د‌کتر پروانه صفایی مقد‌م - رو انشناس بالینی
تحریریه زندگی آنلاین : فریاد کشیدن و جیغ زدن کودکان یک مشکل آزار‌دهنده برای والدین است، جیغ زدن کودک دلایلی دارد و البته راهکارهای مناسبی برای متوقف کردن جیغ زدن کودک وجود دارد.
چرا کودکان جیغ یا فریاد می‌زنند؟
راه‌هایی که کودک برای ابراز خود استفاده می‌کند
حتما باید به کودک خود نشان دهید که فریاد کشیدن راهی مناسب برای رسیدن به خواسته‌ها نیست و فرقی ندارد که او چه سنی دارد و چه چیزی می‌خواهد. پس باید برای او شفاف‌سازی کرده و بفهمانید که با جیغ کشیدن کار را بدتر می‌کند. البته وقتی که سن کودک شما بسیار کم باشد، با حرکات و فعالیت‌های شما بیشتر می‌آموزد تا با توضیح دادنتان و بنابراین اولین مرحله برای متوقف کردن کودک از جیغ کشیدن، این است که خودتان سر او داد نزنید. با این کار او می‌فهمد که فریاد زدن کار درستی نیست و راه‌های بیشتر و بهتری برای ابراز خودش وجود دارد. اگر شما هم سر او داد بزنید، پس به یک الگوی نامناسب برای او تبدیل می‌شوید و در نتیجه با صحبت‌ها و نصایح‌تان برای جیغ نکشیدن، بدتر او را گیج می‌کنید. سعی کنید که همیشه بهترین خودتان باشید تا جلوی جیغ کشیدن کودک و یا حتی نوجوانان را بگیرید. خشم خودتان را کنترل کنید و اگر با همسرتان مشکل دارید، سعی کنید که آن را در یک محیط خصوصی و با آرامش حل و فصل کنید. همچنین به این نکته توجه کنید که کودک شما نمی‌تواند عادت جیغ کشیدن را که چندین ماه انجام می‌داده، یک شبه ترک کند. کافی است دفعه بعد که کودکتان فریاد کشید، با داد و فریاد به او پاسخ ندهید و فضا را آرام کنید. از طرفی به او گوشزد کنید که اگر داد و فریاد کند، به او توجه نمی‌کنید. او می‌تواند هرچقدر که می‌خواهد جیغ بکشد، اما کمکی از شما برایش ساخته نیست. سعی کنید که در این مواقع خودتان را به کار دیگری سرگرم کنید و اجازه دهید که آرام شود و سپس اجازه دهید که با آرامش درخواست و یا احساسش را به شما بگوید.
علل جیغ زدن کودک نوپا و روش صحیح برخورد با آن
خیلی از پدر و مادر‌ها از رفتارهای جیغ زدن و قشقرق کردن کودک خردسال خود کلافه و خسته می‌شوند. رفتارهای جیغ زدن کودکان نوپا گاه و بی‌گاه به دلایل مختلف طبیعی و معمولا گذرا است، اما گاهی جیغ زدن کودکان نوپا به حدی زیاد می‌شود که کنترل آن برای خانواده مشکل می‌گردد. جالب است بدانید رابطه شما و نوع برخورد شما تا حد زیادی می‌تواند این رفتار کودکتان را کنترل کند. ممکن است نشانه‌هایی از بیش‌فعالی در کودکتان ببینید.
بیشتربخوانید:
علت جیغ زدن کودکان زیر 2 سال
کودکان در سنین پایین به خصوص در سنینی که به مهارت‌های کلامی کافی نرسیده‌اند، رفتارهای جیغ و داد کردن و قشقرق راه انداختن را زیاد نشان می‌دهند. گاهی این جیغ زدن به نوعی به زبان کودک برای بیان خواسته‌هایش و جلب توجه تبدیل می‌شود که به تدریج برایش تبدیل به عادت می‌گردد. گاهی خانواده‌ها رفتارهای کودک را نشانه‌ای از بیش‌فعالی یا اختلالات دیگری چون اوتیسم می‌پندارند.
