برلیانت بزرگمهر : مشاور رئیس انجمن تغذیه ایران ؛ مشاور تغذیه و رژیم درمانی
تحریریه زندگی آنلاین : یکی از عادات معمول تغذیه‌ای در کشورمان، شیوهای است به نام «ریزهخواری». بسیاری از افراد به لازم است در اینجا اشارهای داشته باشیم بر تعریف ریزهخواری.
ریزهخواری چیست؟
شخص ریزهخوار در طول شبانه روز دائماً از مواد غذایی استفاده می‌کند. مواد غذایی مصرفی این افراد را اکثراً تنقلات چرب و شیرین یا چرب و شور (هله هولههای مضر و پرکالری) تشکیل میدهد.
با خوردن این نوع تنقلات، شخص احساس سیری موقت کرده و پس از مدت کوتاهی مجدداً گرسنه میشود و دوباره به مصرف این نوع مواد غذایی پناه میبرد و این حالت در طول شبانه روز مرتباً تکرار و تکرار میشود.
شخص ریزهخوار در واقع حالت کشش و تمایل شدید و غیر قابل کنترل نسبت به این قبیل تنقلات دارد که پس از مدت کوتاهی، به صورت یک عادت غیر قابل اجتناب درمیآید و برای همیشه با فرد همراه خواهد بود.
ادعایی که افراد ریزهخوار در دفاع از عادت خود مطرح میکنند این است که مگر متخصصین تغذیه توصیه نمینمایند که بهتر است تعداد وعدههای غذایی را افزایش داده و مقدار در هر وعده را کاهش داد؟ درحالی‌که این توصیه یعنی ریزهخواری برای این ادعا به هیچ وجه صحیح نیست. متخصصین تغذیه معتقدند که در طول شبانهروز لازم است از سه وعده غذایی اصلی (البته به میزان مناسب و متعادل) و دو تا سه میانوعده استفاده کرد و البته به هیچ وجه میان وعدههای ناسالم توصیه نمیشود. حذف وعدههای اصلی غذایی صحیح نیست، اما پرخوری، ریزهخواری و استفاده از مواد غذایی ناسالم ابداً توصیه نمیشود.
بیشتر بخوانید:
اشکالات ریزهخواری
آنگونه که گفته شد، افراد ریزهخوار عمدتاً و تقریباً همیشه از مواد پرکالری، یعنی انواع چیپس، غلات حجیم‌شده، کیکهای چرب و بسیار شیرین، آجیل شور، نوشابههای گازدار، آبمیوههای آماده صنعتی (به ویژه انواعی که صرفاً ترکیبات آنها را شکر و اسانس تشکیل میدهد) و امثال آن، استفاده میکنند. این نوع مواد غذایی به علت پرکالری بودن موجب افزایش وزن و چاقی، افزایش چربیهای نامطلوب خون، بالا رفتن فشار خون و اختلالات قلبی – عروقی میشوند.
ضمناً مواد پرکالری و شور نیز از عوامل مؤثر در افزایش فشار خون هستند. علاوه بر آن موجب دفع کلسیم از طریق کلیهها میشوند که این امر منجر به بروز راشیتیسم در کودکان، نرمیاستخوان در نوجوانان و جوانان و پوکیاستخوان در افراد میانسال و سالمندان میشود.
ریزهخواری جلوی اشتها را برای صرف غذای اصلی میگیرد. نتیجه آنکه موجب کماشتهایی در وعدههای اصلی غذایی میشود که این امر منجر به نرسیدن مواد مغذی ضروری به بدن شده و نهایتاً منجر به سوء تغذیه میگردد.
این نوع تنقلات حاوی مواد مغذی کافی جهت سلامت شخص نیستند و هرگز نمی‌توانند جانشین غذاهای اصلی شوند، علاوه بر آنکه اکثراً حاوی مواد زیان آور و مخرب سلامت میباشند و به سلامت انسان لطمه وارد میسازند.
مصرف مواد شیرین (چنانچه بلافاصله پس از مصرف آنها دندانها شسته و تمیز نشوند) موجب پوسیدگی مینای دندان شده و خرابی دندانها را در پی دارد.
به طور معمول شخص پس از ریزهخواری دچار احساس ندامت شده و به طور موقت تصمیم به ترک این عادت میگیرد، اما پس از مدتی کوتاه احساس مینماید که قادر به خودداری از ریزهخواری و مقابله با جاذبه مصرف مکرر هله هولههای نامناسب و ناسالم نیست، از این رو دوباره به ریزهخواری پناه میبرد. این حالت به کرات تکرار شده و شخص را پس از مدتی دچار حالت سرگشتگی و تضاد درونی مینماید که نتیجه آن، عدم رضایت از فرد و نهایتاً عناد به خود در فرد میباشد. این حالت، اشکال ریزهخواری را تشدید می‌کند و موجب به خطر افتادن جدی سلامت جسمی و روحی شخص میشود.
