دست‌های پشت پرده اسرائیل و عربستان در کودتای اردن/ چرا عربستان و اسرائیل می‌خواهند پادشاه اردن را از تخت قدرت پایین بکشند؟

سرویس جهان مشرق - پایگاه میدل ایست آی انگلیس در گزارشی به قلم مارکو کارنلوس دیپلمات و سفیر سابق ایتالیا نوشت:  چند هفته پیش تلاش‌ها برای کودتا در اردن خنثی شد. اما به گفته یک پژوهشگر معتبر خاورمیانه که نسبت به مسائل داخلی این کشور آگاه است، اگر واقعاً کودتایی در امّان رخ داده باشد، پادشاهی عربستان آن را علیه شاهزاده حمزه ترتیب داده است.

مخاطبان گرامی، محتوا و ادعاهای مطرح‌شده در این گزارش، صرفاً جهت تحلیل و بررسی رویکردها و دیدگاه‌های اندیشکده‌های غربی منتشر شده است و ادعاها و القائات احتمالی این مطالب هرگز مورد تأیید مشرق نیست.

هجوم پناهندگان و فروپاشی تجاری اردن

در این گزارش آمده است: مدت‌هاست که اردن دچار مشکلات داخلی شده و با یک شرایط ژئوپلیتیکی بغرنج روبرو شده است، که یک تحلیلگر هم به خوبی آن را بررسی کرده است. اکثر جمعیت این کشور را مردمی با اصل و نسب فلسطینی تشکیل می‌دهند، در حالی که طبقه حاکم آن متشکل از قبایل و خانواده‌های سنتی کرانه شرقی است که از یک قرن پیش با خاندان هاشمی بیعت کرده‌اند. این کشور که اقتصاد ضعیف و منابع محدودی دارد، طی دو دهه اخیر و پس از حمله آمریکا به عراق در سال 2003 و قیام سوریه در سال 2011، با هجوم پناهندگان و فروپاشی تجاری روبرو شده است.

اردن بدون کمک اسرائیل، عربستان و آمریکا ورشکسته می‌شود

اردن نوعی کشور حائل است که مجبور شده با کشورهای همسایه جاه‌طلب مانند اسرائیل و عربستان سعودی که اهداف خطرناکی در منطقه دارند و با بی‌ثباتی صادراتی و افراط‌گرایی نشأت گرفته از سوریه و عراق دست‌وپنجه نرم کند. با توجه به تنش‌های ایجادشده توسط بهار عربی در دهه اخیر، بقای اردن تاکنون حاصل یک معجزه است.

امنیت این پادشاهی همواره توسط اسرائیل و آمریکا تضمین شده است، در حالی که بقای اقتصادی آن به سخاوتمندی عربستان سعودی و دیگر کشورهای سلطنتی خلیج فارس و آمریکا متکی بوده است. اردن بدون کمک آن‌ها ورشکسته می‌شد.

رابطه امنیتی اردن با اسرائیل که بر اساس همکاری عالی بین سرویس‌های اطلاعاتی آن‌ها شکل گرفته و منجر به خنثی کردن پروژه‌های خصمانه متعددی شده، از مدت‌ها پیش باثبات بوده است. ثبات اردن برای امنیت اسرائیل ضرورت دارد. اما اخیراً این همکاری به دلیل افزایش راست‌گرایی در اسرائیل دچار مشکل است.

اگرچه این دو در سال 1994 یک توافق صلح را امضا کردند، اما احزاب اسرائیلی مخالف تبدیل اردن به کشور فلسطین آینده هستند، که به اسرائیل اجازه می‌دهد تا الحاق کامل کرانه باختری به خاک خودش را راحت‌تر انجام دهد. این طرح در دهه 1980 به نخست‌وزیر سابق آریل شارون نسبت داده شد؛ در حال حاضر، این میراث اکتسابی احزاب صهیونیستی افراطی‌تری است که اعضای مجلس کنست هستند.

در حالی که بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل روابط خوبی با پادشاهی هاشمی نداشته است، دستگاه امنیتی اسرائیل تاکنون در حفظ مشارکت بین این دو علیه راست‌گرایان افراطی اسرائیل موفق بوده است. اما با توجه به چشم‌انداز سیاسی کنونی اسرائیل، مشخص نیست چنین همکاری‌هایی تا چه زمانی ادامه خواهد داشت.

دشمنی‌های تاریخی اردن و عربستان

میدل ایست آی در ادامه می‌نویسد: رابطه اردن با عربستان سعودی تحت تأثیر دشمنی‌های تاریخی قرار دارد. پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی، خانواده آل سعود با حمایت بریتانیا، حسین بن علی الهاشمی که در طول جنگ جهانی اول شورش اعراب علیه عثمانی‌ها را اعلام کرده بود را برکنار کردند. پس از آن عربستان سعودی کنونی شکل گرفت که حالا متولی مکه و مدینه، اماکن مقدس مسلمانان است. در سال 1921، فیصل و عبدالله وارثان حسین به عنوان پادشاهان عراق و اردن منصوب شدند. با گذشت زمان، تنها پادشاهی هاشمی اردن باقی ماند و متولی اماکن مقدس مسلمانان در اورشلیم شد.

