گفتگو: رضا حسینمرد ی
تحریریه زندگی آنلاین : وی در سال 1333 در شهرستان سورمق از توابع استان فارس متولد شد. تحصیلات ابتدایی را در دبستان نظامی گنجوی شهرستان سورمق گذراند و به دلیل علاقه فراوان به گرایش (طبیعی) علوم تجربی، تحصیلات متوسطه را در دبیرستانهای «امام جمعه» و «سعدی» شهرستان آباده پشت سر گذاشت. دیپلم را در سال 1351 اخذ کرد و همان سال در دانشکده داروسازی دانشگاه تهران پذیرفته شد؛ این دوران را در اسفند ماه 1356 به پایان رساند و در نهایت دکتر داروساز شد.
وی در بهار 1357 بدون وقفه به خدمت سربازی اعزام شد. پس از دوران آموزشی (هشت هفته) به اتفاق پنجاه نفر از فارغالتحصیلان رشتههای مختلف پزشکی و دندانپزشکی در آزمون تیراندازی شرکت کرد و پس از کسب رتبه بالا و موفقیت در این آزمون، مجاز به ادامه خدمت سربازی در تهران و در آزمایشگاه بیمارستان 502 ارتش شد.
این دوران که مصادف با پیروزی انقلاب اسلامی بود، مدت دوره خدمت سربازی به یکسال کاهش یافت (تنها دورهای که خدمت سربازی یکساله شد) و در نهایت خدمت سربازی خرداد 1358 به اتمام رسید.
بیشتربخوانید:
امروزه دنیا به سمت مصرف حشیش (گل، ماریجوانا) کانبیس پیش میرود. آیا این گیاه خطرناک است؟
مواد گیاهی مانند یک سکه دو رو هم اثرات مثبت و هم تاثیرات منفی دارند. بشر از هر دو جنبه می‌تواند استفاده کند. بشر بر حسب تجربیات قدیم معتقد است که نباید گیاهان فراموش شوند و میتوان از اثرات مثبت گیاهان استفاده مفید کرد.
حشیش از خیلی قدیم به عنوان یک گیاه به اصطلاح امروز، روانگردان شناخته شده بود. چون در جشنهای مختلف قدیمی (جشنهای سنتی قبائلی مانند آفریقا) مصرف میشده و امروزه نیز کاربرد دارد. همچنین در برخی قبائل مکزیک از انواعی از کاکتوسهای روانگردان استفاده شده و مرسوم است.
حشیش حاصل از مواد موجود در سرشاخه گیاه شاهدانه (حاوی مواد رزینی) است و این ماده در صورت مصرف و دود کردن آن حالت از خود بیخود شدن و روانگردانی ایجاد میکند. حشیش در فارماکوپههای دارویی حدود هفت دهه پیش به عنوان دارو تجویز و توصیه شده است. در فارماکوپه هند وجود داشته و به عنوان داروی رسمی شناخته شده، ولی در سال 1950 مصرف آن ممنوع میشود.
یک دسته مواد در گیاه حشیش وجود دارد که یکی از آنها همانند مرفین، مشکلات زیادی ایجاد میکند. ماده روانگردان حشیش، تترا هیدرو کانابینول نام دارد که علاوه بر تاثیر بر مغز و ایجاد حالات روانگردانی در فرد می‌تواند اثرات نقص عضو و تراتوژنیک بر جنین زنان باردار نیز داشته باشد. برخی روانگردانها اعتیاد ایجاد میکنند و برخی دیگر اعتیاد آور نیستند. باید دانست که مادهای مانند کوکائین هم اثرات روانگردانی و هم اثرات اعتیادآوری دارد. به همین دلیل قاچاق محسوب شده و نگرانیهای خاص خود را دارد، ولی حشیش اعتیاد آور نیست، اما روانگردانی است که در فرد مصرفکننده این حس را ایجاد میکند که به حشیش وابسته و معتاد است و اگر مصرف نکند فوت خواهد کرد؛ که این طور نیست و اگر حشیش به مصرفکننده آن نرسد نخواهد مرد، اما اگر به یک فرد مصرفکننده تریاک، تریاک نرسد خواهد مرد؛ چون به طور واقعی سلولهای بدن وی به مواد تریاک نیاز دارند و اگر تریاک نرسد، مشکلات تنفسی و ... به وجود میآید و در پایان مرگ است.
