سال فراق بزرگان

آخرهای اسفند هر سال، یوم‌الحزن رفتگان است. خاصه امسال که از هر دری‌ش مصیبتی بر جان و جهان هنر این سرزمین آوار شد و سوگ هیچ کسی جز به سوگ تازه دیگری کهنه نشد. سال دشوار کرونایی جان‌های عزیز بسیاری را از صفحه فرهنگ و هنر ایران محو کرد. بزرگان بسیاری که نام هر یک به تنهایی بخشی مهم از تاریخ معاصر هنر ایران است. این گزارش ادای احترام به همه رفتگانی است که در طول روزهای سال سپری‌شده 99 هر بار داغی تازه بر خاطره‌های‌ مشترک ایرانیان نهادند. اما سرسلسله بزرگان درگذشته امسال، خاطره‌ساز نسل‌های بسیاری است. آنکه دوستداران بی‌شمارش، «استاد» خطابش می‌کنند؛ محمدرضا شجریان! گو اینکه او فراتر از یک موسیقیدان و خواننده، بیشتر به‌عنوان نمادی از فرهنگ و هنر ایران زمین در میان شهروندان ایرانی و حتی غیرایرانی شناخته می‌شد. قلب محمدرضا شجریان نیمروز هفدهم مهرماه امسال، درحالی‌که باران نم‌نمی‌ از آسمان می‌آمد در بیمارستان جم تهران برای همیشه از تپش‌ایستاد. کمتر از ساعتی از  انتشار خبر درگذشت او گذشته بود که خیابان‌های منتهی به بیمارستان جم تهران در مرکز پایتخت، به‌خاطر حضور مردم قفل شد.

مراقبت‌های بهداشتی و محدودیت‌های کرونایی مانع از برگزاری مراسم درخوری برای بزرگداشت او می‌شد. از همین رو در هر گوشه از شهر می‌شد گروه‌های کوچکی را دید که گرداگرد شمعی روشن، زیر لب ترانه و تصنیفی از مرد بی‌همتای موسیقی می‌خواندند و در تاریک‌روشن غروب هفدهم مهرماه در زیر بارش نرم نرمک باران پاییز، چشمی تر می‌کردند. او زاده 1319 بود. سالی که تولد بسیاری از بزرگان هنر ایران در آن رقم خورده است؛ عباس کیارستمی، محمود دولت‌آبادی، احمدرضا احمدی، محمدعلی سپانلو، خسرو سینایی، اسفندیار منفردزاده، انوشیروان روحانی و... و تنها چند روز پس از هشتادمین سالگرد تولدش درگذشت. همه چیز از آن زمانی شروع شد که او در پیام تلخ نوروزی‌اش در سال 95 گفت: «خود من هم با یک میهمان 15 ساله‌ای سال‌هاست که آشنا هستم و دوست شدیم با همدیگر و الان هم من به خاطر همان اینجا ایستاده‌ام و طبق دستور ایشان موهای سرم را هم کوتاه کردم و بچه حرف‌گوش‌کنی شدم و چند وقت دیگر هم در اینجا هستم، چون آرامش خوبی دارم و خیلی راحتم اینجا، برای اینکه با این میهمان بتوانیم به تفاهم برسیم ان‌شاءالله. به تفاهم که رسیدیم، راه می‌افتم می‌آیم به سراغ شما هم‌میهنان عزیزم و کارهای هنری‌ام را دنبال خواهم کرد». اما کمتر از پنج سال بعد، مرگ سایه بر شجریان بزرگ انداخت و او دیگر هرگز هیچ کار هنری دیگری انجام نداد.

  آن رفتگان ابدی

امسال بسیاری از چهره‌های مطرح حوزه فرهنگ و هنر درگذشتند. شاید حتی نوشتن فهرستی از نامشان هم در مجال اندک یک صفحه روزنامه ممکن نباشد. از این رو در ادامه نام و یاد برخی از شناخته‌شده‌ترین درگذشتگان امسال را مرور می‌کنیم.

---

5 خرداد

 صدیقه کیانفر

مادر محبوب تلویزیون! بازیگری که در جمع معدود مادران محبوب سینمای ایران قرار داشت و توانسته بود خاطرات خوب بسیاری را برای جامعه ایرانی رقم بزند. او متولد 20 بهمن‌ماه سال 1311 در آبادان بود و فعالیت حرفه‌ای خود در رادیو را از سال 1336 با گویندگی و اجرای نمایش در رادیو نفت آبادان آغاز کرد. کیانفر در مجموعه‌های «بچه‌های کوچه دوستی»، «کیمیا»، «بی‌گناهان»، «آوای باران»، «میوه ممنوعه» و همچنین فیلم‌های «هامون»، «مستاجر»، «همسر»، «آپارتمان شماره 13»، «آن سوی آینه» و... بازی کرده بود.

