دکتر رضا ملک‌زاده؛ فوق تخصص گوارش و کبد
سرطان معده در حال حاضر به تنهایی نزدیک به 10 درصد کل سرطان‌ها را در جهان تشکیل می‌دهد و یکی از شایع‌ترین انواع سرطان‌ها می‌باشد. هر سال بیش از 870 هزار مورد جدید در سطح جهان گزارش می‌شود و سالیانه بیش از 650 هزار نفر از این سرطان در سطح جهان فوت می‌کنند. سرطان معده شایع‌ترین سرطان دستگاه گوارش می‌باشد که بخصوص در نواحی شمال غرب کشور بروز بسیار بالایی دارد. در ایران برخلاف کشورهای غربی و ژاپن میزان بروز سرطان معده در طی دو دهه گذشته رو به افزایش بوده است.
در شمال غرب کشور نوع کاردیا و در جنوب کشور سرطان غیرکاردیای آن بروز بیشتری دارد. مهمترین عامل خطرساز این بیماری عفونت با هلیکوباکترپیلوری است. ولی وجود و تاثیر متقابل عوامل متعدد محیطی و ژنتیکی برای بروز سرطان معده ضروری می‌باشد. فقر، مصرف کم سبزی و میوه تازه، بالا بودن میزان نیترات در رژیم غذایی و مصرف زیاد دخانیات از عوامل مهم خطر این بیماری می‌باشند.
پیشگیری اولیه با ریشه‌کنی هلیکوباکترپیلوری به خصوص در کشورهایی چون ایران که تعداد کثیری از مردم آلوده به میکروب هلیکوباکترپیلوری می‌باشند، جای تردید دارد. استفاده از پپسینوژن به عنوان یک عامل پیش‌بینی‌کننده بروز سرطان مورد بررسی می‌باشد. هم‌اکنون مطالعات متعددی در رابطه با تعیین دقت اندازه‌گیری پپسینوژن 1 و 2 سرم در بیماران ایرانی با آتروفی مخاط معده در تنه و آنتروم، در دست بررسی می‌باشد که نتایج این مطالعات و دیگر مطالعات آینده‌نگر می‌تواند کمک موثری به شناسایی عوامل خطرساز بیماری و پیش‌بینی بروز سرطان نماید.
تا سال 1980 میلادی، شایع‌ترین سرطان در سطح جهان، سرطان معده بود ولی میزان شیوع این سرطان طی پنجاه سال گذشته در کشورهای غربی و ژاپن کاهش چشمگیری داشته است. این کاهش بخصوص با استفاده وسیع از یخچال‌های خانگی در نگهداری از غذا و مصرف بیشتر میوه و سبزیجات تازه در رژیم غذایی، هم زمانی داشته است. اما به طور همزمان میزان شیوع سرطان ریه افزایش داشته که احتمالا به علت مصرف بیشتر دخانیات بوده است. با وجود کاهش میزان شیوع سرطان معده در سطح جهان، «عدد مطلق» موارد جدید سرطان معده در هر سال در حال افزایش است و این به دلیل افزایش طول عمر انسان در سطح جهان می‌باشد.
در حال حاضر میزان شیوع سرطان معده در مناطق مختلف جغرافیایی کاملا متفاوت است و از این نظر می‌توان جهان را به سه منطقه با شیوع بالا (ASR>20) Age-adjusted-rate مانند چین، روسیه، ژاپن، شیلی، کاستاریکا و اکوادر، مناطق با شیوع متوسط (ASR>10) اروپای شرقی، مکزیک، برزیل و هند و مناطق با شیوع پایین (ASR<10) ایالات متحده آمریکا، اروپای غربی، استرالیا، کانادا و اندونزی تقسیم نمود. در کشور ما ایران مناطق شمالی کشور، بخصوص استان‌های آذری زبان، با شیوع بالا، مناطق مرکزی و غربی با شیوع متوسط و مناطق جنوبی جزء مناطق با شیوع پایین محسوب می‌شوند.
انواع سرطان معده
تقسیم‌بندی سرطان معده بر دو مبنا، یکی محل آناتومیک (کاردیا و غیرکاردیا) ظهور سرطان و دیگری بافت‌شناسی لورن (diffuse و intestinal) صورت گرفته است. دلیل این نوع تقسیم‌بندی این نکته است که هر یک از این سرطان‌ها از نظر اتیولوژی، علائم ظهور و پیش آگهی، با هم متفاوت هستند.
در حالی که شیوع سرطان ناحیه غیرکاردیای معده در سطح جهان در حال کاهش است، ولی سرطان ناحیه کاردیا به سرعت در حال افزایش است.
اپیدمیولوژی سرطان معده در ایران
در ایران برخلاف کشورهای اروپای غربی، آمریکای شمالی و ژاپن، میزان شیوع سرطان معده طی 30 سال گذشته رو به افزایش بوده و در استان آذربایجان، بخصوص اردبیل به بالاترین میزان رسیده است. بررسی کامل سرطان معده در مناطق با شیوع بالا در ایران (اردبیل) نشان می‌دهد که علت افزایش میزان سرطان معده در این مناطق، بالا بودن میزان سرطان ناحیه کاردیا می‌باشد.
مقایسه میزان سرطان ناحیه کاردیا در اردبیل با سایر نقاط جهان، نشان می‌دهد که شیوع سرطان کاردیا در اردبیل، درحد بالاترین میزان شیوع این نوع سرطان در جهان محسوب گردیده و بخصوص از میزان شیوع آن در آمریکای شمالی، اروپای غربی، ژاپن و کره بالاتر است.
بالاترین میزان شیوع سرطان معده گزارش شده از ایران( ASR=49.1 در مردان و ASR=25.4 در خانم‌ها)در استان اردبیل می‌باشد که ASR=26.4 در مردان و ASR=8.6 در خانم‌ها مربوط به نوع کاردیای معده می‌باشد. در تمام مناطق ایران سرطان نوع غیرکاردیای معده (Non-Cardia) هنوز به طور متوسط با ASR=12 شایع بوده و آنچه موجب بالا بودن شیوع در مناطق شمالی، غربی، شمال غربی و برخی مناطق مرکزی ایران گردیده است، افزایشی است که در سرطان ناحیه کاردیای معده رخ داده است، و همانطور که در مورد اردبیل ذکر گردید، می‌تواند تا ASR=26 در مردان را شامل شود.
در جنوب کشور، مثلا درخوزستان، سرطان نوع Non-Cardia هنوز بخش اعظم سرطان معده (بیش از 85 درصد) را تشکیل می‌دهد. در تهران میزان سرطان در قسمت فوقانی معده (Cardia) به تدریج در حال افزایش است.