درخواست داشتن
کودکان زیر 2 سال که هنوز کلام به خوبی در آنها شکل نگرفته است، خیلی اوقات برای نشان دادن نیازها و درخواست‌های‌شان از زبان غیر کلامی مثل نشان دادن ایما و اشاره، صدا درآوردن و خیلی اوقات جیغ زدن استفاده می‌کنند. معمولا برای اصرار به داشتن چیزی بیشتر جیغ می‌زنند و خیلی اوقات با جیغ زدن به خواسته خود می‌رسند. در واقع هرچه والدین خواسته آنها را در این مواقع بیشتر اجابت کنند، این رفتار تقویت می‌شود.
جلب توجه
کودکان به خصوص در سنین پایین خیلی دنبال جلب توجه والدین هستند. خیلی از کودکان خردسال یاد می‌گیرند که با جیغ زدن می‌توانند سریع توجه پدر و مادر خود را جلب کنند. والدین خیلی اوقات ناخواسته با رفتارهایی این جیغ زدن را تقویت می‌کنند، مثلا سریع آنها را در آغوش می‌گیرند، سعی می‌کنند با بازی و سرگرمی حواس‌شان را پرت کنند، اما در واقع دارند به این رفتار پاداش می‌دهند. حتی توجه منفی والدین مثل دعوا کردن، صدا کردن کودک و هر برخورد افراطی می‌تواند این رفتار را تقویت کند، چون کودک از این طریق به توجه رسیده است.
عصبانیت
ناکام گذاشتن می‌تواند کودک را عصبانی کند. کودکان در این سن هنوز به راه‌های کلامی برای ابراز عصبانیت نرسیده‌اند و راه‌های کنترل هیجان و خشم را یاد نگرفته‌اند. به همین دلیل تنها راه ممکن برایشان جیغ و داد کردن است.
درد جسمی
جیغ و داد کودک برخی مواقع به خاطر دردهایی است که حس می‌کند، مثل درد شکم و دل‌پیچه، یا دردهایی که در اثر ضربه دیدن در آنها ایجاد شده است. خیلی اوقات این دردها برایشان مبهم است یا توانایی ابراز درد را ندارند.
نکته‌هاى بسیار مهم در ارتباط با دلایل جیغ زدن کودکان
معمولا کودکان برای برقراری ارتباط با والدین خود به‌خصوص مادر جیغ می‌زنند، اما از سنین 15 ماهگی که سخت‌ترین سن تربیت کودک است و به آن سنین نوپایی گفته می‌شود، کودک یک سلسله رفتار که آن را «قشقرق» می‌نامیم، بروز می‌دهد. این رفتار شامل جیغ‌زدن، فریاد کشیدن، پا به زمین کوبیدن و سر به زمین یا دیوار زدن همراه با گریه است. قشقرق به پا کردن معمولا از سنین 15 ماهگی شروع می‌شود و تا 3 سالگی ادامه پیدا می‌کند و اغلب به منظور دستیابی به خواسته‌ای است که والدین در مقابل آن پافشاری می‌کنند. در این سنین جیغ به دلیل بیماری، گرسنگی و تشنگی نیست.
بیشتربخوانید:
حسادت
ممکن است کودکتان هنگامی که شما با تلفن صحبت می‌کنید، شروع به جیغ زدن کند، چون او احساس می‌کند که دیگر به او توجهی ندارید.
گیجی و سردرگمی
شاید فرزندتان دقیقا از آنچه که می‌خواهد مطمئن نباشد و همین موجب عصبانیت و داد زدن او شود.
احساس عجز و درماندگی
در مواقعی که فرزندتان در بیان بعضی از کلمات احساس عجز و ناتوانی می‌کند ذهن مستعد او را برای بیان آنها آماده سازید. کودک وقتی که نمی‌تواند کلماتی را برای بیان آنچه که می‌خواهد پیدا کند، ممکن است عصبانی شود.
