رونق شب عید در ایام کرونا

براساس آمار منتشر شده از سوی شاپرک تراکنش‌ها در شبکه الکترونیک پرداخت کارت در اسفندماه هم در تعداد تراکنش و هم در ارزش تراکنش با افزایش روبه‌رو شده است و این نشان می‌دهد که مردم در مقایسه با بهمن ماه 99 و همچنین اسفندماه سال 98 بیشتر خرید کرده‌اند. این اتفاق خبر از کم شدن سایه کرونا بر کسب‌وکارها و ایجاد رونق نسبی می‌دهد و نشان‌دهنده این است که بازارهای کشور به وضعیت عادی نزدیک شده‌اند. تعداد تراکنش‌ها در اسفندماه به بیش از 3 میلیارد و 230 میلیون رسیده است که نسبت به بهمن ماه رشد تقریبا 10 درصدی را نشان می‌دهد. سهم کارتخوان‌ها از میان کل تراکنش‌ها به بیش از 90 درصد می‌رسد.

رکورد رخت می‌بندد؟

در هر دوره مالی، تقریبا معادل ارزش اسمی تولیدات داخلی، معاملات اقتصادی صورت می‌گیرد. به عبارت دیگر در زنجیره عبور از تولیدکننده به مصرف‌کننده نهایی، تولیدات در معرض معامله قرار می‌گیرد. تعداد تراکنش‌های شاپرک در اقتصاد نشان‌دهنده تقاضای موجود در اقتصاد است. مشاهده روند افزایشی تعداد تراکنش‌های انجام شده در اسفند‌ماه سال 99 نسبت به بهمن سال 99 و اسفند سال 98، خبر از افزایش تقاضای جامعه دارد. آمارهای منتشر شده شاپرک حاکی از آن است که تعداد و ارزش تراکنش‌ها در ماه پایانی سال 99 شاهد رشد بوده است. تعداد تراکنش‌ها در این ماه به بیش از 3 میلیارد و 230 میلیون رسیده است که نسبت به بهمن‌ماه رشد تقریبا 10 درصدی را نشان می‌دهد. این آمار نشان می‌دهد که بازار شب عید در سال 99 به‌طور محسوسی شاهد رشد بوده و این موضوع باعث شده رکورد این تراکنش‌ها در دو سال گذشته شکسته شود. این رشد محدود به تراکنش‌ها نماند و در مبلغ تراکنش نیز شاهد شکستن رکورد هستیم؛ به گونه‌ای که با رشد 3/ 14 درصدی به بیش از 582 هزار میلیارد تومان رسید. البته با احتساب تورم ماهانه رشد ارزش معاملات به رقم 3/ 12درصد خواهد رسید. این رشد در اسفند 99 نسبت به اسفند سال 98 چشمگیرتر بوده است. تعداد تراکنش‌ها در اسفند 99 نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد 6/ 41 درصدی را تجربه کرده و ارزش تراکنش‌ها شاهد رشد 4/ 77 درصدی بوده است. با توجه به تورم 7/ 48 درصدی سال 99 رشد واقعی ارزش معاملات در سال 99 عدد 3/ 19 درصد را به ثبت رسانده است. این مطلب را علاوه بر جنبه رونق بازار و پایان رکود می‌توان از جنبه دیگری نیز بررسی کرد. همزمان با پاندمی کرونا و سخت‌تر شدن خرید‌های حضوری تعداد خرید‌های اینترنتی بیشتر شده و کاهش استفاده از اسکناس و جایگزین شدن استفاده از کارتخوان‌ها منجر به رشد تعداد و ارزش تراکنش‌ها شده است.