حشیش چندین ماده رزینی دیگر نیز دارد که محققان در حال بررسی تاثیرات آن هستند تا شاید بتوان از آن داروهایی برای بیماران اعصاب و روان تولید کرد. در مجموع گیاه شاهدانه (حشیش) گیاه ارزشمندی است و از نظر علمی به تاثیرات مثبت و درمانگر آن در دنیای امروز توجه میشود، ولی این گیاه همچنان در حال بررسی و مطالعه است که بتوان از مواد غیر روانگردان آن برای درمان برخی بیماریهای بشر کمک گرفت.
بیشتربخوانید:
در مورد قهوه و اثرات سودمند آن هم بفرمایید؟
قهوه و چای از گیاهانی است که خیلی قدیم شناسایی شدهاند. قبل از این که چای به ایران وارد شود، مصرف قهوه در کشورمان مرسوم بوده و به همین خاطر مراکزی به نام قهوهخانه در گوشه و کنار شهرها همچنان وجود دارد. مطالعات زیادی روی قهوه شده است. قهوه و چای در دسته گیاهان حاوی مادهای موسوم به زانتان یا گزانتان هستند که مهمترین این ترکیبات همان آلکالوئیدهای تیوپرونین، تئوفیلین و کافئین هستند. چای، قهوه، کولا، کاکائو و نوعی نوشیدنی آمریکای لاتین پر مصرف‌ترین نوشیدنیهای حاوی آلکالوئیدهای زانتان که در بالا عرض شد هستند، ولی مقادیر آن در هر گیاه متفاوت است. کافئین چای تقریبا دو برابر قهوه است؛ البته خیلیها تصور میکنند کافئین قهوه خیلی بیشتر است. علت بالا بودن میزان کافئین در یک فنجان قهوه در مقایسه با یک فنجان چای، میزان مصرف ماده خشک آن برای دم کردن جهت تهیه یک فنجان نوشیدنی است. برای یک فنجان چای ممکن است که دو گرم چای خشک استفاده شود، ولی برای یک فنجان قهوه باید پنج گرم یا بیشتر قهوه استفاده کرد.
قهوه ترکیبات دیگری مانند اسید کلروژنیک دارد که در چای نیست. گیاهان پس از چیده شدن باید مورد تغییر و فراهمآوری قرار گیرند. چای باید فرمنتیشن و مالش داده شود و عملآوری گردد تا پس از این فرایند که بعد از چیدن انجام میشود به عنوان چای سیاه قابل مصرف شود. در غیر این صورت چای سبز محسوب میشود. دانه قهوه نیز سبز است و بعد از چیدن و خشک شدن باید بوداده شود تا طعم و مزه پیدا کند. این فعل انفعالات و حرارت باعث آمادهسازی آن میشود که برخی ترکیبات آن با چای یکسان و برخی اختصاصی است.
چرا وقتی چای یا قهوه میخوریم، سریع احساس رفع خستگی میکنیم؟
یکی از موادی که خیلی سریع جذب میشود کافئین است. این ماده پس از نوشیدن با یک گردش خون به همه سلولهای بدن میرسد، قلب را تحریک میکند تا پمپاژ آن بهتر شده و خون جریان پیدا میکند تا بهتر به مغز برسد و رفع خستگی ایجاد میشود. قهوه آنتیاکسیدان قوی است و اثرات مفیدی دارد و جزء نوشیدنیهای پرمصرف جهان است.
