و اصلی‌ترین استراتژی برای خروج ایران از تنگنای اقتصادی را توجه به تجارت آزاد دانست و معتقد است ایران نباید فرصت خود را برای رسیدن به این هدف مهم از دست بدهد، چراکه این مهم با شرایط سیاست جغرافیایی ایران سازگاری کامل دارد.او از ایران به عنوان یک چهارراه تجاری یاد کرد که باید با توجه به ظرفیت‌های دریایی موجود، مدل توسعه تجاری خود را دریامحور ترسیم کند. به باور این کارشناس اقتصادی نباید در کشوری مانند ایران با این سطح ظرفیت در حوزه تجارت دریایی شاهد کاهش شدید جمعیت از سواحل و حرکت آنها به سمت مرکز کشور باشیم.آخوندی با انتقاد از تمرکزگرایی در روند سیاست‌گذاری کشور یکی از موضوعات مهم در این حوزه را تعامل با نهادهای تجاری بین‌المللی دانست و اینکه هنوز از پیوستن یا نپیوستن به FATF صحبت می‌شود را بیانگر ناآشنایی و ناآگاهی مسوولان از لازمه‌های تجارت و توسعه اقتصادی دانست. او در ادامه گفت: اگر در ایران موضوع تجارت یعنی صادرات و واردات به دغدغه اصلی مسوولان تبدیل شود، آنگاه مسائل دیگر اقتصاد از جمله چالش‌های بانکی، سیاست پولی، روند صدور بخش‌نامه‌ها و... نیز در ذیل آن اصلاح خواهد شد.

رویارویی قدرت سخت و نرم

این کارشناس اقتصادی درباره روند سیاسی غالب در جهان نیز پیش‌بینی کرد: از سال 1400 به بعد شاهد اوج رویارویی قدرت نرم و سخت با یکدیگر در جهان خواهیم بود. با حضور بایدن در مقام ریاست‌جمهوری ایالات متحده آمریکا، سیاست‌های اتکا به قدرت سخت ترامپ به سیاست‌های اتکا به قدرت نرم تغییر شکل می‌دهند و مجددا شاهد استفاده از ظرفیت فرآیندهای جهانی و سازمان‌های بین‌المللی از سوی این کشور خواهیم بود و همان طور که بایدن پس از در اختیار گرفتن قدرت، خیلی سریع در راستای بازیابی راهبری مجدد جهان آزاد به کنوانسیون پاریس پیوست و نسبت به حل مسائل مربوط به اروپا اقدام کرد، شاهد کاهش سطح تنش‌ها در روند اقتصاد جهانی نیز خواهیم بود.

او استفاده از فناوری‌های نو را از اولویت‌های کاری دولت جدید آمریکا برشمرد و با توجه به این تغییر رویکرد گفت: بدون شک دولت آمریکا از این پس با همین استراتژی مقابل قدرت‌های منطقه می‌ایستد و ارزش‌های قبلی را سرعت داده و قاعده بازی را با کمترین مقاومت، تعریف می‌کند.

آخوندی مفهوم قدرت در منطقه خاورمیانه را اتکا به قدرت سخت و از آن به عنوان بزرگ‌ترین انبار اسلحه یاد کرد و گفت: از سال 1400 به بعد شاهد رویارویی قدرت سخت و نرم خواهیم بود و متاسفانه در ایران نیز از سال 1384 به بعد گفتمان حاکم بر مفهوم قدرت در ایران از تعریف قدرت در قالب قدرت فرهنگی و نرم به اتکا به ابزارهای قدرت سخت تغییر کرد و کشور را با چالشی جدید مواجه ساخت.این کارشناس اقتصادی پیش‌بینی کرد: عربستان، امارات و متحدان این کشورها برای رهایی مشکل مشروعیت در فضای جهانی به اروپا امتیاز می‌دهند و اروپا نیز با تغییر ترامپ در صدد دریافت امتیاز بیشتر از برجام خواهد افتاد. در همین وضعیت دو صدا از ایران به گوش می‌رسد؛ یکی صدای اتکا به ابزارهای قدرت سخت است که از رویکرد مجلس نشات می‌گیرد و دیگری نظر دولت است که هنوز در اندیشه موقعیت‌یابی مشروع ایران در افکار عمومی جهان است.او با همین استدلال، انتخابات 1400 را موضوعی حساس برشمرد و آنچه دولت در 5 ماه باقی مانده از دوران حضور خود انجام می‌دهد را بسیار مهم دانسته و باور دارد ابتکارعمل دولت در واکنش به اتفاقات داخلی اهمیت بسزایی دارد. هر چند دولت در این مدت اقدام به اصلاح‌های راهبردی کند، اما می‌تواند مسیر اصلاح را هموار یا سخت کند.

