حماسۀ ۲۳ نوجوان آزاده

گروه فرهنگ و هنر مشرق - به مناسبت پخش فیلم 23 نفر در ایام نوروز از شبکه‌های اول و سوم سیما، نقد آن تقدیم خوانندگان می‌شود.

******

23 نفر، دومین ساختۀ مهدی جعفری، فیلمبردار نام‌آشنای سینمای ایران است. فیلمی در ژانر دفاع مقدس که بارها و بارها می‌توان آن را دید و لذت برد. ماجرای 23 نوجوان کرمانی که با دستان بسته در اسارت، حماسه‌ای تماشایی را به وجود آوردند.

خلاصه داستان

23 نفر از نوجوانان تیپ ثار الله کرمان، در عملیات مقدماتیِ بیت المقدس به دست بعثی‌ها می‌افتند. پس از آزادی خرمشهر، صدام سعی دارد از اسارت این نوجوان‌ها، سوء استفاده تبلیغاتی کند. لذا آنها را به کاخ خود آورده، اعلام می‌دارد که به طور یکطرفه آنها را آزاد خواهد کرد. مطبوعات عراق، عکس‌هایی از آنها را منتشر می‌کنند. زمانی که 23 نفر متوجه می‌شوند که عضوی از تبلیغات حزب بعث قرار گرفته‌اند، اعتصاب غذا می‌کنند تا به صلیب سرخ معرفی شوند و به جمع سایر اسیران بپیوندند. آنها به خواسته خود می‌رسند اما تا روز 26 مرداد 1369 در اسارت می‌مانند.

فیلم سینمایی 23 نفر، یکی از بهترین فیلم‌ها در ژانر دفاع مقدس از کار درآمده است، یکی از آثاری که برای سینمای ایران ماندگار خواهند شد. فیلم به قوت تمام، یک نوع حماسه و مردانگی و سلحشوری می‌آفریند که بر خلاف معمول، در میدان نبرد و با رستم و پهلوانان و رمبو نیست. حماسه‌ای است که توسط چند نوجوان در زمان اسارت خلق شده است.

فیلمساز به خوبی توانسته این حدیث رسول خدا را که "حبُّ الوطنِ منَ الایمان" معنا کند و حسّ خوب وطن‌دوستی را به ایمان پیوند بزند و نعمت‌های نهفتۀ ما را یادآور شود. فیلم با اینکه از تلخی اسارت و شکنجه‌ها سخن می‌گوید اما یک حسّ غریب در خود دارد که کام مخاطبانش را شیرین می‌کند و گاهی حتی اشک او را در می‌آورد و به شکرگزاری می‌رساند. تماشای این فیلم 101 دقیقه‌ای، نه تنها خسته‌کننده نیست بلکه همچون یک فیلم کوتاه به نظر می‌رسد.

مهدی جعفری در سینمای ایران به عنوان مدیر فیلمبرداری شانزده فیلم سینمایی شهرت دارد؛ از فیلم ما همه خوبیم (بیژن میرباقری/ 1383) تا عصر یخبندان (1393) و به وقت شام (1396). این تجربیات به کمک او آمده‌اند تا این حماسه خلق شود. 23 نفر، دومین ساختۀ مهدی جعفری در مقام کارگردان است. فیلم اول او به نام ایستگاه اتمسفر (1395) یک فیلم اجتماعی در خصوص کارآفرینی بود. سومین و آخرین ساختۀ او به نام یدو نیز توانست، جایزۀ بهترین فیلم و کارگردانی را از جشنواره 39 فیلم فجر در بهمن 99 دریافت کند. (یدو نیز قرار است در نوروز 1400 از شبکه‌های اول و سوم سیما پخش شود).

 یکی از علل موفقیت فیلم 23 نفر، آن است که خود مهدی جعفری یک مجموعه مستند از این ماجرا ساخته است (در سیزده قسمت چهل دقیقه‌ای). این مستند، به تهیه کنندگی علیرضا رئیسیان در شبکه چهارم سیما به تولید رسید و در سال 1388 از شبکه چهارم نمایش یافت اما در شلوغی‌های آن سال بحرانی، دیده نشد و قدر ندید. یک نسخۀ 73 دقیقه‌ای از آن، با نام «23 و آن یک نفر» استحصال شد که سوم مهر 1392 در سینماتک خانۀ هنرمندان نمایش یافت و بنده از همانجا بود که با موضوع آشنا شدم. همان زمان قصد داشتیم که در مشرق با مهدی جعفری مصاحبه کنیم که به دلیل مشغله‌های مختلف محقق نشد. مخصوصاً که از زمان پخش فیلم نیز چند سال گذشته بود و کسی آن را به یاد نمی‌آورد. فیلم مستند «23 و آن یک نفر»، در این سایت قابل تماشا است.