ترکیب افزایش تراکنش‌ها

شبکه الکترونیکی پرداخت کارت سه نوع «ابزار پذیرش اینترنتی»، «ابزار پذیرش موبایلی» و «ابزار پذیرش کارتخوان فروشگاهی» را پشتیبانی می‌کند. آمار منتشر شده شاپرک نشان می‌دهد بیشترین سهم بازار تراکنش‌ها در اختیار ابزار کارتخوان فروشگاهی هستند. سهم کارتخوان‌ها در اسفندماه از کل تراکنش‌ها 65/ 90 درصد بوده و ابزار پذیرش اینترنتی با سهم 88/ 5 درصدی و ابزار پذیرش موبایلی با سهم 47/ 3 درصدی در جایگاه بعدی قرار دارند. دلیل گسترده بودن استفاده از کارتخوان‌ها و بالا بودن تعداد تراکنش‌های ابزار پذیرش کارتخوان فروشگاهی را می‌توان عواملی مانند وجود محدودیت انجام تراکنش روی ابزار پذیرش موبایلی، تعداد بالای ابزار کارتخوان فروشگاهی، فراگیر بودن این ابزار، عدم نیاز این ابزار به تجهیزات مکمل دیگر نظیر کامپیوتر یا گوشی موبایل و عواملی از این دست دانست. این در حالی است که به منظور استفاده از ابزار پذیرش اینترنتی، به بستر اینترنتی امن و در استفاده از ابزار پذیرش موبایل به وجود دستگاه گوشی تلفن همراه نیاز است که ممکن است هنگام خرید در دسترس همگان قرار نداشته باشد. این ابزارها را می‌توان به شکل دیگری نیز مورد بررسی قرار داد و از تعداد میانگین معاملات انجام شده با هر یک از ابزارها برای مقایسه آنها استفاده کرد. طبق این روش کارتخوان فروشگاهی با 305 تراکنش به ازای هر کارتخوان در مکان نخست قرار می‌گیرد و پذیرش اینترنتی با 121تراکنش به ازای هر ابزار و پذیرش موبایلی با 77 تراکنش به ازای هر ابزار فعال در مکان‌های بعدی قرار می‌گیرند. این میانگین ارزش هر معامله در اسفندماه هم شاهد تفاوت چشمگیری در این ابزارها است. متوسط مبلغ هر تراکنش در ابزار پذیرش اینترنتی 347هزار تومان بوده است این عدد برای کارتخوان‌ها 176 هزار تومان و برای پذیرش موبایلی تنها 10 هزار تومان بوده است.

استان‌های پیشتاز در استفاده از شاپرک

بیشترین تعداد کارتخوان‌های فعال در کشور به ترتیب به استان‌های تهران، خراسان رضوی و اصفهان تعلق دارد. با این حال به دلیل جمعیت زیاد این استان‌ها این آمار دور از انتظار نبوده و باید به شاخص‌های جزئی‌تر در این زمینه مراجعه کنیم. بیشترین سرانه تعداد ابزار کارتخوان فروشگاهی اسفند‌ماه 1399 به ترتیب در اختیار استان‌های یزد، مازندران و بوشهر است. همچنین بیشترین سرانه تراکنش ابزار کارتخوان فروشگاهی نیز با 77/ 65 تراکنش به ازای هر فرد بالای 18 سال متعلق به استان هرمزگان ثبت شده است و استان‌های بوشهر و مازندران در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

ترکیب تراکنش‌ها از نگاه آمار

در اسفند ماه 1399، تعداد تراکنش‌های با مبلغ زیر 5هزار تومان در ابزار کارتخوان فروشگاهی برابر با 430هزار تراکنش بوده است. همچنین تعداد تراکنش‌های با مبلغ بین 5 تا 25 هزار تومان در اسفند 99 به بیش از 992هزار تراکنش رسیده و در نهایت بیش از یک میلیون و 340 هزار تراکنش بالای25هزارتومان در بازه اسفند 99 انجام شده است. با توجه به آمار دامنه مبلغی ابزار کارتخوان فروشگاهی می‌توان گفت بیش از 66/ 90 درصد تراکنش‌های کارتخوان‌های فروشگاهی مبلغی کمتر از 500هزار تومان دارند. اما شرایط ابزار پذیرش موبایلی کاملا متفاوت است؛ به گونه‌ای که 39/ 23 درصد مجموع تراکنش‌ها کمتر از 2 هزار تومان و 55 درصد تراکنش‌ها زیر 5 هزار تومان است. این موضوع را می‌توان با توجه به اقبال جامعه به تهیه شارژ تلفن همراه با استفاده از این ابزار نسبت داد و توجیه کرد. در ابزار پذیرش اینترنتی هم شرایط کمابیش یکسانی برقرار است و بیش از 64 درصد تراکنش‌ها را مبالغ کمتر 25 هزار تومان تشکیل می‌دهد.

تصویر معاملات الکترونیکی دهک‌ها

شاخص نسبت دهکی برای اندازه‌گیری توزیع ارزش‌هایی نظیر درآمد و ثروت مورد استفاده قرار می‌گیرد. بررسی تراکنش‌های مالی صورت گرفته از سوی دهک‌های مختلف نشان می‌دهد که میانگین مبلغ تراکنش‌های مالی دهک دهم در اسفند ماه 99 چیزی حدود یک میلیون و 576 هزار تومان بوده ‌است. این در حالی است که هر تراکنش الکترونیک انجام گرفته ‌از سوی دهک اول تقریبا 2355 تومان ارزش داشته ‌است. به این ترتیب نسبت ارزش میانگین تراکنش‌های الکترونیکی دهک دهم به دهک اول چیزی حدود 669 واحد بوده است. رقمی که در مقایسه با ماه پیشین در حدود 73/ 5 درصد کاهش یافته ‌است. این نسبت در مقایسه با بازه زمانی مشابه در سال گذشته نیز حدود 16/ 3 درصد کاهش داشته ‌است.