اقتصاد جهان بازیابی می‌شود

این استاد دانشگاه همچنین روندهای اقتصادی کلان جهان را بررسی کرد و یادآور شد: دنیا در سال 2021 یا مشکل کرونا را حل می‌کند یا راه سازگاری با آن را می‌آموزد. در هر صورت از این سال، مجددا روند رشد اقتصاد جهانی آغاز خواهد شد و اقتصاد جهان به سمت بازیابی خود حرکت می‌کند. پیش‌بینی می‌شود که رشد منفی 4/ 4 درصدی سال 2020 به رشد مثبت 2/ 5درصدی در سال 2021 افزایش یابد. در این بین جنگ تجاری بین آمریکا و چین به رقابت براساس بازی‌های بین‌المللی محدود شده و روسیه نیز ابزار کافی را برای بازیگری در میدان بازی که بر مبنای قدرت نرم استوار است ندارد، بنابراین تا حد زیادی تضعیف خواهد شد. آخوندی با توجه به جایگاه ویژه‌ای که اقدامات فناوری‌محور در دنیای امروز به خود اختصاص داده است و شکاف بزرگی که بین ایران و سایر کشورها از این منظر وجود دارد، تصریح کرد: مسوولان و تصمیم‌گیران کشور با توجه به رویکردی که در برابر تحولات فناورانه اتخاذ می‌کنند، نشان می‌دهند که آشنایی لازم را با این حوزه و تحول‌های فناورانه نداشته و این فاصله بین سیاست‌گذاران با واقعیت‌های جهانی بسیار خطرناک است. این کارشناس اقتصادی افزایش پول‌پاشی در سال 1400 و به‌دنبال آن، بالا رفتن سطح بدهی‌های دولت، افزایش تورم و عدم ثبات قیمت ارز را برای اقتصاد ایران پیش‌بینی کرد و گفت: مشکلات تجارت و نداشتن برنامه برای رشد آن موجب به هم خوردن نظم اقتصادی کشور شده است.به باور او اصلاحات حوزه‌ بانکی، ارزی، کنترل رشد نقدینگی، کنترل کسری بودجه، خصوصی‌سازی همه خوبند ولی آنها شرط لازمند. شرط کافی تجارت آزاد که همه اقدامات را در چارچوب یک سیاست همه‌جانبه تنظیم می‌کند. ازاین‌رو، اگر تجارت آزاد به دغدغه اصلی کشور و به راهبرد بنیادین دولت آتی تبدیل شود، کلیه مسائلی که برای اقتصاد کشور برشمردیم، به‌دنبال الزامات تجارت آزاد یک به یک حل خواهد شد.به اعتقاد آخوندی آنچه می‌تواند اوضاع جاری کشور را اصلاح کند، تجارت است. بنابراین در انتخابات 1400 باید سه راهبرد اصلی یعنی‌ ایده ایران، تجارت آزاد و حکمروایی شهری به عنوان اصول اولیه، مدنظر باشد. دولت باید دست از تمرکزگرایی بردارد و اجازه دهد هر منطقه‌ای درباره موضوعات محلی خود تصمیم‌گیری کند.

فرصت‌سوزی‌ها ادامه دارد

در ابتدای این نشست، محسن عامری، مدیر دبیرخانه شورای گفت‌وگو با بیان این مطلب که در حال حاضر کشور از نظر رتبه سهولت کسب‌وکار شرایط خوبی ندارد، گفت: رتبه ایران در این حوزه از بین 190 کشور دنیا 128 است و متاسفانه در همین شرایط به دلیل مشکلات اخیر ناشی از تحریم و سیاست‌های اقتصادی داخلی، در فضای رقابتی امروز بسیاری از فرصت‌ها را از دست دادیم.

براساس گفته‌های او امروز بازارهای صادراتی محدود به کشورهای همسایه شده و همین صادرات محدود هم با چالش‌های جدی مواجه است.

استفاده از مشاوران مدیریت

در ادامه جمشید نفر، رئیس کمیسیون صادرات اتاق ایران استفاده از مشاوران در حوزه مدیریت را مورد تاکید قرار داد. به اعتقاد او راحت‌ترین مسیر برای اجرای وظایف مدیریتی توجه به دیدگاه‌های بخش‌خصوصی است. وی گفت: متاسفانه امروز به دلیل بی‌توجهی نسبت به دیدگاه‌های بخش خصوصی، بسیاری از فرصت‌ها را از دست داد‌ه‌ایم.