          ؛بیشتر بخوانید:

            ؛حکایت آن 23 نفر؛ مستندی غافلگیرکننده

یکی از آن 23 نفر به نام احمد یوسف‌زاده، خاطرات اسارت را در قالب کتابی به نام «آن بیست و سه نفر» در سال 1390 توسط انتشارات سورۀ مهر منتشر کرد و باعث شهرت ماجرا شد. رهبر معظم انقلاب تقریظ کوتاهی بر آن نوشت و متعاقباً مطالباتی عمومی برای ساخت فیلم از روی این اثر پدید آمد. و خدا را شکر که به درستی به ثمر نشست.

متن تقریظ رهبر معظم انقلاب این است:

در روزهای پایانی 93 و آغازین 94 با شیرینی این نوشته‌ی شیوا و جذاب و هنرمندانه، شیرین‌کام شدم و لحظه‌ها را با این مردان کم سال و پرهمت گذراندم. به این نویسنده‌ی خوش ذوق و به آن بیست و سه نفر و به دست قدرت و حکمتی که همه‌ی این زیبائی‌ها، پرداخته‌ی سرپنجه‌ی معجزه‌گر اوست درود میفرستم و جبهه‌ی سپاس بر خاک می‌سایم. یک بار دیگر کرمان را از دریچه‌ی این کتاب، آنچنان که از دیرباز دیده و شناخته‌ام، دیدم و منشور هفت رنگ زیبا و درخشان آن را تحسین کردم. 5/1/94

یکی دیگر از برکات فیلم 23 نفر، حضور حاج قاسم سلیمانی در سیزدهم مهر 1397 از پشت صحنۀ فیلم بود. نمایی از فیلم در حضور او فیلمبرداری شد. آن 23 نفر، همشهریان و همرزمان سردار سلیمانی بودند و او آنها را به خوبی می‌شناخت. در آن روز، برخی از آن افراد به صحنۀ فیلم آمده بودند، از جمله ملا صالح قاری. این 23 نفر بازیگر نیز یک روز به یاد ماندنی را با سردار سلیمانی گذراندند.

 آنچه در فیلم می‌بینیم تماماً واقعی است. نمونۀ این دیالوگ‌ها و ماجراهای فیلم، در خود مستند توسط افراد مختلف آن گروه 23 نفره، بازگو می‌شوند. حکایت ملا صالح قاری (متولد 1328 در آبادان) به عنوان مترجم صدام، کاملاً واقعی است و او حتی بعد از پخش مستند از زیر نگاه‌های تند همشهریان خود خارج نمی‌شد. در حالیکه او همکار خزب بعث نبود، بلکه یک اسیر بود که از قضا شکنجه‌های فراوانی توسط بعثی‌ها دیده در رژیم شاه نیز چند سالی را در زندان قصر بود.

بعد از پخش مستند از شبکۀ چهار، یکی از برنامه‌های دو قدم مانده به صبح (با مجری‌گری محمد صالح علاء و تهیه کنندگی سعید بشیری) به این ماجرا پرداخت و با حضور مجتبی راعی و حبیب احمدزاده با ملا صالح قاری گفت‌وگو شد. این برنامه توانست ملا صالح را در نظر همشهریانش تطهیر کند. در نسخۀ بلند 73 دقیقه‌ای، از تصاویر برنامه دو قدم مانده به صبح نیز استفاده شده است.

دو مورد از موارد مستند این ماجرا، که توسط عراقی‌ها ثبت شده اینها هستند:

1. عکس دسته جمعی 23 نفر در محل استخبارات بغداد که روی جلد کتاب خاطرات آقای یوسف‌زاده نیز چاپ شده است

2. فیلم ملاقات صدام با 23 نفر که از تلویزیون عراق پخش شد. تصاویر این فیلم، به مدد جلوه‌های ویژۀ تصویری با بازیگران فیلم جایگزین شده‌ است. و این هم یکی از درخشان‌ترین کارهای جلوه‌های ویژه در سینمای ایران است که توسط امیر سحرخیز انجام شده.

برخی از علل موفقیت فیلم به زعم راقم اینها هستند:

1. واقعی بودن ماجرا و حماسه‌ای که فیلم از آن حکایت دارد

2. ساخت مستند محققانه‌ای دربارۀ 23 نفر توسط جناب کارگردان

3. چاپ کتاب خاطرات احمد یوسف‌زاده و بازگویی جزئیات بیشتری از ماجرا

4. بازی‌های خوب و حیرت‌انگیز نوجوانان و مخصوصاً سعید آلبو عبادی در نقش ملا صالح

5. وجود تصاویر مستند از دیدار 23 نفر با صدام، که حس عجیب یک فیلم مستند ـ داستانی را به مخاطب القاء می‌کند.