با این کودک چگونه باید رفتار کرد؟
با کودکتان چشم در چشم شوید
این یکی از تاثیر‌گذار‌ترین روش‌ها بر روی کودک است و به خوبی می‌تواند قاطعیت شما را به او خاطر نشان شود. پس با برقراری ارتباط چشمی از وی بخواهید به این کار خاتمه دهد و به او بگویید شما حاضر هستید تا در این باره با او حرف بزنید و علت ناراحتی‌اش را بدانید، ولی تنها در صورتی که وی از فریاد زدن دست بکشد، این کار را خواهید کرد. اگر کودک شما سن پایینی داشته و صحبت با آنها فایده‌ای ندارد، انگشت خود را جلوی دهانتان گرفته و به او نشان دهید که می‌خواهید ساکت باشد. هیچ‌گاه سر کودکی که داد می‌زند، داد نزنید. یکی از موثرترین راه‌ها برای آرام کردن کودک این است که در زمان جیغ کشیدن بچه به طوری که صورت‌تان درست مقابل صورت فرزندتان قرار گیرد، به او چیزهایی شبیه به این بگوئید: «وقتی که تو جیغ می‌زنی منظورت را نمی‌فهمم. آیا می‌توانی بگویی که بر سر صدای عادیت چه آمده است؟» اگر نمی‌تواند کاملا منظورش را بیان کند، خودتان حدس بزنید که او چه می‌خواهد (مثلا آیا تو چیپس می‌خواهی؟) و می‌بینید که او سر تکان می‌دهد. ممکن است او چیزهایی را که شما نمی‌توانید یا نمی‌خواهید به او بدهید را تقاضا کند. هیچ لزومی ندارد که تسلیم شوید، ولی سعی کنید که پیشنهاد چیز دیگری به او دهید نظیر: «شیرینی را بعد از شام می‌توانی بخوری، ولی من یک خوراکی خیلی خوب برایت دارم.» سعی کنید او را به عناوین مختلف سرگرم کنید. کتابی را که قبلا نخوانده را برایش انتخاب کنید یا اگر وقت اضافی دارید با او بازی کنید.
اگر پدر و مادر بی‌حوصله‌ای هستید!
بسیاری از والدین از جیغ زدن‌های کودک عصبی می‌شوند و او را کتک می‌زنند تا دیگر جیغ نزند، اما تنبیه بدنی کودک هیچ کمکی به ما نمی‌کند و کار درستی نیست. کتک زدن تنها باعث شدت یافتن این رفتار در او می‌شود. اگر والدینی بیش از حد حساس هستند و نسبت به جیغ زدن کودک نمی‌توانند بی‌تفاوت باشند، بهتراست رفتار او را پیش‌بینی کنند. اگر قرار است با جیغ زدن کودک خواسته‌اش را اجابت کنند، قبل از جیغ این کار را انجام دهند. والدینی که کودک 2 ساله دارند باید اعصابشان خوب باشد، اما اگر نیست باید به روان‌پزشک کودک مراجعه کنند، البته والدین به کمک برخی تمهیدات می‌توانند تحمل خود را بالا ببرند.
کودکتان را لجباز نکنید
والدین می‌بایست موقعیت‌شناس باشند! در برخی موارد لازم است تا چند گام عقب‌نشینی کنید و به قبول کردن خواسته کودک خود تن دهید. این عمل نه تنها موجب گستاخی بیشتر وی نخواهد شد، بلکه موجب می‌شود تا فرزندی لجباز را بار نیاورید و به او یاد دهید تا به خواسته دیگران احترام بگذارد. از سن 2 سالگی که سن لجبازی کودک هم هست، اگر بیشتر خواسته‌های او با واکنش منفی والدین مواجه شود و به همه خواسته‌هایش «نه» بگویند، طبیعتا لجبازی‌اش بیشتر می‌شود.
نحوه برخورد با کودکان بالای 3 سال
بعد از 3 سال که کودک رشد عقلانی پیدا می‌کند، در حدی که مفاهیم را متوجه می‌شود و می‌تواند حرف بزند، باید در روند رفتاردرمانی با او برخورد مناسبی شود تا این حرکت زشت را کنار بگذارد.
برای شناخت بیشتر، رفتار کودک را طی 10 روز پیگیری و ثبت کنید. این کار باعث می‌شود مطالب زیادی از رفتار کودک و واکنش اطرافیان کشف کنید که به درک عمیق‌تر این وضعیت کمک بسیاری می‌کند.
به خواسته‌های معقول کودک توجه کنید
اگر چه همیشه برای شما ممکن نیست که به خواسته کودکتان توجه کنید، اما تا می‌توانید این کار را در اولویت قرار دهید. قبل از اینکه منزل را ترک کنید و کودک خود را بیرون ببرید، مطمئن شوید که فرزندتان به اندازه کافی استراحت کرده و خواب کافی داشته، غذایش را به اندازه‌ای که در بیرون از منزل گرسنه نشود، خورده و جایش تمیز است.