 

25 خرداد

محمدعلی کشاورز

کشاورز یکی از پنج تن بزرگان سینما و از معروف‌ترین بازیگران همه ادوار تاریخ سینما در ایران بود. او در زمان درگذشت 90 ساله بود. اگرچه بازی او در نقش پدرسالار بیش از دیگر کارهایش معروف و محبوب شد اما تقریبا هرجایی که این بازیگر برجسته جلو دوربین رفته است، یاد و خاطره بازی‌اش در حافظه جمعی دوستدارانش و دوستداران سینما باقی است. کشاورز به علت نارسایی کلیه در بیمارستانی در تهران بستری شد و با وخامت حال پس از نزدیک به 20 روز درگذشت. بازی معروف او در فیلم مادر ساخته علی حاتمی بسیار مورد تحسین قرار گرفته بود.

 

12 تیر

سیروس گرجستانی

 مرگ این بازیگر محبوب تلویزیون، همه را غمگین کرد. به فاصله کوتاهی بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی بریده‌هایی از نقش‌های او در سریال‌های تلویزیونی را بازنشر کردند. گرجستانی 75 سال زندگی کرد. او در طول دوران فعالیت حرفه‌ای‌اش کارنامه بسیار طولانی و پر و پیمانی از آثار سینمایی و تلویزیونی رقم زد. پس از گرفتن نخستین دستمزدش در جوانی، به قصد احترام و تقدیم آن به پدرش، به دیدار او رفت. اما پدرش را نیافت و با وجود تلاش‌های زیادی که انجام داد، هرگز پدرش را پیدا نکرد.

 

30 تیر

 احمد پورمخبر

 همه کسانی که دهه 80 سریال‌های طنز تلویزیون را دیده‌اند، پورمخبر را دوست دارند. او بازیگری بود که بسیار دیر جلو دوربین رفت، اما خیلی زود به یکی از چهره‌های محبوب تلویزیونی تبدیل شد. احمد پورمخبر، البته اولین بار در سال 1375 و در چند سکانس کوتاه برای مجید مجیدی و در فیلم بچه‌های آسمان جلوی دوربین رفت اما شهرت اصلی وی از دو سریال متهم گریخت (رمضان 84) و ترش و شیرین (نوروز 86) بود که کارگردانی هر دوی آنها بر عهده رضا عطاران بود. او هم از زادگان سال 1319 بود.

 

11 مرداد

خسرو سینایی

 این چهره مطرح مستندساز هم از متولدان سال معروف 1319 بود. او در کنار مستندسازی، آهنگسازی هم کرد و شعر هم نوشت. سینایی آثار مطرحی در کارنامه دارد. خسرو سینایی که در مرداد 1399 به دلیل عفونت ریه و ابتلا به ویروس کرونا سندرم حاد تنفسی 2، در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان امیر اعلم تهران بستری شده بود، در 11 مرداد 1399 درگذشت. پیکر او 12 مرداد 1399 بدون برگزاری مراسم عمومی و تنها با حضور خانواده‌اش در قطعه هنرمندان بهشت زهرا در کنار مزار محمدعلی کشاورز به خاک سپرده شد.

 

22 مرداد

 سهراب محمدی

همه دوستداران موسیقی او را با تک‌آهنگ «شاره جان» به خاطر می‌آورند. مرحوم محمدی یکی از هنرمندان پیشکسوت و شناخته شده موسیقی و از بازماندگان بخشی‌های کرمانج خراسان شمالی بود. و در زمان مرگ در آستانه 84 سالگی قرار داشت. پس از مرگ او بسیاری از کاربران در شبکه‌های اجتماعی قطعه معروف شاره جان او را بازنشر کردند.

 

26 مرداد

بهمن مفید

او که با حضور در آثار نمایشی و سینمایی چون «قیصر»، «شهر قصه»، «طوقی» و «داش آکل» پیش از انقلاب شهرت یافته بود از سال 1378 از آمریکا به ایران بازگشت و تا زمان مرگ در ایران حضور داشت. نخستین نقش سینمایی او در فیلم قیصر به کارگردانی مسعود کیمیایی گرچه کوتاه بود اما با دیالوگ پرآوازه‌اش که بارها و بارها وایرال شده بود، نزد عموم مردم بسیار شناخته شد. فعالیت‌های بعد از انقلاب مفید به صداپیشگی در مجموعه‌ها و فیلم‌های عروسکی و انیمیشن‌های مختلف مانند «عصر یخبندان» خلاصه می‌شد و وی هرگز فرصت پیدا نکرد یک بار دیگر در اثری سینمایی یا تئاتری به ایفای نقش بپردازد.

 

7 مهر

 عباس جوانمرد

او یکی از تاثیرگذارترین هنرمندان تئاتر ایران بود. عباس جوانمرد بنیان‌گذار و سرپرست گروه هنر ملی و همچنین بنیان‌گذار سازمان تئاترهای تلویزیونی در اداره هنرهای دراماتیک بود. او در طول دوران فعالیت خود بیش از چهل نمایش صحنه‌ای و تلویزیونی را کارگردانی کرد که نمایش‌هایی چون «پهلوان اکبر می‌میرد»، «غروب در دیاری غریب»، «بلبل سرگشته»، «آلونک»، «قصه ماه پنهان» و … برخی از آثاری است که جوانمرد به صحنه برده است.