تعیین اولویت وارداتی از سوی دولت بی‌معناست

سید‌محمد جعفری، رئیس کمیسیون تسهیل تجارت و مدیریت واردات اتاق ایران نیز از فراهم نبودن زیرساخت‌های لازم برای تجارت انتقاد کرد و پیوستن به سازمان جهانی تجارت(‌WTO) را به عنوان یکی از لازمه‌های اصلی ورود به تجارت بین‌المللی مطرح کرد که متاسفانه درباره ایران هنوز محقق نشده است.این فعال اقتصادی، سیاست‌گذاری‌های نادرست در صحنه اقتصاد را بعد دیگری از مشکلات امروز کشور دانست و ادامه داد: ایران در همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای حرفی برای گفتن ندارد و از نبود هماهنگی لازم در بدنه دولت رنج می‌برد.عضو هیات نمایندگان اتاق ایران حتی رویکرد دولت را نسبت به واردات مورد انتقاد قرار داد و تمرکز بر ممنوعیت در واردات، تعیین اولویت در کالاهای وارداتی و موضوعاتی از این دست را بیانگر رویکرد نادرست دولت نسبت به امر واردات دانست. او یادآور شد: آنچه اولویت‌ها را در واردات تعیین می‌کند تنها نظام بازار است، نه دولت یا نظام دولتی. از سوی دیگر تصمیمات آنی و اتخاذ دستورالعمل‌های ناگهانی مساله دیگری است که تجارت را تحت تاثیر قرار داده و باید این روند را متوقف کرد.

ثبات اقتصادی را جدی بگیرید

علی چاغروند، مدیر طرح، برنامه و پایش اتاق ایران نیز نگاهی به آمارها و رقابت دولت با بخش خصوصی، قوانین و مقررات دست‌وپاگیر و برخی دیگر از چالش‌های موجود در اقتصاد کشور داشت و تاکید کرد: آنچه برای ارتقای سطح اقتصاد کشور اهمیت دارد، رسیدن به ثبات است. درحالی که تلاشی از سوی دولت برای تحقق این ثبات به چشم نمی‌خورد چگونه می‌توان انتظار داشت که زیرساخت‌های لازم برای پیوستن به WTO را مهیا کرد و چگونه می‌توان از تجارت آزاد سخن گفت.او یادآور شد: ایران حتی در تعهدات دوجانبه و چندجانبه نیز دستاوردی ندارد، حتی با همسایگان خود در قالب تفاهماتی که انجام داده‌ نمی‌تواند قدمی بردارد. در این وضعیت چگونه باید از تجارت آزاد سخن گفت.

حفظ امنیت غذایی کشور

کاوه زرگران، رئیس کمیسیون بازرگانی داخلی اتاق ایران نیز با اشاره به تلاش‌های دولت به ویژه در چند هفته اخیر برای تنظیم بازار شب عید و جلوگیری از بالا رفتن سطح قیمت‌ها گفت: بدون شک سیاست‌های دولت در حوزه تنظیم‌گری بازار خود آسیب‌های جدی به این حوزه وارد کرده است. قطع و وصل کردن جریان ورود کالا به کشور نظم بازار را به هم ریخته و آسیب‌های جدی به آن می‌ز‌ند.او ادامه داد: در این مدت شاهد تغییر اختیارات دو وزارتخانه کشاورزی و صنعت، معدن و تجارت در حوزه تهیه برخی اقلام اساسی کشور بودیم که خود ناآرامی‌هایی را در سطح جامعه به دنبال داشت و در ادامه بازار سیاه در مورد این اقلام به وجود آمد.این فعال اقتصادی چشم‌انداز سال 1400 را در این بخش نامناسب پیش‌بینی کرد و با توجه به رشد قیمت‌ها در سطح جهان درباره کالاهای اساسی با توجه به شیوع کرونا و تلاش دولت ایران برای مقابله با افزایش قیمت‌ها به کمک اختصاص ارز ترجیحی(4200 تومان)، گفت: دولت یک روز مجبور است ارز 4200 تومان را کنار بگذارد و ارز آزاد به اقلام اساسی مانند کنجاله سویا، ذرت، روغن و دانه‌های روغنی و... اختصاص دهد. در چنین شرایطی بدون شک قیمت‌ها تحت تاثیر افزایش نرخ‌های جهانی به شدت بالا می‌رود در حالی که اگر دولت اجازه می‌داد از همان ابتدا در ایران نیز مانند دیگر کشورهای دنیا این قیمت‌ها به روز افزایش پیدا کند دیگر نگرانی از جهش یکباره قیمت‌ها نداشت.