راهکارهای درمانی سرماخوردگی

دکتر مسعود مردانی؛ متخصص بیماری‌های عفونی

بیماری‌‌های انگشت شماری در پزشکی وجود دارد که از کثرت درمان عملا درمان نمی‌شوند. درمان‌هایی که احتمالا در سرماخوردگی موثرند، تا حدود زیادی محدود به تجویز درون بینی ایپراتروپیوم بروماید و مسکن‌ها هستند.

تاثیر آنتی‌کولینرژیک‌هایی که از راه بینی تجویز می‌شوند (مثل اسپری بینی ایپراتروپیوم بروماید) در آزمون‌های کنترل‌شده توسط دارونما برای کاهش ترشحات بینی به اثبات رسیده است. اگر درمان در روز اول شروع شود، علائم سریع‌تر بهبود می‌یابند. اثر جانبی اصلی، خونی‌شدن مخاط است که در20-15 درصد بیماران رخ می‌دهد.

آسپرین، استامینوفن و ایبوپروفن باعث بهبود علائم می‌شوند؛ گرچه مصرف آسپیرین ممکن است با افزایش دفع رینوویروس همراه باشد. دکونژستان‌های داخل بینی می‌توانند در راحت خوابیدن به بیمار کمک کنند. با این حال، از آنجا که استفاده بیش از حد می‌تواند باعث احتقان در اثر «اتصال دوباره» (Rebound congestion) شود، استفاده از دکونژستان‌های داخل بینی را باید به 5-3 روز محدود کرد.

احتمالا دکونژستان‌های خوراکی موثر نیستند و اثرات جانبی هم دارند. آنتی‌هیستامین‌های نسل اول، عطسه و آبریزش بینی را کاهش می‌دهند. البته آنتی‌هیستامین‌های غیرآرام‌بخش فاقد فعالیت آنتی‌کولی‌نرژیک هستند و تاثیرات متفاوتی دارند. آنتی‌بیوتیک‌ها نیز به طور معمول تجویز می‌شوند، اما هیچ اثر اثبات شده‌ای خواه در درمان و خواه در پیشگیری از عوارض شایعی همچون سینوزیت ندارند.

مورد استثنای علائم احتمالی در استفاده از آنتی‌بیوتیک به وسیله یک آزمون کنترل‌شده روی سیصد بیمار دچار عفونت‌های تیپیک و بدون عارضه دستگاه تنفسی فوقانی – که دچار گرفتگی بینی، آبریزش بینی یا فارنژیت بودند- تعیین شد. در کشت‌های باکتریایی مایع حاصل از شستشوی نازوفارنکس، بیماران به طور تصادفی تحت تجویز کوآموکسی‌کلاو (365 میلی گرم، سه بار در روز و به مدت پنج روز) یا دارونما قرار گرفتند.

در زیرگروه 61 نفر (20 درصد) که در کشت‌های آنها باکتری‌های استرپتوکوکوس پنومونیه، هموفیلیس آنفلوانزا، یا موراکسلاکاتارالیس دیده شد، در آنهایی که آنتی‌بیوتیک می‌گرفتند، بهبود قابل توجهی در شاخص‌های علامتی مشاهده گردید. در تحقیقی که روی 507 بیمار انجام گرفت، نتایج مشابه بود و اثربخشی درمان در زیرگروهی مشاهده شد که در ترشحات نازوفارنکس خود لوکوسیت‌ها و پاتوژن‌های باکتریایی داشتند.

اکثرا معتقدند خطر مقاومت به آنتی‌بیوتیک بر اثربخشی متوسط درمان ذکرشده در این مطالعه برتری دارد؛ گرچه برخی درمان را فقط در اشخاصی که در ترشحات تنفسی خود لوکوسیت دارند، محدود کرده‌اند.

درمان

معمولا برای از بین بردن عوامل ایجادکننده سرماخوردگی داروهای ضدویروس وجود ندارد. موارد استثنا عبارتند از آمانتادین هیدروکلراید و ریمانتادین هیدروکلراید برای درمان آنفلوانزای تیپ A (چنانچه در عرض 48 ساعت پس از شروع علائم تجویز شوند).

ریباویرین بر آنفلوانزای تیپ B و A ، RSV و ویروس پاراآنفلوانزا موثر است، اما تنها برای کودکانی که دچار عفونت RSV بخش تحتانی دستگاه تنفس هستند، تجویز می‌شود. زمانی درمان با ویتامین C موضوع بحث و جدل‌های بسیاری بود. هر چند آزمون‌های کنترل شده نتایج متفاوتی نشان داده‌اند، اما اکثرا معتقدند که ویتامین C هیچ نقش مشخصی در درمان یا پیشگیری از سرماخوردگی ساده ندارد.

تأثیر گلوکونات روی

قرص‌های مکیدنی گلوکونات روی نیز ممکن است دوره علائم سرماخوردگی را کاهش دهند، اما این نتایج همیشگی نیستند. یک احتمال این است که یون‌های روی جلوی همانندسازی ویروس سرماخوردگی را می‌گیرند.

فیزیولوژی در اثربخشی این دارو یک معمای آناتومیک است، زیرا ویروس‌های مولد عفونت‌های دستگاه تنفس فوقانی در بینی مستقر هستند؛ در حالی که قرص‌های مکیدنی روی از راه دهان استفاده می‌شوند. همچنین، هیچگونه تاثیری بر دفع ویروس ذکر نشده است. اثرات جانبی شامل تهوع و احساس مزه ناخوشایند می‌باشد.

تنفس هوای گرم و مرطوب به عنوان روشی جهت مهار رشد رینوویروس، که درجه حرارت مطلوب همانندسازی آن 33 درجه سانتیگراد باشد، روش جالب و جذابی است.

نتیجه‌گیری

نتیجه مطالعات مذکور این است که اثربخشی تعداد کمی از داروها به اثبات رسیده است. ایپاتروپیوم بروماید درون بینی (اینترانازال) قابلیت اثبات شده‌ای در کاهش آبریزش بینی، به ویژه در ابتدای شروع علائم دارد. آسپرین، استامینوفن و ایبوپروفن را می‌توان برای بهبود علائم بیماری و دکونژستان‌های نازال را برای مقابله با بی‌خوابی تجویز کرد.

قرص‌های مکیدنی گلوکونات روی می‌توانند مدت علائم را کاهش دهند، اما تاثیر آنها در آزمون‌های بالینی همیشه دیده نمی‌شود. سایر داروها علی‌رغم استفاده گسترده از آنها هیچ قابلیت اثبات‌شده‌ای ندارند. یکی از نکات مهم، افتراق بیماران دچار رینیت آلرژیک است که از تاثیر کورتیکواستروئیدهای درون بینی و آنتی‌هیستامین سود می‌برند.

پیشگیری

مهم‌ترین و بهترین پیشگیری، اجتناب از تماس دست با بیمارانی است که علائم تیپیک دارند. دستمال کاغذی‌های حاوی مواد ویروس‌کش و بهداشت فردی مناسب، انتقال سرماخوردگی را که در اثر رینوویروس به وجود آمده‌اند، کاهش می‌دهد. مصرف ویتامین C اغلب به عنوان روشی برای پیشگیری از سرماخوردگی پیشنهاد می‌شود، اینترفرون a-2b برای پیشگیری کوتاه مدت موثر است، اما اثرات جانبی گرفتگی بینی مسأله نگران‌کننده‌ای است و این روش توصیه نمی‌شود.