برآورده کردن این خواسته در ایران به‌دلیل شرایط تحریم در کنار عوامل دیگر شاید سخت‌تر از کشورهای دیگر باشد، اما آنچه موجب نگرانی و انتقاد مردم شده است، تمرکز اولیه در کشور بر تولید واکسن داخلی به جای تمرکز بر خرید واکسن‌های موجود در دنیاست که کشور را از روند واکسیناسیون عمومی عقب انداخته است. هرچند مقام‌های کشوری تاکنون بارها اعلام کرده‌اند به‌دلیل تحریم‌های آمریکا قادر به خرید واکسن‌هایی که درخواست کرده‌اند نیستند، اما واقعیت این است که هیچ‌کدام از این توضیحات نتوانسته مردم را برای دیرکرد در خرید واکسن‌های خارجی موجود قانع کند. شاید عدم قانع‌شدن مردم، ناامیدی از زمان پایان پاندمی کرونا، موج‌های پی‌درپی کرونا در کشور که خود نیز معلول عواملی بسیار است و در نهایت زمان‌بر بودن تولید واکسن داخلی، مقامات را به سمت درخواست از بخش خصوصی برای واردات واکسن‌های خارجی کرونا به کشور برده است.
از همین رو روز پنج‌شنبه هفته گذشته حسن روحانی رئیس‌جمهوری با اشاره به موج چهارم کرونا در کشور تاکید کرد که ما نمی‌توانیم منتظر واکسن داخلی در تابستان باشیم به همین جهت باید در اردیبهشت و خرداد که بسیار حیاتی است، از واکسن وارداتی استفاده کنیم. او همچنین از شرکت‌های خصوصی خواست تا در صورت مشکل برای واردات واکسن، به دفتر رئیس‌جمهور نامه بنویسند تا او مستقیما موضوع را دنبال کند. در واقع کنترل ویروس کرونا در ایران در کنار معضل عدم‌رعایت پروتکل‌های بهداشتی حالا گرفتار سه بخش واردات، تولید و توزیع واکسن کرونا شده است.
واردات واکسن کرونا
هرچند ایران همزمان با تولید واکسن کرونا، از سازمان کوواکس و در کنار آن از کشورهای دیگر نظیر هند، روسیه و چین اقدام به پیش‌خرید واکسن کرونا کرد، اما حجم واردات واکسن کرونا به ایران ناچیزتر از واقعیت میزان شیوع کرونا درکشور است. به موجب اعلام روز شنبه علیرضا رئیسی، سخنگوی ستاد مقابله با کرونا تاکنون از کشور روسیه 420 هزار دز واکسن، از کشور چین 650 هزار دز و از هندوستان 125 هزار دز وارد شده است. به گفته او از کره‌جنوبی نیز حدود 700 هزار دز واکسن آسترازنکا وارد شده و در مجموع یک میلیون و 895 هزار دز واکسن در اختیار ایران قرار گرفته است.
همچنین بنا به گفته کیانوش جهانپور، رئیس سازمان غذا و دارو قرار است 60 میلیون دز واکسن «اسپوتنیک وی» تا پایان پاییز 1400 به ایران وارد شود و ثبت‌سفارش خرید 240 میلیون دز واکسن نیز انجام شده است.
با تمام اینها آنچه در حال حاضر وارد و تزریق شده به گفته سخنگوی ستاد مقابله با کرونا تنها 500 هزار دز بوده و قرار است تا 10 روز دیگر فاز اول واکسیناسیون کرونا برای کادر درمان و بیماران خاص و صعب‌العلاج تمام شود و از اواسط اردیبهشت فاز دوم واکسیناسیون آغاز شود.
هر چند رئیسی به تعداد افراد واجد‌شرایط در مرحله اول اشاره‌ای نکرده است، اما به گفته حسن روحانی رئیس‌جمهوری تا پایان همین هفته تزریق واکسن کرونای نزدیک به یک میلیون و 400 هزار نفر انجام و واکسیناسیون گروه اول تمام می‌شود.
در این میان هرچند دولت در اقدامی دیرهنگام خواستار ورود بخش خصوصی برای واردات واکسن شده است؛ اما بسیاری از فعالان حوزه سلامت و واردکنندگان خصوصی دارو معتقدند دولت زمان طلایی را برای خرید واکسن کرونا از دست داده و با فرصت‌سوزی حالا دیگر واکسنی وجود ندارد که شرکت‌های خصوصی بخواهند آن را تهیه کنند.
