عید فطر، روز جایزه‌ها

بدان که نام هاى عید چهار چیز است:

عید فطر

بدان که نام هاى عید چهار چیز است:

در فارسى به روز عید، جشن مى گویند.

گفته اند: عید روزى است که در آن اجتماع باشد و برگرفته از عود به معنى بازگشتن است. از آن جهت عید نامیده شده است که در آن از اندوه به شادى باز مى گردند و آن روز براى همه مردم روز شادى است، مگر نمى بینید که در روز عید زندانیان را کیفر و مؤاخذه نمى کنند و پرندگان را شکار نمى کنند و جانوران وحشى را نمى گیرد و کودکان را به مدرسه نمى فرستند.

و هم گفته اند: از این جهت به آن نام عید داده اند که هر انسانى به آنچه که خداوند به او وعده داده است، در این روز مى رسد.

و نیز گفته اند: از این جهت عید مى گویند که انسان ها در آن روز به توبه و دعا به پیشگاه خداوند برمى گردند و خداوند هم به عطا و بخشش به ایشان برمى گردد.

و هم گفته اند: از این سبب به آن عید مى گویند که خداوند به بندگان مؤمن خود فایده هاى نیکو و منفعت هاى بزرگ و عطیّه و بخشش هاى فراوان ارزانى مى دارد.

یوم الزّینة (روز جشن) که خداوند در سوره طه در حکایت موسى علیه السلام فرمود:

قَالَ مَوْعِدُکُمْ یَوْمُ الزّینَةِ وَ أَن یُحْشَرَ النَّاسُ ضُحًى» «1»

موسى گفت: وعده گاه شما روز جشن است [روزى که ] همه مردم را پیش از ظهر گرد هم مى آورند.

یعنى روز عید آنان که در آن روز از همه جا آمده و در آنجا جمع مى شدند، همان طور که یوم الدّین به معناى روز جزاست.

عید فطر زمان روزه گشایى، از اعیاد بزرگ اسلامى است که در آن روز درهاى رحمت و برکت و پاداش و عیدى به سوى مسلمانان گشوده مى شود و عبادت و تلاش روزه دار مورد سپاس پروردگار قرار مى گیرد.

در آن روز خجسته شور و حالى برپا مى گردد؛ فرشتگان فوج فوج به سوى زمین براى تبرّک و شاد باش پراکنده مى شوند و بوى عطر خوشى از الطاف الهى در سراسر زمین گسترده مى شود؛ زیرا این روز، عید فطر است و انسان ها به پاس یک ماه بندگى و صبر، آمرزش خداوند را هدیه مى گیرند.

امام باقر علیه السلام از پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله در توصیف ماه شوّال نقل مى فرماید:

هر گاه هلال ماه شوّال طلوع کند به مؤمنان ندا مى رسد، بشتابید براى دریافت جایزه هاى خود که این روز، روزه جایزه است.

سپس حضرت فرمود: سوگند به آن کسى که جانم در دست اوست که این جایزه ها درهم و دینار نیست. «2» امام على علیه السلام فرمود: رسول اللّه صلى الله علیه و آله در خطبه شعبانیه معروف؛ اوضاع روز عید فطر را چنین شرح فرمود:

بامداد عید فطر، خداوند فرشتگان را به همه سرزمین ها مى فرستد. آنان به زمین فرود مى آیند و بر دهانه کوچه ها و راه ها مى ایستند و با صدایى که آن را همه آفریده هاى خدا جز جنّ و آدمیان مى شنوند، مى گویند: اى امّت محمد! براى نمازگزاردن، به پیشگاه خداوند کریم بروید که از گناهان بزرگ عفو مى کند و پاداش هاى گران عنایت مى کند.

و چون در محل نماز عید حاضر مى شوند، خداوند متعال به فرشتگان مى فرماید:

اى فرشتگان من! مزد کارگر چون کار خود را انجام مى دهد چگونه است؟

آنان عرضه مى دارند: پروردگارا! باید مزدش کامل پرداخت شود.

