سه هفته پیش رئیس‌جمهور ترکیه که از طرفداران نرخ بهره پایین است رئیس بانک‌مرکزی این کشور را برکنار کرد. این برکناری از این‌رو انجام شد که ناجی اقبال رئیس سابق بانک‌مرکزی ترکیه برای مقابله با تورم 16 درصدی و سقوط نرخ لیر، نرخ بهره را 2 درصد افزایش داد. اقبال که کمتر از 6 ماه قبل این سمت را تحویل گرفته بود، در مجموع نرخ بهره را 75/ 8 درصد بالا برد و به 19 درصد رساند. این میزان بیشترین افزایش نرخ بهره در دوره‌های قبل روسای بانک‌مرکزی ترکیه بود. در تازه‌ترین اظهارات اردوغان خواستار کنار گذاشته شدن دلار در مبادلات دوجانبه شد و گفت: «ما برای آنکه ریسک ناشی از شوک‌های ارزی را روی کشورهای خود کاهش دهیم باید بر استفاده از ارزهای ملی متمرکز شویم.»
اردوغان و برکناری روسای بانک‌مرکزی
رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه در سال‌های گذشته با اقدامات ثبات‌زدای خود باعث شده است فضای اقتصاد کلان ترکیه دچار بی‌ثباتی و بی‌اعتمادی شود. اردوغان طی دوسال گذشته سه رئیس بانک‌مرکزی را برکنار کرده و در آخرین مورد آن کمتر از یک ماه پیش ناجی اقبال را از ریاست بانک‌مرکزی برکنار کرد. اقبال در مدت کوتاه ریاست بر بانک‌مرکزی ترکیه دست به اقدامات متعارف اقتصادی مانند بالا بردن نرخ بهره برای تقویت لیر در برابر دلار زد. این موضوع باعث شد گروهی از کارشناسان از بازگشت اقتصاد ترکیه برمدار عقلانیت صحبت کنند و موج امیدواری میان سرمایه‌گذاران به‌وجود آید اما گروهی دیگر از کارشناسان معتقد بودند باید منتظر ماند و دید اردوغان این اقدامات را تا چه حد تحمل می‌کند. اقدامات اردوغان در برکنار کردن روسای بانک‌مرکزی، با به نمایش گذاشتن استبداد رای در بخش سیاست‌گذاری پولی، استقلال بانک‌مرکزی ترکیه را با هاله‌ای از ابهام روبه‌رو کرده است و موجب نگرانی سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی نسبت به آینده وضعیت اقتصاد ترکیه شده است. درپی این اقدامات اردوغان نرخ لیر دوباره با کاهش روبه‌رو شد و از سوی دیگر خروج سرمایه از ترکیه را شدت بخشید. اردوغان با داشتن یک دیدگاه نامتعارف اقتصادی طرفدار نرخ پایین نرخ بهره است و نرخ بهره بالا را مانعی برای رشد اقتصادی و توسعه ترکیه می‌داند. او قبلا اقتصاد ترکیه را مشغول مبارزه با مثلث شیطانی «نرخ ارز، نرخ بهره و نرخ تورم» معرفی کرده بود و بارها بر مخالفتش با نرخ‌های بالای بهره تاکید داشته است.