به این ماجرا باید بی‌علاقگی بخش خصوصی برای وارد شدن به ماجرای واردات واکسن را هم اضافه کرد. همچنان که محسن جلال‌پور، رئیس سابق اتاق بازرگانی ایران، در مقاله‌ای در روزنامه «دنیای‌اقتصاد» در تاریخ 24 فروردین‌ماه، احتمال مجازات بخش خصوصی از سوی ساختارهای نظارتی و عدم‌اطمینان از سیاست دولت بعدی برای واردات واکسن و ابطال سیاست‌گذاری دولت فعلی را از دلایل اصلی بی‌انگیزه بودن بخش خصوصی برای وارد شدن به مقوله واردات واکسن کرونا ذکر کرده است.
همچنین برخی همچون سید‌محمد جعفری، رئیس کمیسیون تسهیل تجارت و واردات اتاق ایران در گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» درخواست دولت از بخش خصوصی را برای واردات واکسن، انداختن توپ در میدان بخش خصوصی توصیف می‌کنند. به عقیده او دولت در همه جای دنیا مستقیما واردات واکسن را متقبل شده است.
ازسوی دیگر وزارت بهداشت هم نگران ورود اصناف غیر‌مرتبط با واردات دارو است. همچنانکه روز جمعه سعید نمکی، وزیربهداشت در نشست ستاد استانی کرونا در کرمانشاه با بیان اینکه واکسن فرآورده‌ای حساس و بیولوژیک است و افراد متخصص باید آن را وارد کنند، گفت: ماست‌فروش و سیمان‌فروش و پلاسکوفروش می‌خواهد واکسن بیاورد.
تولید واکسن
اما در حالی که کشور پس از تاخیر چندماهه به سمت واردات واکسن کرونا روی آورده است، تولید داخلی واکسن را هم به‌عنوان یکی از برنامه‌های اصلی مقابله با کووید-19 در صدر برنامه‌های خود قرار داده است. هر چند تولید واکسن باتوجه به واقعیت ادامه‌دار بودن پاندمی کرونا در ایران ضرورتی ملی است اما آنچه موجب انتقاد نسبت به تولید واکسن داخلی شده است، سخنان ضد و نقیض در مورد زمان تولید و توزیع واکسن و عدم‌شفافیت درمورد میزان اثربخشی واکسن‌های در حال تولید در ایران است. تاکنون مقامات کشور از چند واکسن داخلی که در مرحله آزمایش‌های اولیه هستند رونمایی کرده‌اند، اما هیچ گزارش علمی از عوارض این واکسن‌ها روی افرادی که داوطلب شده‌اند و میزان اثربخشی آنها منتشر نشده است.
در این میان واکنش برخی مقامات وزارت بهداشت به تقاضای مردم مبنی‌بر ارائه گزارش در مورد میزان اثربخشی این واکسن‌ها خود به نگرانی‌ها از استفاده از واکسن داخلی کرونا دامن زده است. در این میان یکی از درخواست‌های مردم تایید واکسن‌های تولید داخل از سوی سازمان جهانی بهداشت یا نهادهای مهم دارویی دنیاست که به‌نظر می‌رسد تمایلی برای آن در کشور وجود ندارد. همچنان که چندی پیش کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو در توییتر خطاب به یک شهروند نگران از ایمنی واکسن ایرانی نوشت «شما نزن، اجباری نیست.» پاسخی که با واکنش شدید کاربران ایرانی مواجه شد. جهانپور پیش از این هم گفته بود تولید نهایی واکسن ایرانی نیازی به تایید سازمان بهداشت جهانی ندارد و هر وقت قرار شد تولید برای صادرات داشته باشیم می‌توانیم برای اخذ مجوزهای بین‌المللی اقدام کنیم.
ازسوی دیگر زمان تولید و عرضه عمومی این واکسن‌ها هم تاکنون بارها تغییر کرده است. در این میان با توضیحات مقامات وزارت بهداشت به‌نظر می‌رسد تنها واکسن‌هایی که شاید تا تابستان به عرضه عمومی برسند دو واکسن برکت و واکسن پاستور باشد. طبق گفته محمد مخبر، رئیس ستاد اجرایی فرمان امام(ره)، فاز اول آماده‌سازی تولید برکت با ظرفیت سه میلیون دز به اتمام رسیده و پیش‌بینی می‌شود از اردیبهشت تولید این واکسن ایرانی آغاز شود. در اظهارنظری دیگر نیز روز شنبه علیرضا رئیسی، سخنگوی ستاد مقابله با کرونا ابراز امیدواری کرد در تیرماه، 2 واکسن تولید داخل در سبد واکسیناسیون عمومی قرار گیرد.