اینکه چه مقدار چای یا قهوه می‌تواند مضر باشد مهم است؟
اگر تا مرز هزار و پانصد میلیگرم کافئین به طور روزانه وارد بدن شود، مشکلساز نیست، ولی توصیه میشود که کمتر از هزار میلیگرم کافئین از طریق چای و قهوه در طول روز وارد بدن گردد. زیاد یا کم بودن میزان کافئین به میزان غلظت آن نیز ارتباط دارد. معیار باید مقدار کافئین مصرفی باشد. مثلا در یک شیشه نوشابه کوچک حدود پنجاه تا هفتاد میلیگرم کافئین وجود دارد، مثلا در یک لیوان چای (چای خانگی ایرانی) با حجم حدود سیصد سیسی و غلظت رنگ متوسط همین حدود پنجاه تا هفتاد میلیگرم کافئین وجود دارد. اگر در نظر بگیریم چای مصرفی در کشور از انواع و اقسام مختلف باشد حداکثر کافئین موجود در یک لیوان حدود نود میلیگرم است (حداکثر تا ده لیوان از این چای میتوان مصرف کرد). با این محاسبه میتوان میزان مجاز مصرف چای یا قهوه در طول یک شبانه روز را محاسبه کرد (البته میزان کافئین مصرفی مهمتر از تعداد فنجان مصرفی است). در مورد زنان باردارد بهتر است که بیشتر از صد تا دویست میلیگرم کافئین در روز (حداکثر سه فنجان چای) مصرف نکنند، چون محرک است و برای جنین مناسب نیست. در مورد قهوه طی سالیان اخیر میزان کافئین قهوه را به حداقل رساندهاند. هم در چای و هم در قهوه ترکیبات آنتیاکسیدان قوی داریم، ولی نباید بی حد مصرف شود. حتی شیر و لبنیات یا تخممرغ را هم با تمام خواص خود نباید زیاد مصرف کرد.
تاننها یکی از دستههای مهم آنتیاکسیدان است که باعث مزه تلخ و گسی چای و قهوه میشود، چون قابض و گس است و این ماده جزء آنتیاکسیدانهای قوی است. چای یکی از منابع قوی تانن (نوعی آنتیاکسیدان) در طبیعت است که بین هشت تا دوازده درصد تانن دارد. خیلی از میوههای گس ممکن است فقط نیم تا یک درصد تانن داشته باشد.
بیشتربخوانید:
آیا چای سبز هم همین طور است؟
بله، چای سبز هم قدرت آنتیاکسیدانی دارد، ولی از نظر برخی مواد تشکیلدهنده با چای سیاه تفاوتهایی دارد. مهمترین اختلاف چای سبز میزان حداقل کافئین آن نسبت به چای سیاه است، ولی میزان آنتیاکسیدان چای سبز مقداری بیشتر از چای سیاه است. خاصیت ضد سرطانی چای سبز بیشتر از چای سیاه است.
چند گیاه برتر مورد استفاده که مردم باید در زندگی و مصرف روزانه به آن بیشتر توجه کنند کدامند؟
خیلی از گیاهان فقط گیاهان داروییاند و خوراکی مصرف نمیشوند؛ یک دسته دیگر به هر دو منظور خوراکی و دارویی مصرف میشوند؛ یک دسته دیگر گیاهان نیز هم خوراکی و هم دارویی، ولی سمی هستند.
به عنوان مثال زعفران گیاه خوراکی، دارویی و سمی است. آمار مرگ و میر زعفران در دنیا با مصرف پنج تا نه گرم از زعفران مطرح است، ولی در شرایط عادی و پخت و پز که پنج گرم مصرف نمیکنیم. میزان مصرف یکدهم گرم است که سمی نیست و خاصیت غذایی دارد. وقتی این مقدار به یک گرم میرسد، خواص آرامبخش، ضد افسردگی و هپاتو پروتکتیو (محافظ کبد) خواهد داشت و از یک گرم بالاتر عوارض سمیت زعفران با خونریزی در کنار چشم، لب و ... بروز میکند.