نرخ بهره تک‌رقمی
روز چهارشنبه رئیس‌جمهور ترکیه طی اظهاراتی خطاب به اعضای حزب عدالت و توسعه گفت: در پایین آوردن نرخ بهره مصمم است و می‌خواهد نرخ بهره را تک‌رقمی کند. این درحالی است که در پی سقوط ارزش پول ملی ترکیه و ایجاد نابسامانی‌های اقتصادی به‌منظور مقابله با سقوط نرخ لیر، در ماه مارس نرخ بهره به 19 درصد افزایش یافته است. او در ادامه گفت قصد دارد تورم را تک‌رقمی کند اما اشاره‌ای به راه‌حلش برای رسیدن به این هدف نکرد. این درحالی است که در پی برکناری ناجی اقبال از ریاست بانک‌مرکزی و انتصاب شهاب قافجی اوغلو، لیر 12 درصد از ارزش خود را در برابر دلار از دست داده است و تورم ترکیه با نزدیک شدن به بالاترین میزان در دو سال گذشته به بیش از 16 درصد رسیده که فاصله زیادی با هدف 5 درصدی اعلام‌شده دارد. قافجی اوغلو اعلام کرده برای تغییر نرخ بهره 19درصدی فعلی عجله نخواهد کرد. رئیس جدید بانک‌مرکزی ترکیه طرفدار ایده‌های نامتعارف اقتصادی اردوغان است و معتقد است نرخ بهره بالا موجب پرشدن جیب لندن‌نشینان می‌شود و یک سیاست ضدترکیه است. همین موضوع بر نگرانی سرمایه‌گذاران بیش از پیش افزوده است و کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند ترکیه در خطر خروج سرمایه‌های بزرگ از این کشور است.
شکست سیاست ارزپاشی
به‌رغم دخالت گسترده بانک‌مرکزی در بازار ارز ترکیه به‌منظور حفظ ارزش پول ملی ترکیه، لیر در سال گذشته میلادی بیش از 20 درصد از ارزش خود را ازدست داد. هزینه این اقدام ناموفق خود را در کاهش چشمگیر ذخایر ارزی ترکیه نشان می‌دهد که از 41 میلیارد دلار در سال 2019 به 10 میلیارد و 680 میلیون دلار رسیده است. در یک گزارش دیگر، مدیر اطلاعات بازار در شورای جهانی طلا اعلام کرد بانک‌مرکزی ترکیه در ماه فوریه بیش از 7/ 11 تن طلا فروخته است. به نظر می‌رسد این فروش گسترده در پی ناموفق بودن سیاست‌های کنترل قیمت لیر با فروش گسترده ارز رقم خورده و باعث شده بانک‌مرکزی برای کنترل کاهش ارزش لیر دست به فروش گسترده طلا بزند، حال باید منتظر بود و دید با توجه به اقداماتی که در آینده رقم می‌خورد این فروش طلای گسترده آیا موفق بوده است یا نه.
اردوغان در پی حذف دلار از معاملات
درپی این اتفاقات، رئیس‌جمهور ترکیه در جلسه سران کشورهای دی-8 که از طریق ویدئوکنفرانس برگزار می‌شد بار دیگر بر حذف دلار از مبادلات دوجانبه بین این کشورها تاکید کرد. او افزود: «سال 2017 برای اولین بار ایده استفاده از ارزهای ملی را در مبادلات مطرح کردم و از آن زمان تاکنون این ایده پرمعناتر و قابل‌تحقق‌تر شده است. ما برای آنکه ریسک ناشی از شوک‌های ارزی را بر کشورهای خود کاهش دهیم باید روی استفاده از ارزهای ملی متمرکز شویم.» به‌نظر می‌رسد اردوغان در پی مشکلاتی که در سیاست‌های کلان ترکیه به‌وجود آمده است درپی دنبال کردن سیاست‌های مورد‌علاقه‌اش در بستر نام‌های‌های جدید است. کارشناسان معتقدند مقامات ترکیه در آینده‌ای نزدیک دو انتخاب خواهند داشت؛ یا از ابزار نرخ بهره برای ثبات بازار استفاده می‌کنند، یا کنترل سرمایه را اعمال خواهند کرد. با توجه به رفتار‌های مستبدانه اتخاذ شده از سوی اردوغان به نظر می‌رسد این سیاست کنترل سرمایه است که انتخاب خواهد شد. اردوغان هنوز توضیحی بابت برکناری اقبال نداده است اما در روز‌های گذشته طی اظهاراتی سرمایه‌گذاران را به بازگشت به ترکیه فراخواند و به آنها وعده داد «همان سودهایی را کسب کنند که قبلا کسب می‌کردند.»