خداوند مى فرماید: شما را گواه مى گیرم که من پاداش روزه رمضان و نمازشان را، خشنودى و آمرزش خود از ایشان قرار دادم و خداوند خطاب به بندگان خویش مى فرماید:

اى بندگان من! هر چه مى خواهید از من بخواهید که سوگند به عزّت و جلال خودم که امروز در این اجتماع خویش، هر چه براى دنیا و آخرت خود بخواهید عطا مى کنم؛ و سوگند به عزّت خودم تا آنگاه که مراقب باشید، اسرار شما را پوشیده مى دارم و شما را در پناه مى گیرم و رسوا نمى کنم. باز گردید که آمرزیده شدید. همانا مرا خشنود کردید و من از شما خشنود شدم؛ پس فرشتگان شاد مى شوند و از اینکه خداوند در روز عید فطر، چنین نعمت هایى به بندگان خود در این امّت ارزانى فرموده است: بشارت و تبریک مى دهند. «3» حضرت على علیه السلام در بعضى از اعیاد فطر، فرمود:

انَّما هُوَ عِیدٌ لِمَنْ قَبِلَ اللَّهُ صِیامَهُ وَ شَکَرَ قِیامَهُ وَ کُلُّ یَوْمٍ لایُعْصَى اللَّهُ فِیهِ فَهُوَ یَوْمُ عِیدٍ. «4»

این عید است براى کسى که خداوند روزه اش را قبول و نمازش را سپاس نهاده، و هر روزى که خداوند در آن نافرمانى نشود، روز عید است.

امام صادق علیه السلام مى فرماید: امیرمؤمنان على علیه السلام در روز عید فطر خطبه اى ایراد فرمود که در فرازى از آن آمده است:

اى مردم! همانا این روز شما؛ روزى است که در آن نیکوکاران پاداش دریافت مى کنند و هرزه کاران زیان مى بینند و شباهت بسیارى به روز قیامت دارد. پس با بیرون آمدن از خانه هاى خود به سوى عبادتگاه هایتان، به یاد آن روزى افتید که از گورهایتان به سوى پروردگار بیرون مى آیید و از ایستادن در جایگاه نماز به یاد آن روزى باشید که در پیشگاه پروردگارتان مى ایستید و از بازگشتن به سوى خانه هایتان آن روزى را یاد آورید که به خانه هاى خود در بهشت و جهنّم باز مى گردید. اى بندگان خدا! کمترین چیزى که براى مردان و زنان روزه گیر مى باشد این است که: فرشته اى در آخرین روز ماه رمضان ندا مى دهد که اى بندگان خدا! بر شما مژده باد که گناهان گذشته شما آمرزیده شد؛ بنگرید در آینده چگونه خواهید بود. «5» عید فطر از خواسته هاى بارز پروردگار است که گرد آمدن مردم را براى حمد و ستایش خود، دوست مى دارد.

فضل بن شاذان مى گوید: شنیدم که امام رضا علیه السلام مى فرمود:

روز فطر، عید قرار داده شد تا براى مسلمانان محلّ گردهمایى باشد که در آن گردهم مى آیند و به خاطر خداى عز و جل به صحنه آیند و خدا را در برابر نعمت هایش به شکوه و بزرگى یاد کنند، تا هم روز عید و اجتماع و هم روز بالندگى و روز زکات دادن و روز اشتیاق و روز فروتنى باشد. چون روز عید فطر، روز اول سال است که خوردن و نوشیدن در آن حلال مى شود. از این روز خداوند دوست دارد، اجتماعى در این روز براى مسلمانان باشد که خداوند را در آن ستایش و نیایشِ با شکوهى به جاى آورند. «6»

آداب عید فطر

شیوه هاى بروز شادى در روز عید فطر برگرفته از فلسفه و حکمتِ عید قرار دادن این روز است. اگر شادى براى انجام تکلیف است، باید شیوه هاى شادى نیز همسو با اداى تکلیف باشد. به چند نمونه از آداب شادى در فرهنگ معصومان علیهم السلام اشاره مى کنیم:

1- شاد کردن دیگران:

ائمه اطهار علیهم السلام جشن و شادى این روز را به شکل هاى گوناگونى به دیگران منتقل مى کردند. از جمله روایات معتبرى از سیره امام سجّاد علیه السلام درباره آزادى برده ها آمده است که حضرت در شب عید از بردگان، طلب عفو و گذشت مى فرمود و برده ها را در روز عید آزاد مى کردند و برده هاى دیگر را جایگزین آنان مى نمودند. «7»

2- تکبیر و تهلیل

از جلوه هاى سرور در این روز و شب قبل از آن، سر دادن شعار توحیدى است.

پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله در روز عید فطر و قربان در حالى که صدایش را به تکبیر بلند مى کرد، بیرون مى رفت و مى فرمود: دو عید فطر و قربان را با تهلیل (لا اله الا اللّه) و تکبیر (اللّه اکبر) و تحمید (الحمداللّه) و تقدیس (سبحان اللّه) زینت دهید. «8»

3- طهارت و پاکیزگى

غسل کردن و عطر زدن و لباس تمیز پوشیدن و تبریک گفتن از سنّت هاى شادى آفرین روز عید است.

امام صادق علیه السلام مى فرمود:

کسى که روز عید نمى تواند در جماعت مردم شرکت کند، پس غسل کند و خود را به آنچه یافت خوش بو کند و تنهایى نماز بخواند همانگونه که به جماعت مى خواند.

پیامبر گرامى صلى الله علیه و آله هم وقتى عطر و گلى در روز عید فطر به دستش مى رسید از همسرانش شروع مى کرد. «9»

4- کمک به مستمندان

کمک به فقیران در این روز بزرگ اختصاص به فطریه و کفّارات و صدقات ندارد، سیره عملى پیامبر اعظم صلى الله علیه و آله و اولیاى الهى چنین نشان مى دهد، روز عید نسبت به نیازمندان ایثار و گذشت فراوانى داشته اند. صدقات مردم را جمع نموده و به فقیران و سالمندان اطعام و ولیمه مى دادند. «10»

5- زیارت

دید و بازدید از اقوام و آشنایان و بزرگان دینى از سیره رفتار نیک اعیاد است، به ویژه در روز عید فطر که براى تبریک و تهنیت و امداد به یکدیگر؛ ملاقات و صله رحم به جاى آورده مى شود.

یکى از آدابى که در روز عید فطر به آن سفارش شده، خواندن دعاى ندبه و زیارت امام حسین علیه السلام است. کسانى که امکان رفتن به زیارتگاه آن حضرت را ندارند، مناسب است از راه دور زیارت کنند و زیارت هایى دیگر براى آن حضرت به مناسبت هاى مهم در کتب ادعیه آمده است. «11» به طور کلى آثار رحمت و برکات عید سعید فطر بسیار است، حتّى به یوم الرّحمة (روز رحمت) شناخت شده است؛ زیرا در آن روز بندگان خدا مورد لطف و رحمت پروردگار قرار مى گیرند و نیز خداوند در آن روز مبارک، دستور ساختن عسل را به زنبور عسل الهام فرموده و بیان کرده که در زنبور عسل عبرت بزرگى است و هنرمندى و شگفتى آفرینش در زنبور آشکار مى باشد. «12»

-----------------------------------------------------------------

(1)- طه (20): 59.

(2)- روضة الواعظین: 2/ 339.

(3)- روضة الواعظین: 2/ 347؛ فضائل الأشهر الثلاثة: 127- 128.

(4)- نهج البلاغه: حکمت 428.

(5)- بحار الأنوار: 87/ 362، باب 1، حدیث 13؛ الأمالى، شیخ صدوق: 101، حدیث 10.

(6)- من لایحضره الفقیه: 1/ 522، حدیث 1485؛ وسائل الشیعه: 7/ 481، باب 37، حدیث 9911.

(7)- بحار الأنوار: 46/ 103، باب 5، حدیث 93؛ إقبال الأعمال: 260.

(8)- کنز العمال: 8/ 546، حدیث 24095؛ الجامع الصغیر: 2/ 32، حدیث 4579.

(9)- بحار الأنوار: 87/ 372، باب 1، ذیل حدیث 24؛ الکافى: 4/ 170، باب نوادر، حدیث 5.

(10)- جامع الأصول، ابن اثیر: 7/ 89.

(11)- بحار الأنوار: 98/ 100، باب 13، حدیث 34.