گیاه دیگر نعنا است که هم جنبه خوراکی و هم جنبه دارویی دارد. تعداد زیادی دارو وجود دارد که از اسانس نعنا تهیه میشود. نعنا ضد احتقان و باز کننده مجاری تنفس، ضد میکروب، ضد نفخ، ضد درد و اسپاسم است. از عرق نعنا و اسانس یا عصاره آن نیز مصرف میشود و در سنین مختلف کاربرد دارد.
گیاه بسیار بسیار ارزشمند دیگر، آویشن است. هم خوراکی و هم داروی آن کاربرد دارد، ولی مصرف خوراکی این گیاه به دلیل اسانس قوی و محرک آویشن، زیاد مرسوم نیست، البته اگر به صورت ادویه و پودر مصرف شود، بهتر است. آویشن در صنعت داروسازی نقش مهمی دارد و خیلی از کارخانجات عصاره برگ آویشن را برای تهیه شربت ضد سرفه استفاده میکنند. چند خاصیت مختلف دارد و نسبت به داروهای شیمیایی ضد سرفه فواید بیشتر و عوارض جانبی کمتر دارد. در ایران حدود ده کارخانه از این گیاه استفاده میکنند تا داروی ضد سرفه، خلطآور، ضد تب، ضد درد، آنتیهیستامین تولید کنند. مهمتر از همه خاصیت آویشن از نظر ضد میکروبهای دستگاه تنفسی فوقانی و عامل سرفه است.
زیره (سبز و سیاه) همچنین رازیانه نیز جزء گیاهان ارزشمند مصرفی است. مصرف جهانی بسیار بالایی دارد و حجم فراوانی از صادرات ایران را همین چند گیاه به خود اختصاص داده است. چون در صنایع غذایی، شیرینیسازی، عطر و ادکلنسازی و داروسازی از زیره و رازیانه استفاده میشود.
گیاه مهم و پر مصرف دیگر، گیاه آلوئه است (آلوئهورا) که هم از ژل آن میتوان به صورت خوراکی و یا در نوشیدنی استفاده کرد و همچنین در صنعت آرایشی بهداشتی مصرف بالایی پیدا کرده است، البته شیرابه آن هم از قدیم مورد استفاده قرار میگرفته، ولی امروزه کمتر مصرف میشود.
در بین گیاهان و میوههای حاوی آنتیاکسیدان باید گفت که انار یکی از غنیترین و قدرتمندترین آنتیاکسیدانهای جهان است. این گیاه ایرانیالاصل صادرات فراوانی دارد. بعد از آن گوجهفرنگی و هندوانه از نظر آنتیاکسیدان در ردیفهای بعدی قرار دارند.
گیاه مهم دیگر ترنجبین است. امروزه تحقیقات زیادی به خاطر اثر خوب آن برای کاهش میزان زردی نوزادان روی این گیاه انجام شده است.
ایران حدود هفتاد گیاه بومی و اختصاصی را به سایر نقاط جهان صادر میکند. منبع اصلی کشت گیاه کتیرا و گیاه باریجه ایران است.
گیاه دیگر بهدانه است که ایران حدود هفتاد و پنج درصد نیاز دنیا را تامین میکند و در ایران نسبتا زیاد کشت میشود. موسیلاژ (ماده ژلهای یا لعاب) حاصل از بهدانه در فراوردههای بهداشتی جهت فر دادن مو استفاده میشود.
در مورد عرقیجات گیاهی هم بفرمایید. ایران در چه جایگاهی قرار دارد؟
تولید عرقیجات گیاهی در اکثر کتب مرجع علمی به ایرانیان نسبت داده شده است. به خصوص در دوران ابنسینا این موضوع عینیت پیدا کرد؛ البته در دوران فراعنه مصر تا حدودی میدانستند که اسانس و بو در گیاهان و گلها به صورت روغنی وجود دارد، ولی امکان و یا دانش استخراج آن را نداشتند.
خیلی قدیمها ماده معطر را داخل روغنهای گیاهی میریختند و سپس روغن معطر شده را مورد استفاده قرار میدادند، اما دسترسی علمی و فنی به استخراج اسانس و عطر گیاهان نداشتند.