از رفتارهای اتفاقی کودک گاهی چشم‌پوشی کنید
سخت‌ترین کار برای بعضی از والدین کنار آمدن با کودکانی است که در میان جمع و در خیابان جیغ و داد می‌کنند و آبروی آنها را می‌برند. برخی از بدرفتاری‌ها، بهانه‌گیری‌ها و جیغ زدن‌ها از سر بی‌حوصلگی، خستگی و یا اتفاقی است. در این شرایط فقط و فقط صبور باشید و نگران نگاه‌های دیگران نباشید. بالاخره همه روزی طعم پدر و مادر شدن را می‌چشند و خواهند فهمید که جیغ زدن هم یکی از رفتارهای کودکانه است که در مراحلی از رشد و تکامل کودک اتفاق می‌افتد. جیغ زدن باعث تحلیل انرژی می‌شود و تارهای صوتی و دیافراگم کودک را دچار خستگی می‌کند، بنابراین کودک نمی‌تواند به مدت طولانی آن را ادامه دهد.
مهارت‌های ارتباطی خود و کودکتان را افزایش دهید
هرچقدر ارتباط والدین با کودک غنی‌تر باشد و کودک در بیان خواسته‌اش ماهرتر شود، رفتارهایی نظیر جیغ زدن کم می‌شود. به کودک یاد دهید با اشاره یا بیان کلمه‌های ساده، خواسته‌اش را بیان کند. وقتی که امکانش هست به کودک اجازه دهید صدای بلند خود را بشنود. با او بازی کنید. به او بگویید «بیا با هم تا بلندترین حدی که می‌توانیم جیغ بزنیم.» بعد از او بخواهید زمزمه کردن را هم تجربه کند. «حالا وقت این است که ببینیم چه کسی می‌تواند آرام‌تر صحبت کند.» می‌توانید این بازی را با حرکات دیگر همراه کنید، مثلا موقع داد زدن دست‌تان را روی گوش‌تان بگذارید و بالا و پایین بپرید. اگر در میان جمع بودید و می‌خواهید سرو صدای کمتری بشنوید می‌توانید به او بگویید: «اوه تو مانند شیر می‌غری! ببینم می‌تونی مثل بچه گربه آرام‌تر باشی؟»
از او مودبانه خواهش کنید آرام حرف بزند
اگر کودکتان از شدت خوشحالی و هیجان جیغ می‌زند، سعی کنید با متهم کردن، دعواکردن و دستور دادن، حال خوش او را خراب نکنید. با آرامش و مودبانه از او خواهش کنید که با صدای آرام که مناسب داخل خانه است، صحبت کند و بهتر است با آهسته صحبت کردن به او نشان دهید که برای شنیدن صدای شما هم که شده لازم است آرام‌تر باشد.
به کودک پیام‌ها و هویت منفی ندهید
گاهی والدین و اطرافیان آگاهانه و یا اغلب ناآگاهانه، به کودک عباراتی مثل: جیغ‌جیغو، مگه بلندگو قورت دادی، از دستت خسته شدم و ... را خطاب می‌کنند. این عبارت‌ها پیام‌های منفی هستند و رفتار منفی کودک شما را به ویژگی شخصیتی او تبدیل می‌کنند.
به رفتارهای مثبت کودک توجه کنید
تمرکز شما بر روی جیغ زدن‌ها و رفتار نامناسب کودکتان آرامش‌تان را بر هم می‌زند و این دغدغه شما را از رفتارهای مثبت او غافل می‌کند و باعث می‌شود در هنگام رفتار نامناسبش کنترل خود را از دست بدهید. به دیگر رفتارهای او توجه کنید و به آنها بها دهید. به خصوص هنگامی که آرام است، مثلا با آرامش بازی می‌کند یا خواسته‌هایش را صریح می‌گوید. یکی از رفتارهای مخرب والدین هنگام جیغ زدن کودک، فریاد زدن و آرام کردن او با صدای بلند است و در حالی که خود والدین با فریاد و صدای بلند با کودک صحبت می‌کنند یا او را تهدید و تنبیه می‌کنند، انتظار دارند کودک آرام باشد.