این به شدت رابطه اردن و عربستان سعودی را تحت تأثیر قرار داده است. هاشمی‌ها هرگز تجاوزگری عربستان را نمی‌بخشند و سعودی‌ها هرگز مانند هاشمی‌ها به عنوان نوادگان مستقیم حضرت محمد (ص) پیامبر مسلمانان شناخته نخواهند شد؛ بنابراین همواره آن‌ها را مورد سوءظن قرار داده و تحقیر می‌کنند.

پشت پرده کودتای احتمالی

این پایگاه انگلیسی افزود: شایعات درباره یک کودتای احتمالی به رهبری شاهزاده حمزه، در نگاه اول شبیه مشاجره‌های خانواده‌های سلطنتی معمولی به نظر می‌رسد که بر سر جانشینی پادشاه با یکدیگر درگیر می‌شوند -هرچند نمی‌توان دخالت خارجی را به طور کامل انکار کرد.

بعید به نظر می‌رسد که سرلشکر یوسف حنیطی، رئیس ارتش اردن بدون تأیید دربار سلطنتی به شاهزاده حمزه هشدار داده باشد تا از تماس با رهبران قبیله‌ای ناراضی و استفاده از شبکه‌های اجتماعی خودداری کند. از سال 2004 و زمانی که پادشاه، شاهزاده حمزه را از عنوان ولیعهدی خلع کرد، ملک عبدالله دوم و شاهزاده حمزه رابطه خوبی با یکدیگر نداشته‌اند.

چرا عربستان و اسرائیل می‌خواهند پادشاه اردن را کنار بزنند؟

در مکالمه لورفته بین شاهزاده حمزه و سرلشکر حنیطی مشخص است که این هشدار کاملاً ناشیانه داده شده است، اگرچه این نیز درست است که شاهزاده حمزه متعاقباً با ملک عبدالله بیعت کرده است.

از آنجا که در طول این مکالمه هیچ اتهام مشخصی به شاهزاده حمزه -که اجازه خروج از کاخ خودش را ندارد- نسبت داده نشده است، این احتمال وجود دارد که دلیل این اقدام نگرانی از این بوده باشد که شاید شاهزاده حمزه از نارضایتی گسترده در داخل پادشاهی برای افزایش محبوبیت خود استفاده کند؛ یک اقدام پیشگیرانه.

علاوه بر این، امکان دخالت خارجی را نمی‌توان انکار کرد، چون عربستان سعودی و اسرائیل مشتاق هستند تا از شر یک پادشاه که مایل به پذیرش پیمان ابراهیم نیست و قصد حمایت از فلسطین را دارد خلاص شوند.

پیمان ابراهیم بین اسرائیل، امارات متحده عربی و بحرین و بعدها سودان و مراکش، به شدت تاج‌وتخت پادشاه اردن را تهدید می‌کند. در همین حین، دولت ترامپ باید به پادشاهی اطمینان می‌داد که شایعات مربوط به ایجاد فدراسیون اردن و فلسطین صحت ندارد.

همچنین نگرانی‌هایی مبنی بر این وجود دارد که شاید اماکن مقدس مسلمانان در اورشلیم پاداش عربستان سعودی برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل باشد. عربستان سعودی چهارمین کشور عربی است که از سال گذشته تاکنون روابط خود را با اسرائیل عادی‌سازی کرده است.

آگاهی از اسرار زیاد؟

نویسنده در پایان گزارش خود تصریح کرد: با این حال نمی‌توان گفت آیا شاهزاده حمزه که به میراث سیاسی پدرش افتخار می‌کند، فرد مناسبی برای اجرای چنین طرح بلندپروازانه‌ای است یا خیر. اگر دخالت یک کشور خارجی در این مسئله آشکار شود، شاید واشنگتن مجبور شود در مورد بی‌توجهی خودش به ایجاد بی‌ثباتی توسط اسرائیل و عربستان سعودی در منطقه تجدیدنظر کند.

با این وجود، عربستان سعودی فوراً مدعی حمایت از ملک عبدالله دوم شد -اما وزیر امور خارجه عربستان نیز با شتابزدگی به امّان رفت تا خواستار آزادی باسم عوض‌الله یکی از مغز متفکرهای این کودتای ادعایی شود. عوض‌الله که هم مشاور پادشاه اردن و هم مشاور ولیعهد عربستان بوده است، احتمالاً اسرار زیادی درباره عربستان می‌داند، به همین دلیل بهتر است که به مدت طولانی در بازداشت سرویس‌های امنیتی اردن باقی نماند.

ملک عبدالله دوم گفت که این فتنه در نطفه خفه شده و دشمنی خانوادگی رفع شده است. همچنین جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا با ملک عبدالله دوم تماس گرفت و از او حمایت کرد، که این اقدام هشدار واضحی را علیه هرگونه اقدام خصمانه احتمالی علیه سلطنت هاشمی ارسال کرد. با این حال بعید به نظر می‌رسد که مشکلات ملک عبدالله به پایان رسیده باشد.