جهت یادآوری قبل از محمد ابن زکریای رازی قدیمیها میدانستند که در میوهها مادهای در شرایط خاص به وجود میآید، ولی این زکریای رازی بود که الکل را به طور خالص کشف و استخراج کرد و توانست بگوید که این ماده حاصل فعل و انفعالات و تخمیر در میوه است.
ایرانیان در آن دوران (بوعلی سینا) توانستند اسانس گیاهان را که حالت روغنی دارد با عمل تقطیر لابهلای مولکولهای آب قرار دهند که کار منحصر به فردی است. مثلا عرق دوآتیشه (با حداکثر غلظت) یا گلاب دو آتیشه، بسیار اشباع است و به حداکثر اسانس و مولکولهای معطر گیاه آغشته است.
عرقیات تحت عنوان آبهای مقطر معطر در دنیا شناخته شدهاند و چون دارای اسانس آن گیاه مورد نظر هستند، پس خواص همان گیاه را نیز دارند. منتهی در مورد گل محمدی، نام این عرق گلاب است، ولی در موارد دیگر عرق‌های طبی با نام همان گیاه شناخته شدهاند.
اگر عرقیات طبی و گیاهی به طور استاندارد و دقیق تهیه شود و یا با آب رقیق نشده باشد و غلظت خوبی داشته باشد، هر گیاه اسانس داری که عرق طبی آن تهیه شده است می‌تواند خواص آن گیاه را از نظر طبی داشته باشد. تفاوت عرقیات گیاهی با عصاره یا اسانس همان گیاه به غلظت و حجم محصول مربوط میشود. در میزان دوز مصرف از عرق گیاهی طبی میتوان یک استکان مصرف کرد، ولی از اسانس همان گیاه میتوان چند قطره مورد مصرف قرار داد.
در نقاط مختلف ایران بین چهل تا پنجاه گیاه اسانسدار از قدیم عرقگیری میشده و به خاطر خواص آن همچنان مورد استفاده قرار میگیرد، مثلا عرق بیدمشک به عنوان مقوی قلب توصیه میشود و بین چند خاصیتی که دارد این ویژگی بارزتر و مهمترین است. حدود بیست سال پیش یک پایاننامه دانشجویی داشتیم که بررسیهای حاصل نشان داد موادی که در عرق بیدمشک وجود دارد، آرامبخش و مقوی قلب است.
خواص عرقیات تقریبا اثبات شده است، ولی در بعضی موارد اغراق میشود و خواصی که در مورد عرق طبی بیان و ادعا میشود، آن طور نیست. برخی عرقیات در برخی خواص اثربخشتر و در برخی دیگر موارد فاقد اثر ادعا شدهاند.
عطاریها سالها در کشور فعالیت داشته و دارند. نقش آنها در اطلاعرسانی صحیح و نزدیک به واقعیت چیست؟
تا حدود دو دهه قبل هیچ ضابطه و قاعده یا قانونی در هیچ جای دنیا برای فعالیتهایی مانند عطاریها وجود نداشت. اگر چه از قدیم چیزی شبیه به عطاریهای ما ایرانیان در سایر نقاط دنیا وجود دارد. در سفری که به ژاپن داشتم عطاری با قدمت دویست سال دیدم که نسل به نسل منتقل شده بود و هنوز فعالیت داشت و خیل علمی نیز برخورد میکرد. در سطح دنیا میل به مواد طبیعی و گیاهی و نگرش دوباره به داشتههای بشرقدیم وگذشتگان وجود داشته و همیشه غربال علمی نسبت به تاریخ بشری برای استفاده مجدد از یافتههای قدیم برقرار بوده است.