 

22 مهر

اکبر عالمی

این استاد دانشگاه به واسطه اجرای برنامه‌های سینمایی تلویزیونی شهرتی قابل توجه داشت. شخصیت جذاب، مهربان و اخلاق‌مدار عالمی او را محبوب بسیاری از سینماگران و مردم کرده بود. عالمی به خاطر ابتلا به بیماری کرونا درگذشت. او در حال تولید یک مستند درباره این بیماری به کرونا مبتلا شده بود. عالمی امسال 75 ساله شده بود.

 

2 آذر

چنگیز جلیلوند

صدای معروف قهرمان‌ها در فیلم‌های کلاسیک! صدای جلیلوند در گویندگی‌هایش قابلیت تیپ‌سازی را داشت و می‌توانست صداهای گوناگونی به وجود آورد. چنگیز جلیلوند در میان دوبلورها به «مرد حنجره‌طلایی» و «آقای دوبله ایران» شناخته می‌شد. بسیاری از بازیگران معروف جهان از جمله مارلون براندو، پل نیومن، سیلوستر استالونه و... با صدای او در ذهن و خاطره مردم جا گرفته‌اند. او همچنین در فیلم‌های قبل از انقلاب نیز به جای فردین، بهروز وثوقی، ایرج قادری و... دوبله کرده بود. جلیلوند به علت ابتلا به کرونا درگذشت.

 

4 آذر

 کامبوزیا پرتوی

کامبوزیا پرتوی، از روزآمدترین فیلمنامه‌نویسان ایرانی بود؛ او از «گُلنار» در دهه شصت گرفته تا «من ترانه 15 سال دارم» در میانه دهه‌های هفتاد و هشتاد و تا «فِراری» در دهه نَود؛ راوی کم‌نقص تحول بود در سبک زندگی و جهان‌بینی دختران نوجوان ایرانی؛ چه در روستا و چه در شهر. چیزی که کمتر فیلمنامه‌نویسی توانسته به آن نزدیک شود. او همچون شخصیت‌های اول فیلم‌هایش همیشه پیشرو، ریسک‌پذیر و جست‌وجوگر و صدالبته بانمک بود. پرتوی در زمان مرگ 64 سال داشت.

 

7 آذر

پرویز پورحسینی

این بازیگر توانمند و معروف سینمای ایران نیز به علت ابتلا به کرونا درگذشت. او یکی از تکنیکی‌ترین بازیگران ایران بود که کمتر کسی از هم‌نسلانش یا حتی بازیگران جوان‌تر می‌توانستند در این زمینه با او رقابت کنند. در روزهای بیماری که در بیمارستان بستری بود، چند بار خبر بهبودی‌اش منتشر شد. اما سرانجام فرزند او با تایید خبر درگذشتش دوستداران سینما را در شوک سوگ این بازیگر فرو برد. او 79 سال عمر کرد.

 

23 دی

محمود کیانوش

او مدت‌ها با نام مستعار «علیزاده طوسی» آثارش را منتشر می‌کرد. این پژوهشگر، شاعر و نویسنده معاصر ایرانی علاوه بر شعر و داستان در زمینه‌های دیگری چون برگردان، نقد ادبی و داستان‌های کودکان نیز فعالیت داشت. همسر او نیز مدتی پیش از خودش در فروردین ماه امسال درگذشته بود. کیانوش، پس از یک دوره بیماری، در بیمارستانی در شمال لندن درگذشت. او در هنگام درگذشت 86 سال داشت.

 

7 بهمن

عباس صفاری

شاعر، طراح، نقاش و مترجم ایرانی بود که در ایالات متحده آمریکا زندگی می‌کرد. او به دلیل ابتلا به بیماری ویروس کرونا 2019 در آمریکا درگذشت. او فعالیت ادبی را با نوشتن ترانه‌ای برای فرهاد مهراد آغاز کرد. صفاری از دهه هشتاد در ایران به‌عنوان یکی از شاعران جریان‌ساز مطرح شده بود و در میان نسل جوان، هواداران بسیاری داشت. او امسال در سن 69 سالگی درگذشت.

 

26 بهمن

 گلنوش خالقی

او دختر موسیقیدان برجسته ایرانی، روح‌الله خالقی بود و موسیقی را نزد حسین صبا، جواد معروفی و مصطفی کمال پورتراب آموخته بود. او هم از کسانی است که در سال 1319 به دنیا آمده است. او در سال 1330 به هنرستان موسیقی ملی راه یافت و فراگیری ساز پیانو را آغاز کرد. او در سال 1338 پس از دریافت دیپلم هنرستان موسیقی ملی، با رتبه نخست به هنرستان عالی موسیقی وارد شد و در سال 1341 نیز برای فراگیری موسیقی به اتریش رفت.