آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان پس از دیدار و گفت‌وگو با جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا ضمن تاکید بر ضرورت تلاش مشترک برای دستیابی به نتیجه‌ای موفقیتآمیز در مذاکرات احیای توافق هسته‌ای با ایران گفت: «مذاکرات احیای برجام با چالش‌های بسیاری روبه‌رو است.» مرکل روز پنج‌شنبه 15 جولای (24 تیر) در دیدار با رئیس‌جمهور آمریکا طی یک کنفرانس خبری گفت: «مذاکرات احیای توافق هسته‌ای با ایران با چالش‌های بسیاری روبه‌رو است و اکنون توپ در زمین ایران است.» تاکنون 6 دور گفت‌وگو با هدف احیای برجام میان ایران و قدرت‌های بین‌المللی صورت گرفته، اما هنوز به نتیجه‌ای قطعی نینجامیده که دلیل آن برخی چالش‌هایی است که در این مسیر وجود دارد.
ابهام در زمان برگزاری دور هفتم
پس از پایان دور ششم این رایزنی‌ها در ٢٠ ژوئن وقفه‌ای در این گفت‌وگوها ایجاد شد و به همین دلیل هنوز زمان برگزاری دور هفتم مذاکرات مشخص نیست. در آخرین اظهارنظرها بر سر این موضوع، سخنگوی اتحادیه اروپا روز پنج‌شنبه در گفت‌وگو با یورونیوز ادعا کرد که ایران تا زمان آغاز به‌کار دولت ابراهیم رئیسی به مذاکرات وین برای احیای برجام باز نخواهد گشت.
به گزارش «ایسنا» لیز کاستیو نیه‌تو، یکی از سخنگویان اتحادیه اروپا روز پنج‌شنبه در پاسخ به خبرنگار یورونیوز در بروکسل ادعا کرد: «روز چهارشنبه، مقامات ایرانی به اتحادیه اروپا اطلاع دادند که مایلند دور بعدی گفت‌وگوها درباره برجام را در وین هنگامی که دولت جدید روی کار است، یعنی از 5 آگوست از سر بگیرند. در این میان، پرهیز از هرگونه تشدید و اقداماتی که منجر به تضعیف تلاش‌های گسترده دیپلماتیک ما برای اطمینان از اجرای کامل برجام می‌شود، مهم است. اتحادیه اروپا نیز این مساله را به وضوح به طرف ایرانی اعلام کرد.»
خبرگزاری بلومبرگ هم روز چهارشنبه در گزارشی مدعی شد که دور آتی مذاکرات وین، «اواسط آگوست و احتمالا در زمان استقرار دولت رئیس‌جمهور منتخب ایران» برگزار خواهد شد. خبرگزاری رویترز نیز روز چهارشنبه به نقل از یک منبع دیپلماتیک نوشت ایران به مقامات اروپایی حاضر در مذاکرات وین اعلام کرده است که تا پیش از آغاز به‌کار رسمی دولت جدید در این کشور آمادگی از سرگیری مذاکرات برجامی را ندارد.
پس از این خبرها بود که نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی واقع در وین در توییتی اعلام کرد که مطابق آخرین گزارش‌ها، مذاکرات وین بر سر احیای برجام پیش از پنجم آگوست برگزار نخواهد شد. به گزارش «ایسنا» میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی واقع در وین روز پنج‌شنبه در توییتی نوشت: «طبق آخرین گزارش‌ها، ایران تنها پس از پنجم آگوست آماده ازسرگیری گفت‌وگوهای وین بر سر برجام خواهد بود. اگر وقفه میان مذاکرات زیادی ادامه یابد، مذاکره‌کنندگان ممکن است عزم خود را از دست بدهند و فرآیند بیشتر از آنچه انتظار می‌رود، به‌طول بینجامد.» بنا بر این اخبار و گزارش‌ها، قرار است دور هفتم مذاکرات احیای برجام حدود یک ماه دیگر و در دولت ابراهیم رئیسی در وین از سر گرفته شود. پیش‌تر علی ربیعی، سخنگوی دولت در پاسخ به این سوال که مسوولیت احیای برجام به کدام دولت سپرده شده است، گفته بود: «مذاکرات احیای برجام ارتباطی به سیاست داخلی و نتایج انتخابات ندارد و براساس سیاست‌های کلان کشور پیگیری می‌شود.» ربیعی در این سخنان در روز سه‌شنبه یکم تیر ماه تاکید کرد: «جمهوری اسلامی ایران برخلاف دولت آمریکا، دولت را به‌عنوان یک موجودیت حقوقی یکپارچه و مستمر می‌بیند که در برابر همه تعهدات بین‌المللی که دولت‌های پیشین سپرده‌اند، پایبند است.» به گزارش «ایرنا» ربیعی افزود اگر توافق در دولت دوازدهم انجام بگیرد، بدون تردید دولت سیزدهم بنا به این قاعده حقوقی به همه تعهدات پایبند خواهد بود. سخنگوی دولت با بیان اینکه تجربه نشان داده جمهوری اسلامی ایران نه در گذشته توافق‌ها و تعهدهای بین‌المللی خود را نقض کرده است و نه در آینده چنین قصدی خواهد داشت، یادآور شد: «امیدواریم سایر طرف‌ها نیز با همین صراحت و شفافیت به گسست‌ناپذیری تعهدات بین‌المللی خود به‌رغم تغییر دولت‌ها تصریح کنند و به وظایف قانونی خود پایبند بمانند.»