6. ختم فیلم به دیدار 23 نفر با ملا صالح در منزل او. حضور 23 نفر و شخص ملا صالح در فیلم، نشانه‌ای از مهر تأیید این افراد بر فیلم است.

          سعید آلبو عبادی که نقش ملا صالح را بازی کرده، شباهت فراوانی به او دارد. و این هم رزق خاص خداوند برای این فیلم بوده است. و همچنین بازیگران 23 نفر که برخی از آنها شباهت زیادی به شخصیت اصلی دارند و نقش خود را به زیبایی ایفاء کرده‌اند.

          تماشای فیلم‌هایی از این قبیل، باعث خواهد شد که فیلم‌های روشنفکری و دغدغه‌های حقیر آن جماعت غربزده، بیشتر از همیشه از چشم مخاطبان بیفتد. ساخت اینگونه فیلم‌های حماسی، کاملاً خط و ربط‌ها را در سینمای ایران از هم جدا خواهد کرد و روسیاهی را به زغال باقی خواهد گذاشت. فیلم‌های روشنفکری از قبیل مسخره‌باز و ناگهان درخت، تعریف غلطی از سینما به دست ما داده‌اند. مضافاً که موهن و خائنانه هستند.

اکران در جشنواره سی و هفتم فیلم فجر

  آن 23 آزادۀ تیپ ثار الله کرمان به همراه ملا صالح قاری، در پردیس سینمایی ملت حاضر شدند.

بعد از نمایش فیلم، کنفرانس مطبوعاتی برگزار شد که 23 نفر، به همراه بازیگران نقش‌هایشان در آن حضور داشتند و در پایان عکس‌هایی به یادگار انداخته شد. آقای مهدی جعفری گفت که ساخت آن فیلم مستند، باعث آشنایی من با این عزیزان شد و از همان سال‌های میانۀ دهۀ 1380 به فکر ساخت فیلم داستانی از این ماجرا بودم. همۀ این 23 نفر بجز یک نفر به نام سید عباس سعادت (که بر اثر بیماری گوارشی درگذشت)، زنده هستند.

جناب کارگردان که فیلمنامه را نیز خودش نوشته است، خبر داد که با اجازه‌ای که از دوستان 23 نفر گرفته، نام شخصیت آنها را در فیم حفظ نکرده تا بتواند بر درام ماجرا متمرکز شود. اما کلیت ماجرا، کاملاً رعایت شده است. احمد یوسف‌زاده نویسندۀ کتاب خاطرات فوق الذکر، به نمایندگی از دوستانش در جمع عوامل فیلم حضور داشت و از تطابق عجیب فیلم با ماجراهای واقعی گفت و فیلم را تحسین کرد.

 با این حال، فیلم 23 نفر نصیب چندانی از جوایز نداشت. فقط پنج نامزدی کسب کرد که هیچکدام به جایزه نرسید: نامزدی برای بهترین چهره‌پردازی، جلوه‌های ویژۀ بصری، جلوه‌های ویژۀ میدانی، طراحی صحنه و صدابرداری. سعید آلبو عبادی می‌توانست حداقل نامزد دریافت بهترین بازیگر مرد نقش دوم باشد. جلوه‌های ویژۀ بصری فیلم که توسط امیر سحرخیز انجام شده، کاملاً منحصر به فرد و جدید است. زیرا در فیلم مستند دیدار 23 نفر با صدام، تصاویر بازیگران فیلم را گنجانیده‌ است. نتیجه کاملاً عالی از کار درآمده و مخاطب اینطور گمان می‌برد که همین بازیگران با صدام دیدار داشته‌اند. اما متأسفانه جایزۀ بهترین جلوه‌های ویژه، به جواد مطوری برای فیلم توهین‌آمیز مسخره‌باز رسید!

در اختتامیه، پس از سخنان گوهر خیراندیش در حمایت از فیلم 23 نفر، وزیر ارشاد جایزۀ نگاه ملی را به مجتبی فرآورده تهیه کنندۀ اثر اهدا کرد. او با تبریک چهلمین سال پیروزی انقلاب اسلامی در سخنانی گفت: «اجازه می‌خواهم تا این سیمرغ ارزنده را به کسانی تقدیم کنم که 8 سال و 3 ماه و 17 روز اسارت را تحمل کردند، برای اینکه ما در آسایش زندگی کنیم.» همچنین، یک سیمرغ بلورین نیز به طور نمادین به نمایندۀ 23 نفر اهدا شد.

** امیر اهوارکی