از سایر عوارض ریزهخواری، اختلالات گوارشی از قبیل نفخ، دلدرد و دلپیچه، احساس پری و سنگینی در دستگاه گوارش و سایر مشکلات گوارشی است، زیرا بینظمی در برنامه غذایی و خوردن دائم و مکرر مواد غذایی، مصرف مواد غذایی پرچرب و سرخ کرده و نوشابههای گازدار، منجر به اختلالات گوارشی میگردد. تنقلات مصرفی مواد ریزهخوار معمولاً دیرهضم بوده و توقف طولانی در معده دارند. در هر حال نتیجه این نوع تغذیه نامنظم و نامناسب، اختلال در هضم و جذب مواد غذایی و ناراحتیهای گوارشی است.
علل ریزهخواری
حال این سؤال در ذهنمان مطرح میشود که به چه علت برخی افراد به ریزهخواری پناه میبرند؟ آیا انگیزههای قوی برای این امر در آنان وجود دارد و یا شرایط ویژه زندگی آنان را به سوی ریزهخواری میکشاند؟
دانستن علل ریزهخواری میتواند کمک بزرگی به مقابله با آن و رفع این عادت غلط بنماید، مشروط بر آنکه شخص به مضرات آن باور داشته باشد.
بیشتر بخوانید:
علل ریزهخواری را میتوان به شرح زیر خلاصه کرد و مورد بحث قرار داد:
حذف برخی از وعدههای غذایی و خالی نگاه داشتن معده به مدت طولانی و در نتیجه احساس گرسنگی و دل ضعفه و تمایل زیاد به مصرف مواد مضر و پرکالری.
کم خوردن غذا در وعدههای اصلی غذایی به علت ترس از چاقی که موجب میشود شخص سیر نشود و احساس گرسنگی و دل ضعفه کرده، به ریزهخواری پناه میبرد.
خرید تنقلات ناسالم و نگهداری آنها در خانه. توجه داشته باشیم که یکی از عوامل مهم انتخاب مواد غذایی، در دسترس بودن آنها است. وجود این قبیل تنقلات در خانه و دیدن مکرر آنها، عامل مهمی است جهت مصرف بیرویه این قبیل مواد غذایی.
عدم آگاهی در مورد مضرات و خطرات مصرف این قبیل تنقلات.
مهمترین فاکتور در شکلگیری عادات نامناسب ریزهخواری در کودکی و زمان خردسالی است، به این ترتیب که عادات غذایی خانواده و آنچه که توسط والدین در خانه مصرف میشود، تأثیر مهمی در برقراری عادات غذایی در کودک دارد. فراموش نکنیم که والدین از هر جهت مهمترین الگو برای کودکان هستند.
مصرف تنقلات ناسالم و مضر به هنگام اعیاد و جشنها، در مهمانیها و گردهماییها، توسط والدین و افراد بزرگتر خانواده به خصوص افراط در مصرف این قبیل مواد غذایی، به هم خوردن نظم تغذیه افراد خانواده در سفرها و مصرف بیرویه و مکرر تنقلات ناسالم توسط کلیه افراد خانواده از جمله این موارد است.
تبلیغات جذاب، چشمگیر و گسترده برخی رسانههای گروهی که از طریق جلب توجه افراد و به خصوص کودکان، عادت غذایی نامناسب و مضر را به آنان القا میکنند. این عادات اکثراً در افراد از زمان کودکی تا آخر عمر نهادینه خواهد شد.
آماده نکردن میانوعدههای مفید و لذیذ از قبیل انواع میوههای تازه فصل، آجیل بدون نمک، انواع ساندویچهای مفید و خوشمزه خانگی، جهت استفاده کودک در مدرسه یا در خانه توسط مادر. در این صورت کودک مجبور به استفاده از تنقلات موجود در بوفه مدرسه یا فروشگاههای اطراف مدرسه میشود که این مواد غذایی، اکثراً پرکالری و نامناسب و ناسالم هستند.
وجود تنقلات ناسالم و مضر در برخی از بوفههای مدارس.
عدم فرهنگسازی صحیح تغذیه‌ای در جامعه، در خانواده و در مدارس توسط معلمین و مسئولین مدارس که نقش مهمی در شکلگیری عادات غذایی کودکان دارند.
نبود اطلاعات کافی و صحیح در ارتباط با خواص مواد غذایی مفید و مضرات استفاده از تنقلات مضر در کتب درسی مورد استفاده کودکان.