توزیع واکسن
در این میان حتی در صورت واردات و تولید واکسن، به‌نظر می‌رسد ایران از نظر توزیع مناسب و عادلانه واکسن دچار بی‌نظمی و به‌هم ریختگی است. گواه این ادعا نحوه توزیع واکسن میان کادر درمان است که تا پیش از ورود سازمان نظام پزشکی خبرها حاکی از عدم‌توزیع درست آن میان کادر‌درمان بخش خصوصی بود. همچنین گزارش‌های بسیاری از سوءاستفاده برخی از پزشکان و حتی روسای مراکز پزشکی برای تزریق خارج از نوبت واکسن کرونا برای اعضای خانواده و نزدیکانشان مطرح است. جدا از این شنیده‌ها خبرهای رسمی نیز از سوءاستفاده برخی مدیران از سهم واکسن کرونای پاکبانان در دو شهر آبادان و علی‌آباد کتول در گلستان حکایت می‌کند که منجر به دستور وزیر بهداشت برای برکناری مسوولان مرتبط با این دو مورد شد.
به همه اینها باید روند کند واکسیناسیون با واکسن‌های موجود را افزود. این در حالی است که به گفته کارشناسان برای ایمن شدن در برابر ویروس کرونا باید در یک بازه زمانی مشخص جمعیت زیادی واکسینه شوند. آن‌طور که مقامات وزارت بهداشت در ایران می‌گویند برای ایمنی جمعی باید حدود 60 تا 75 درصد از افراد جامعه واکسینه شوند و برای این منظور، حدود 45 یا 46 میلیون نفر دربازه زمانی مشخصی باید مورد تزریق قرار گیرند.
اقدامی که انگلیس از مدت‌ها پیش آغاز کرده و همزمان با اعمال محدودیت‌های سختگیرانه واکسیناسیون سراسری را آغاز کرده و حالا در بهترین وضعیت از نظر کنترل بیماری در دنیا قراردارد. با این حال در ایران توزیع و تزریق واکسن‌های موجود هم در بازه زمانی مطلوب قرار ندارد. این در شرایطی است که پیش از این علیرضا رئیسی، معاون وزیر بهداشت تاکید کرده بود که «شبکه بهداشت کشور توانایی واکسیناسیون 20 میلیون نفر در ماه را دارد. اما شواهد امر نشان می‌دهد با روند فعلی شیوع کرونا در ایران، کشور از برنامه واکسیناسیون عقب است و مردم تنها به وعده‌هایی همچون احتمال واکسیناسیون کشور علیه کرونا تا پایان سال‌جاری دلخوش کرده‌اند. برنامه‌ای که البته قرار بود تا آبان 1400 به سرانجام برسد.
به همه اینها باید نبود یک سیستم مشخص برای واکسینه کردن به نوبت مردم مطابق برنامه و زمان مشخص را اضافه کرد. نمونه آن نحوه واکسیناسیون برخی بیماران خاص است که این روزها با انتقادات بسیاری روبه‌رو شده است. به گفته بسیاری از این بیماران آنها برای دریافت واکسن کرونا باید به برخی بیمارستان‌ها که اسامی آنها را در فضای مجازی و نه سامانه خاصی در وزارت بهداشت اعلام شده مراجعه کنند و پس از ساعت‌ها در صف ماندن گاه بدون دریافت واکسن بازگردند. این در حالی است که نام این افراد در انجمن‌های مخصوص بیماری‌های خاص ثبت شده و کافی است برای واکسیناسیون این افراد که جمعیت زیادی هم نیستند از انجمن‌های مذکور استعلام شود. کاری که در انگلیس و کشورهای موفق مشابه برای واکسیناسیون سراسری انجام شده و با توجه به سن افراد از مراکز بهداشت به‌تدریج با تک‌تک شهروندان تماس گرفته شده و در روز مقرر و تعیین مکان‌های مشخص اقدام به تزریق واکسن کرده‌اند.
در این میان تنها وزارت بهداشت به شهروندان توصیه کرده با مراجعه به مراکز بهداشتی نسبت به تشکیل پرونده الکترونیکی برای دریافت واکسن کرونا اقدام کنند؛ اما هیچ جزئیاتی از نحوه ثبت‌نام اعلام نشده است و اکثر مردم حتی در جریان آن قرار ندارند. همچنین هرچند قرار است از اول ماه آتی واکسیناسیون گروه دوم آغاز شود، اما سازوکار این فرآیند هم هنوز اعلام نشده است. بررسی هر سه بخش واردات واکسن کرونا، تولید و توزیع واکسن کرونا نشان می‌دهد کشور با گذشت یک سال از پاندمی کرونا از نظر مدیریت عوامل موثر بر کنترل شیوع کووید-19 همچنان دچار بی‌نظمی است.
