تاکتیک انقباضی سیاستگذار پولی

مکانیزم عملیات بازار باز

یکی از وظایف بانک مرکزی در سیستم بانکی کشور، جذب یا تزریق نقدینگی در بازار بین بانکی است. این نهاد پولی و مالی این مهم را به‌وسیله ابزار بازار‌باز انجام می‌دهد. بسته به اینکه بانک مرکزی اوراق بخرد یا بفروشد؛ عملیات ریپو با ریپوی معکوس تعریف می‌شود. در عملیات ریپو بانک مرکزی به منظور تامین نقدینگی بازار بین بانکی به خرید اوراق اقدام می‌کند و در تاریخ سررسید این اوراق توسط بانک‌ها بازخرید می‌شود. در این حالت نگاه این نهاد پولی و مالی خرید اوراق با حداکثر سود است. اضافه برداشت از منابع و روند رو به رشد آن و همچنین تمایل به افزایش نرخ در بازار‌ بین‌بانکی از نشانه‌های کمبود نقدینگی در بازار بین بانکی است. از سوی دیگر وقتی با مازاد منابع در بازار بین بانکی مواجه باشیم، عملیات ریپو معکوس انتخاب می‌شود. در این حالت بانک مرکزی به دنبال اعمال مداخله خود با حداقل نرخ است. در این حالت نقدینگی از حساب‌جاری بانک‌ها برداشته می‌شود و پس از مدتی دوباره به حساب آنها باز‌می‌گردد. بانک مرکزی در هفته‌های منتهی به 3 و‌10 خرداد به منظور صفر‌کردن منابع بازار بین‌بانکی مداخله خود را در قالب ریپو متوقف کرد. در هفته منتهی به 17 خرداد به‌خاطر وجود ذخایر به مقدار بالا، این نهاد پولی و مالی عملیات ریپوی معکوس را انتخاب کرد. نکته دیگر اینکه نرخ سود در عملیات ریپو حداقل نرخ خرید اوراق از سوی بانک‌ها است.

تسهیلات قاعده‌مند همان ریپوی کوتاه‌مدت است. تفاوت تسهیلات قاعده‌مند با ریپوی مدت‌دار در دو مورد است؛ نخست اینکه بازپرداخت ریپو 14‌روزه و بازپرداخت تسهیلات قاعده‌مند یک‌شبه (یک‌روزه) است. دوم اینکه نرخ سود ریپو در بازار کشف می‌شود ولی نرخ سود تسهیلات قاعده‌مند، سقف دالان یا همان 22 درصد است. تسهیلات قاعده‌مند عملیاتی است که از سوی بانک‌‌مرکزی صورت می‌گیرد و جایگزین اضافه‌برداشت بانک‌ها است. به‌عبارت دیگر بانک‌ها در انتهای روز ممکن است در محاسبات آخر روزشان دچار کمبود منابع شوند؛ از این‌رو از بانک‌‌مرکزی استقراض یک‌شبه می‌کنند.  نکته دیگر کاهش مداخله بانک‌‌مرکزی در قالب تسهیلات قاعده‌مند از ابتدای سال‌جاری است. این موضوع به‌معنای بهتر‌شدن وضعیت ترازنامه بانک‌ها است، چون این موضوع در کوتاه‌مدت و بدون اعمال سیاست‌های اصلاحی در سیستم بانکی کشور (تمیز‌شدن ترازنامه بانکی) اتفاق نمی‌افتد و اگر بهبودی حاصل می‌شد این نرخ به میزان 22 درصد نبود، بلکه این موضوع به‌معنای وجود ذخایر کافی در بازار بین بانکی است. از این‌رو می‌توان گفت در هفته‌هایی که میزان مداخله بانک مرکزی کاهش یافته، ذخایر کافی در بازار بین بانکی وجود داشته است. بنا بر آمارهای رسمی در فروردین‌ماه استفاده از تسهیلات قاعده‌مند رقم بالایی بود که این رقم در اردیبهشت کاهش یافته است.

جزئیات مرحله دهم عملیات بازار باز

بانک مرکزی در گزارشی جزئیات دهمین مرحله از عملیات بازار باز در سال‌جاری را منتشر کرد. بنا بر گزارش روابط‌عمومی بانک‌‌مرکزی، پیرو اطلاعیه روز ‌سه‌شنبه 11 خرداد‌ماه1400 مبنی‌بر برگزاری حراج فروش مدت‌دار اوراق مالی اسلامی دولتی در عملیات بازار باز، سه بانک سفارش خرید اوراق مالی اسلامی دولتی در قالب توافق بازخرید معکوس ‌(ریپوی معکوس) را تا مهلت تعیین‌شده در مجموع به ارزش 2/ 11هزار میلیارد تومان از طریق سامانه بازار بین‌بانکی به بانک‌‌مرکزی ارسال کردند. با توجه به پیش‌بینی بانک‌‌مرکزی از وضعیت نقدینگی در بازار بین‌بانکی، موضع عملیاتی بانک‌‌مرکزی در این هفته جذب نقدینگی بود. این موضع با توجه به‌وجود منابع مازاد در بازار بین بانکی از سوی سیاست‌گذار پولی اتخاذ شد. از این‌رو‌ بانک مرکزی به اجرای عملیات بازار باز در قالب توافق بازخرید معکوس به مبلغ 37/ 6 هزار میلیارد تومان با سررسید 7 روزه با حداکثر نرخ 18 درصد مبادرت کرد. معاملات مربوط به این عملیات در روز دوشنبه 17 خرداد انجام شد. افزون بر این، در هفته منتهی به 17 خرداد‌ سال‌جاری، به‌رغم امکان استفاده بانک‌ها و موسسات اعتباری غیر‌بانکی دارنده اوراق مالی اسلامی دولتی از اعتبارگیری قاعده‌مند (دریافت اعتبار با وثیقه از بانک مرکزی) در قالب توافق بازخرید با نرخ سود سقف دالان و در روزهای شنبه تا چهارشنبه هر هفته، به‌دلیل کفایت نقدینگی موجود، هیچ‌یک از بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی از اعتبارگیری قاعده‌مند (توافق بازخرید) استفاده نکردند. در نهایت در هفته منتهی به 17 خرداد به میزان 11 میلیارد تومان اوراق مالی اسلامی دولتی متعلق به بانک‌‌مرکزی توسط کارگزاری این بانک در بازار ثانویه فروخته شد.

تصویر عملیات بازار باز در سال‌جاری

بررسی‌های رسمی نشان می‌دهد تا پیش از این و از ابتدای سال تا به حال عملیات بازار باز در هشت مرحله تا تاریخ 4 خرداد ‌انجام شده است. در 10‌هفته اخیر در مجموع موضع بانک مرکزی در 6 هفته سیاست تزریق نقدینگی انجام داد، 3 هفته اقدامی انجام نداد و در هفته اخیر نیز سیاست جذب نقدینگی را از بازار بین بانکی انجام داد. در مجموع می‌توان بیان کرد که تا نیمه اول خرداد‌ماه سال‌جاری در مجموع 11/  25 هزار میلیارد تومان نقدینگی با نرخ زیر 20 درصد از طریق عملیات بازار باز تزریق شده و به میزان 37/ 6 هزار میلیارد تومان منابع از بازار بین بانکی جذب شده است. بررسی آمارهای رسمی در ارتباط با نرخ سود بازار بین بانکی حاکی از آن است که این نرخ از 9/ 19‌درصد در 11 فروردین به 49/ 18‌درصد در تاریخ 13 خرداد کاهش پیدا کرده است. کاهش نرخ سود در بازار بین بانکی حاکی از مازاد منابع در بازار بین بانکی است.

بانک‌‌مرکزی به‌منظور مدیریت نقدینگی موجود در بازار بین‌بانکی ریالی، عملیات بازار باز را به‌صورت هفتگی اجرا می‌کند. موضع عملیاتی این بانک‌ (خرید یا فروش از طریق ابزارهای موجود) براساس پیش‌بینی وضعیت نقدینگی در بازار بین‌‌بانکی و با هدف کاهش نوسانات نرخ بازار بین‌بانکی حول نرخ هدف، از طریق انتشار اطلاعیه در سامانه بازار بین‌بانکی اعلام می‌شود. پیرو اطلاعیه مزبور، بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی می‌توانند در راستای مدیریت نقدینگی خود در بازار بین‌بانکی، نسبت به ارسال‌ سفارش‌ها تا مهلت تعیین‌شده از طریق سامانه بازار بین‌بانکی اقدام کنند.