سازمان جهانی بهداشت داروها را به سه دسته اصلی تقسیم و در کتب علمی نیز وارد کرده است. یک دسته از این داروها در زمره «فولک مدیسین» یا طب مردمی تقسیم میشوند که همین عطاریها جزء آن است. این مربوط به دانش قدیمی بشر بوده و سینه به سینه به نسل بعد رسیده که در برخی از موارد معمولی میتوان از توصیههای آن استفاده کرد. منتها این که فعالیتهای عطاریها قانونمند شده و زیر نظر یک ارگان خاص فعالیت دارند. اینگونه عطاریها در دنیا بر اساس قانون حق این که یک برگه پر از خواص مختلف برای یک ماده یا گیاه بنویسد و نصب کند ندارند. حق ارائه نظرات پزشکی و دستور طبی ندارد. عطاریها باید با حضور فرد دارای دانش و تجربه کافی اداره شود و در آن به ارائه گیاهان دارویی یا مواد دارویی حاصل از طبیعت پرداخته شود. یکی از کارهای جالبی که در دانشگاه با دانشجویان انجام میدهیم این است که هر دانشجو از هر منطقهای از ایران که سکونت دارد مقداری از چند گیاه دارویی از عطاری محل خود تهیه کرده و با خود میآورد. پس از مطالعه و بررسی متوجه میشویم که گاهی اوقات عطاریها چند گیاه مختلف را به نام یک گیاه خاص دادهاند که متاسفانه غلط است. احتمالا به دلیل بیتجربگی عطاری این اشتباه رخ داده است. با این کار در کلاس درس به طور عملی و دقیق میگوییم که مثلا گیاه اصلی گلگاوزبان چیست و چه شکلی دارد.
آلودگیهای میکروبی و قارچی دغدغه و نگرانی بعدی محسوب میشود. پایاننامههای دانشجویی متعدد داشتیم که طی آن مشخص شد برخی از نمونههای گیاهی تهیه شده از عطاریها آلوده به میکروب و قارچ بوده است.
طی سالیان اخیر در دنیا با ضابطهمند کردن عطاریها و صنایع گیاهان دارویی، امروزه شاهد عرضه مناسب با بستهبندی و کیفیت بهتری نسبت به گذشته هستیم. فراموش نکنیم که با انتخاب صحیح گیاه دارویی در برخی موارد میتوان برای تعدادی از مشکلات کوچک و خفیف (بیماریهای صعبالعلاج منظور نیست) پاسخ مناسب گرفت؛ ولی باید مراقب شیادان نیز بود.
از نظر سازمان بهداشت جهانی دسته دوم داروهای گیاهی در کشورهای فعال از نظر طب سنتی است که پس از نسخه شدن توسط طبیب سنتی در داروخانههای سنتی به طور ترکیبی یا پس از آمادهسازی در اختیار بیمار قرار میگیرد. این داروها بر اساس سن، جنسیت و نوع بیماری افراد ساخته میشوند. اکنون در ایران حدود پنج داروخانه طب سنتی مشابه آنچه گفته شد در دانشکدههای طب سنتی تهران وجود دارد و در آینده در سطح عمومیتر برای کل کشور راهاندازی خواهد شد؛ چون باید دانشجویان دکترای تخصصی داروسازی سنتی در آینده فارغالتحصیل شوند. در سالهای اخیر این رشته در چند دانشگاه بزرگ کشور راهاندازی شده است.
دسته سوم داروهای گیاهی تولید شده به صورت صنعتی است که در همه نقاط دنیا شناخته شدهاند و در کشورمان نیز سالها است که بدون نسخه از داروخانهها قابل تهیه هستند یا توسط دکتر داروساز و یا پزشک معالج توصیه میشوند.
دوران کرونا شاهد توصیههای مختلف و اشاعه باورهای غلط بودیم. نظر شما چیست و چه توصیهای به هموطنان دارید؟
ویروسی بودن این بیماری قطعی است. تا این لحظه داروی کشندهای که همانند آنتیبیوتیکها بتواند ویروس را بکشد نداریم. تنها چیزی که از حدود دو قرن پیش اثربخشی آن اثبات شده و می‌تواند راهکار پیشگیری از بیماری و مقابله با ویروسها باشد، واکسن است. اکنون دارویی برای درمان کرونا نداریم و فقط واکسن است که در دنیا ساخته شده است، اما در همه بیماریها داروهایی وجود دارند که میتوانند کمکدهنده یا تسریعکننده بهبودی بیمار باشند یا روند گسترش آن را کاهش دهند. اینکه یک دارو یا گیاه آثار مثبتی دارد با اینکه باعث درمان میشود، بسیار متفاوت است.
طی این مدت در مورد کرونا تعداد زیادی گیاه مثل سیر، زنجبیل، آویشن و ... در فضای مجازی نام برده شد؛ برخی از گیاهان کمککننده برای کاهش علائم هستند و برخی نسبت به آنچه ادعا شد بیاثر بودند.
مثلا استفاده از گیاهی با خاصیت ضد احتقان به صورت بخور در مواردی که بیمار مشکل تنفسی یا گرفتگی بینی دارد تا حدی مفید است. خاصیت ضد التهابی یک گیاه کمککننده است و می‌تواند در صورت لزوم در موارد التهاب مصرف شود. امروزه قطرهای به نام منتول وجود دارد که فقط از اسانس نعنا به کار برده شده و مقالات زیادی در مورد اثر سودمند اسانس نعنا وجود دارد. نباید اغراق کرد و چیزی مثل سیر را گیاه درمانگر کرونا عنوان کرد. دود کردن برخی گیاهان نیز مانند اسفند به عنوان ضد میکروب مطرح است که تا حدودی شاید کمککننده باشد، ولی اینکه ضد ویروس باشد اثبات نشده است.
هشدار و توصیه شما به مردم چیست؟
باید قبول کرد که گیاهان نیز تاثیر خود را دارند. قبل از اینکه داروهای شیمیایی در قرن اخیر روی کار بیایند، هرچه داشتیم از طبیعت بوده است.
اگر بگوییم که مواد گیاهی اثر ندارند، کماثر یا بیاثر هستند، پس چطور مقدار کمی از گلانگشتانه می‌تواند یک فرد را از پای در آورد یا اینکه تریاک انسان را معتاد کند؟
منتها اغراق نیز نباید کرد، بلکه باید علمی و عقلانی برخورد نمود. دنیا سالها است از اثر گیاهان استفاده کرده و هر سال شاهد معرفی و استفاده از گیاهان دارویی جدید در صنایع داروسازی هستیم.
نمیگوییم که داروهای گیاهی و گیاهان دارویی کاملا بیخطرند، بلکه معتقدیم که نسبت به انواع سنتتیک و شیمیایی کمخطر هستند. مردم هم در سالیان اخیر به دنبال داروهای کمخطر و بیعارضهتر هستند. امروزه از همین جنبه کمخطر و بیعارضه یا کمعارضه بودن گیاهان متاسفانه استفاده ابزاری در تبلیغات میشود که باید نسبت به آن هشدار داد. گاهی استفاده از یک گیاه در یک دارو ابزار خوبی برای تبلیغ شده است. باید شناخت که چه موقع از دانش و تجربه عطاریها استفاده کرد و چه موقع به پزشک مراجعه داشت. نباید فرصتهای تشخیص و درمان را به دلیل نا آگاهی و یا توجه به تبلیغات داروهای گیاهی و گیاهان دارویی از دست داد.
باید مرز داروها درمانهای سنتی و طب نوین را شناخت. امروزه داروسازی پیشرفتهای بسیار زیادی کرده و باید از دانش و پیشرفتهای این صنعت بهره گرفت.
نباید تعصب بیمورد داشت، بلکه باید از چیزهایی که در فضای مجازی به صورت بیپایه و غیر علمی منعکس میشود، فاصله گرفت؛ پس با مطالعه دقیق و عمیق میتوان اطمینان کرد.
در مورد کرونا تنها امید بشر واکسن است و باید تا قبل از واکسیناسیون توصیههای عمومی از جمله حفظ فاصله، زدن ماسک و رعایت بهداشت فردی و اجتماعی که بسیار کمکرسان است را مورد توجه خاص قرار داد. مردم هم به خاطر خود و هم به خاطر دیگران باید نکات بهداشتی را رعایت کنند.