وجود این باور غلط در اذهان بسیاری از والدین که میانوعدهها و تنقلات چرب و شیرین در زمان کودکی اشکالی ندارد و حتی به رشد و سلامت کودکان کمک می‌کند و در سنین پایین لزومی به تحریم این قبیل مواد غذایی نمیباشد.
بیشتر بخوانید:
چگونه با ریزهخواری مقابله و مبارزه کنیم؟
اولین قدم جهت مقابله و مبارزه با ریزهخواری و اصولاً کلیه عادات تغذیه‌ای، عادات و رفتارهای معمول در خانواده است که موجب برقراری عادات غذایی در کودکان میشود. پدران و مادران توجه ندارند که کودکانشان دقت فراوان روی عادات غذایی آنان دارند و این عادات و رفتارها را الگوی دقیق خود مینمایند.
وقتی مادر و پدر و بزرگترهای خانواده مرتباً به مواد غذایی، ناخنک میزنند، این رفتار هرگز از دیدگان دقیق و موشکاف کوچکترهای خانواده پنهان نمیماند و در شکلگیری عادات و رفتارهای تغذیه‌ای آنان حرف اول را میزند و تا آخر عمر همراه آنان خواهد بود.
اطلاعات و آگاهی صحیح جامعه در مورد تغذیه نامناسب و مضرات ریزهخواری و استفاده از تنقلات ناسالم و مضر، گام مهم دیگر در شکلگیری عادات غذایی است.
آموزش معلمین و مسئولین مدارس در ارتباط با تغذیه صحیح و مضرات ریزهخواری، بسیار مؤثر است.
نقش مهم معلمین و مسئولین مدارس در فرهنگسازی صحیح تغذیه‌ای در مدارس لازم است حتماً مورد توجه قرار گیرد. روشن نمودن مضرات مواد غذایی آماده فراوری شده زیانآور و لطماتی که به سلامت افراد وارد میسازد، نقش اساسی در شکلگیری عادات غذایی کودکان و به خصوص انتخاب میانوعدههای غذایی در آنان دارد.
بیشتر بخوانید:
فروش مواد غذایی و میان وعدههای مفید و سالم در بوفههای مدارس بسیار مهم است.
داشتن باور قوی در اذهان والدین (به خصوص مادران) در مورد نقش مهم و سازنده تغذیه صحیح و مناسب در حفظ سلامت همه افراد، به خصوص کودکان، رکن اصلی را در تغذیه آنان ایفا می‌کند، به شرط آنکه والدین، خود در پیاده کردن تغذیه صحیح، الگو باشند.
گنجانیدن مطالب تغذیه‌ای صحیح و مناسب در کتب درسی و توضیح در مورد تغذیه غلط و ناسالم، از جمله ریزهخواری و استفاده از تنقلات نامناسب و مضر، گام بسیار مهم دیگر است.
استفاده از سه وعده غذای اصلی به میزان متعادل، و نیز مصرف دو میان وعده مفید و مناسب بین صبحانه و ناهار و عصرانه بسیار مهم است. هرگز وعدههای اصلی غذایی را نباید حذف کرد، اما این امر به معنای پرخوری یا بدخوری و ریزهخواری نیست.
انواع رژیمهای غذایی از جمله رژیمهای لاغری و چاقی حتماً باید تحت نظر رژیمشناس تنظیم گردد و از گرفتن رژیمهای خودسرانه و یا تحت نظر افراد فاقد صلاحیت تغذیه‌ای باید جدا پرهیز شود، زیرا لطمات و زیانهای فراوانی برای شخص در بر دارد.
در مراسم خاص مانند مهمانیها، جشنها، مراسم مربوط به عید نوروز و سایر اعیاد و نیز در مسافرتها، هرگز نظم تغذیه‌ای خود را به هم نزنیم و از برنامه غذایی صحیح و متعادل استفاده نماییم. ریزهخواری یکی از ارمغانهای بسیار معمول و مهم و متداول این قبیل مراسم و به خصوص سفرها است. نتیجه این روش غلط تغذیه‌ای و ریزهخواری مکرر در مراسم مختلف و مسافرتها، لطمات جدی به شخص است.
یکی از گامهای بسیار مهم و اساسی جهت مقابله و مبارزه با تغذیه نامناسب و از جمله ریزهخواری، تغییر این باور ذهنی غلط است که «در لحظات و روزهای خوش زندگی، و به منظور شاد بودن و گذران ساعات لذتبخش و شیرین باید برنامه غذایی صحیح و متعادل را فراموش کرد و به پرخوری، بدخوری و ریزهخواری پناه برد». فراموش نکنیم که باورهای ذهنی شکلدهنده الگوی غذایی و در نتیجه کیفیت سلامت، مقابله با بیماریها و طول عمر انسان است.
بیشتربخوانید:
