چهار مانع ثبات تولید در ۱۴۰۰

بر این مبنا سیاست‌گذار برای تنظیم صنعت در سال پیش‌رو به بهبود عملکرد صنعت، معدن و پتروشیمی نیاز دارد و برای این کار با 4ابزار مختلف دارد. در واقع کالاهای منتخب تنها به شرطی در سال پیش رو همچنان در مسیر رشد به کار خود ادامه می‌دهند که دولت به ترکیبی از سیاست‌گذاری، حمایت‌گری، و تزریق نقدینگی را با هم ترکیب کند. در عین حال لزوم فراهم کردن روابط بانکی خارجی شفاف و کم هزینه دیگر موردی است که می‌تواند رشد بخش صنعت را تداوم بخشد.

گزارش‌های 11گانه وزارت صمت از نرخ تولید در ماه‌های فروردین تا بهمن نشان می‌دهد بدترین نوسان در سطح کالاهایی نظیر «سیمان»، «نخ پنبه‌ای» و «خودرو» رقم خورده است در حالی که بخش‌هایی نظیر «چرم»، «تولید روغن نباتی»، «ظروف شیشه‌ای» «لاستیک خودرو»، «شمش آلومینیوم» پس از یک دوره افول به سمت رشد گام برداشته‌اند. باثبات‌ترین شاخه از بین این 33 بخش به تولید سیگارت و داروی انسانی تعلق دارد که در یک محدود مشخص و اندک نوسان کرده و در 11 ماهه نخست سال، آهنگ مناسب خود را تقریبا حفظ کرده‌اند.

بررسی «دنیای‌اقتصاد» از آمارهایی نظیر نرخ تزریق سرمایه گردش به صنعت نشان می‌دهد در سال 99 به‌رغم بهبود وضعیت تولید در بسیاری از صنایع، مشکل نقدینگی بنگاه تعمیق شده و در اثر تورم، نیاز واحدهای تولیدی به بانک‌ها افزایش یافته است. برآورد وزارت صمت نشان می‌دهد درصدی از تقاضاهای ارائه شده در سطوح صنعت، معدن و پتروشیمی در زمینه دریافت نقدینگی در فاصله سال‌های 98 تا 99 از 24درصد به 38 درصد افزایش یافته است. از آن سو فقدان سیستم بانکی شفاف و باز بانکی برای مراودات خارجی موجب شده تا نه تنها دسترسی به قطعات و مواد در سال 99 سخت شود که هزینه واردات کالاهای نیم ساخته و مواد موردنیاز برای تولید رشد چشمگیری را تجریه کرده است. گزارش مرکز آمار ایران از تورم کالاهای وارداتی یا رشد هزینه خرید ماشین‌آلات در 11ماهه ابتدایی سال گویای فشاری است که از این ناحیه به صنعتگران تحمیل می‌شود.

بررسی آمارهای وزارت صمت اثبات می‌کند در هریک از بخش‌هایی که دولت ابعاد مداخلات خود را افزایش داده، تولید بیش از باقی صنایع نوسان کرده است. صنعت خودرو مثلا نغز این حوزه است که پیوسته از ناحیه قیمت‌گذاری دستوری توسط دو نهاد شورای رقابت و سازمان حمایت محل جدال است. آمارهای تولید 11ماهه این بخش نشان می‌دهد بین کمترین و بیشترین ارقام تولید در این صنعت فاصله بیش از 100 درصدی وجود دارد. در واقع بدون لحاظ آمار تولید فروردین که نیمی از زمان آن صرف تعطیلات نوروزی می‌شود، کمترین نرخ تولید خودرو در بین ماه‌های 11 گانه گذشته به مرداد99 برمی‌گردد که کمی بیش از 50 هزار دستگاه بوده است. آمار تولید این محصول اما در بهمن ماه 1399 متاثر از کاهش تنش‌های خارجی و نرخ دلار یا احتمال گشایش جدید به سطحی ورای 128 هزار دستگاه رسیده است.

کالاهای منتخب 33گانه زیر ذره‌بین

جدول حاضر آینه تمام‌نمای تولید در کشور در فاصله ابتدای فروردین تا انتهای بهمن99 است. صنایع، بخش‌ها و شاخه‌های مختلف تولید در ماه‌های 11گانه متاثر از عوامل درون بنگاه و بیرون بنگاه تحولات خاصی را پشت سر گذاشته‌اند. برای نمونه بخش تولید لاستیک خودرو یکی از سخت‌ترین وضعیت‌ها را از ابتدای سال سپری کرده است و پس از فشارهای بسیار زیاد دولت در زمینه قیمت‌گذاری در این صنعت، در دی‌ماه کمترین سطح تولید خود را به ثبت رسانده است. در عین حال با اعطای مجوز قیمت‌گذاری به بنگا‌های این صنعت، سریعا رشد تولید حادث شده و در دو ماه دی و بهمن، نرخ تولید ماهانه از میانگین کل دوره کاملا بالاتر بوده است.

خودرو سواری یکی از کالاهایی است که به‌دلیل پویایی گسترده در زمینه تاثیرپذیری از متغیرهای کلان اقتصادی و سیاست‌گذاری، نوسان گسترده‌ای را تجربه کرده است. خودرو بعداز یک شروع توفانی در حد فاصل انتهای فروردین تا انتهای تیرماه، افت تولید را تجربه کرده و این وضعیت را به همین صورت تا آبان99ادامه داده اما از اواسط آذر تولید دوباره رونق گرفته و رکورد تولید ماهانه را در بهمن 1399 شکسته است. عدد تولید 128 هزار دستگاه نمادی از بازگشت دوباره این صنعت به عصر برجام است. وضعیتی که مشخص نیست باتوجه به گره خوردن پرونده هسته‌ای ایران در اسفندماه نیز تداوم یابد. وضعیت اقسام وسایل نقلیه تجاری نیز کاملا نوسانی بوده و در طول سال متاثر از تقاضای موجود یا متغیرهای کلان اقتصاد و کمبود قطعه فراز و فرود بسیاری را تجربه کرده است. هرچند برآیند کلی عملکرد این بخش از صنعت در 11ماه گذشته در 4قلم کالا مثبت و یک کالا منفی بوده است.

در بخش پتروشیمی یک نکته جالب وجود دارد. اینکه به‌طور میانگین، تولید ماهانه این بخش به ورای 5میلیون تن رسیده است که خبر خوشایندی است. از آنجا که رشد این بخش نسبت به سال 98 حدود 4/ 9درصد افزایش یافته، به نظر می‌رسد وضعیت تولید در این بخش در سال جاری مرز 60 میلیون تن را در نوردد. عددی که به معنی افزایش ملموس در بهبود استفاده از ظرفیت‌های تولید در این صنعت حکایت دارد.

در بخش معدن نیز تولید کاتد مس یکی از باثبات‌ترین وضعیت‌ها را داشته است. به‌طوری که پس از فروردین که به‌طور سنتی نرخ تولید کمتر از میانگین سالانه است، تا بهمن‌ماه این بخش پیوسته در محدوده 23 تا 25 هزار تن تولید خود را ثابت نگه داشته و تنها در یک ماه به سطح 21 هزار تن سقوط کرده است. فولاد خام که از نیمه دوم سال پیوسته به‌دلیل صدور بخشنامه‌ها و دستورات دولتی با کاهش افق دید روبه‌رو بود، در سالی که گذشت نیمه دوم بدی داشت. به‌طوری که تولید بهمن ماه فولاد خام کشور از تولید اردیبهشت ماه این صنعت کمتر بوده است. به‌طور خاص از آبان‌ماه فشار به این صنعت به‌دلیل لزوم تبعیت از قیمت‌گذاری دستوری و کاهش چشم‌انداز مثبت تولید و سرمایه‌گذاری، بیشتر شده و تولید به کمترین سطح خود رسیده است. در بخش محصولات فولادی نیز در شرایطی که بر اثر شوک ناشی از آیین‌نامه ساماندهی فولاد که به نفع بخش‌های کوچک‌تر زنجیره تولید و نه تولیدکنندگان فولاد بود، تولید در دو ماه مهر و آبان رشد کرده، ابطال این آیین‌نامه به افت جدی تولید در این بخش منجر شده است. بنابر این شواهد آماری، احتمالا آیین‌نامه دولت تاثیر جدی اما معکوسی بر دو بخش مختلف تولید فولاد داشته است.