مذاکرات وین بن‌بست‌شکن است؟

اما در مقابل در سیاست ایران نیز تغییرات محدودی مشاهده می‌شود و به جای اول تعلیق تحریم‌های آمریکا سپس بازگشت به تعهدات سال ٢٠١٥ با طرح یک گام یعنی احتمالا یک گام همزمان به وین می‌رود؛ اما ایران همچنان بر این مساله تاکید می‌ورزد که حاضر به گفت‌وگو با مقامات آمریکایی نیست. بنابراین مبادله طرح‌ها در دو نشست متفاوت صورت خواهد گرفت؛ یعنی طرح ایران در کمیسیون مشترک برجام مطرح خواهد شد و از طرح ایالات‌متحده در نشست 1+5 رونمایی می‌شود. با این حال همین تفاوت دیدگاه‌ها درمورد راه احیای برجام نشان‌دهنده این است که این دو بازیگر هنوز از موانع سیاسی عبور نکرده‌اند و وارد مباحث فنی نشده‌اند؛ به‌عبارت دیگر همچنان بی‌اعتمادی میان دو طرف اصلی پابرجاست. ایران از این مساله نگران است که در صورت پذیرش طرح گام به گام یا تاکتیک مذاکراتی بیشتر در برابر بیشتر، ایالات‌متحده در میانه اقدامات متقابل درخواست‌های دیگری را روی میز بگذارد؛ از جمله اصلاح برجام، نقش منطقه‌ای و برنامه موشکی آن هم در شرایطی که ایران دیگر اهرم غنی‌سازی ٢٠ درصد و سانتریفیوژهای پیشرفته‌اش را در اختیار ندارد. به‌نظر می‌رسد آمریکا در طرح گام به گام خود در گام اول از ایران خواهد خواست که به غنی‌سازی 5/ 4 یا 67/ 3 بازگردد و از کار روی سانتریفیوژهای پیشرفته خود خودداری کند؛ اما در مقابل حاضر خواهد بود اموال بلوکه‌شده ایران را آزاد کند و حتی معافیت‌های تحریمی نفت ایران را بازگرداند و تحریم‌های ١٨ اکتبر بر ٢٢ بانک ایرانی ذیل قانون پاتریوت را تعلیق کند. (بانک‌های ایرانی به جز قانون پاتریوت تحت تحریم‌های قوانین سیسادا، اختیارات دفاع ملی و قانون ITRSHRA نیز قرار دارند.) در مقابل آمریکا نیز نگران است که اگر طرح گام به گام مطرح نشود، قدرت مانور خود را در مذاکرات از دست بدهد؛ ضمن اینکه از هم‌اکنون نوعی دوصدایی در تهران مشاهده می‌شود و این انعکاسی از فضای انتخاباتی در تهران است؛ ولی این فضا بر ابهامات آمریکا در مورد اهداف ایران می‌افزاید و این نگرانی را در طرف آمریکایی به‌وجود می‌آورد که طرح یک گام می‌تواند تحت‌تاثیر رقابت‌های سیاسی در تهران قرار گیرد. حال در این میان نقش میانجی‌گران بسیار حائز اهمیت خواهد بود و شاید فشارهای چندجانبه در قالب کمیسیون مشترک برجام و گروه1+5 دو طرف را به یک نقطه تعادلی برساند و این نقطه تعادلی احتمالا فشار بر ایران برای پذیرش طرح گام به گام است و فشار بر آمریکا برای شروع کردن طرح مذاکراتی با گام کوچک‌تر و مطمئن‌تر به‌گونه‌ای‌که قبل از اعتمادسازی، طرفین از اهرم‌های فشار خود به‌صورت حداقلی صرف‌نظر کنند. در گام دوم اعلامیه سیاسی بازگشت بایدن به برجام می‌تواند تسهیل‌گر باشد و اعتماد دوجانبه را بازگرداند تا گام‌های بعدی با سرعت بیشتری طی شود. بر این اساس می‌توان سه سناریو را برای آینده در نظر گرفت: سناریوی اول، توافق طرفین تا آوریل و احیای کامل برجام تا اواسط می‌ (طرفین برای برداشتن گام‌های فنی برای بازگشت به تعهدات ٢٠١٥ به یک زمان ٣٠ تا ٦٠ روز نیاز خواهند داشت) که به‌طور قطع تاثیرات مستقیم خود را بر آرایش نیروهای سیاسی در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری ایران خواهد گذاشت. در سناریوی دوم، تداوم مذاکرات و به نتیجه رسیدن آن در اواسط می که گام‌های نهایی برای احیای برجام تا اواخر ژوئن و اوایل جولای به طول خواهد انجامید که در این سناریو نیز شاهد تاثیر نسبی مذاکرات بر فضای برجام خواهیم بود و در سناریوی سوم به بن‌بست خوردن مذاکرات تا اواسط می‌ و آغاز رقابت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری ایران که موجب خواهد شد مذاکرات در سپتامبر و در دولت آینده پیگیری شود. بر همین اساس به‌نظر می‌رسد متغیر رقابت‌های انتخاباتی در ایران یکی از مولفه‌های تعیین‌کننده در مذاکرات آتی خواهد بود. باید دید در رقابت بین نیروهای سیاسی چه زمانی نقطه توازنی به‌دست خواهد آمد و بالانسر آن چگونه ایفای نقش خواهد کرد. شاید این رقابت‌ها منجر به گریز از تعادل در فصل انتخابات شود و در این صورت آبی از مذاکرات وین گرم نخواهد شد. بر این اساس احتمال به‌وقوع پیوستن سناریوی دوم و سوم بیشتر از سناریوی اول است.