انتقاد روحانی از فرصت‌سوزی
این درحالی است که حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران روز چهارشنبه در جلسه هیات دولت با ارائه گزارشی از عملکرد دستگاه دیپلماسی از کارنامه دو دولت خود در این حوزه دفاع کرد. البته او گلایه‌هایی هم داشت و از فرصت‌سوزی در احیای برجام در دوران ریاست‌جمهوری‌اش انتقاد کرد. روحانی با ارائه گزارشی از روند مذاکرات برجام و پس از آن مذاکرات «احیای برجام» که پس از روی کار آمدن دولت جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا آغاز شد، گفت: «امروز سفره‌ای آماده است، کار آماده است. فرصت دولت دوازدهم را از دستش گرفتند. امیدواریم دولت سیزدهم کار را تکمیل کند.» روحانی با انتقاد از فرصت‌سوزی در احیای برجام گفت: «از اینکه چهار ماه، پنج ماه، شش ماه فرصت از دست رفت، متاسفیم.» پیش‌تر در تاریخ 16 تیرماه روحانی در جلسه هیات دولت ضمن انتقاد از حل نشدن مساله FATF در داخل کشور گفته بود: «مثلا FATF دست خودمان است و می‌توانیم همین فردا آن را حل کنیم و روابطمان با بانک‌ها حل‌وفصل شود. ما در جنگ اقتصادی پیروز شدیم و فقط تحریم باقی مانده که آن هم دست خودمان است و می‌توانیم همین هفته تصمیم بگیریم که آن را تمام کنیم یا می‌توانیم تصمیم بگیریم که ماه‌ها ادامه پیدا کند که این بحث دیگری است.» لذا شاید یکی از چالش‌هایی که در مسیر ادامه گفت‌وگوهای احیای برجام قرار دارد همین بحث پیوستن ایران به FATF باشد که روحانی هم به آن اشاره کرده است.
اختلاف بر سر رفع تحریم‌ها
چالش دیگر در این مذاکرات که شاید مهم‌ترین چالش باشد، توافق ایران و آمریکا بر سر تحریم‌هایی است که واشنگتن باید آنها را لغو کند. در این‌خصوص وزارت امورخارجه در بیست‌ودومین و آخرین گزارش سه‌ماهه از روند اجرای برجام در دولت تدبیر و امید که به مجلس شورای اسلامی ارائه کرد، آمده است آمریکا درصورت توافق کامل، فرمان‌های اجرایی زیر را لغو می‌کند که از جمله لغو تحریم‌های بانکی و مالی، رفع تحریم سپاه پاسداران و همچنین رفع بخشی از تحریم‌های اولیه آمریکا ذیل مذاکرات وین و در صورت احیای برجام است. همچنین در این گزارش وزارت خارجه آمده است: «آمریکا حاضر به رفع بخشی از تحریم‌های خود، شامل «تحریم‌های اولیه» که افراد و نهادهای آمریکایی را از مبادلات اقتصادی با ایران منع می‌کند و از سال‌های آغازین انقلاب اسلامی برقرار و به تدریج انباشته شده است و نیز فهرستی از افراد و نهادهای ایرانی که به بهانه‌های غیرهسته‌ای وضع شده‌اند (مثل به اصطلاح تروریسم، موشکی، حقوق‌بشر و...) نیست و جمهوری اسلامی ایران نیز اساسا هیچ‌گاه درمورد این موضوعات مذاکره نکرده و نمی‌کند. در عین حال به گفته میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در کمیسیون مشترک برجام، مسائلی مانند لغو تحریم‌ها علیه مقام معظم رهبری و نهادهای زیرمجموعه رهبری و ارائه تضمینی از سوی آمریکا برای عدم خروج دوباره از برجام از جمله مسائل و چالش‌های باقی مانده‌اند که باید درباره آن توافق شود. میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در کمیسیون مشترک برجام روز یکشنبه 20 تیرماه در مصاحبه با روزنامه کومرسانت روسیه گفت که 90 درصد از مسیر توافق هسته‌ای طی شده است و احتمالا تحریم‌های اساسی آمریکا علیه ایران از ماه آینده، آگوست برداشته می‌شود. وی در ادامه گفت چند مساله «حساس سیاسی» باقی مانده که یکی از آنها احتمال تکرار خروج آمریکا از برجام در آینده است و آمریکایی‌ها می‌گویند از لحاظ حقوقی نمی‌توانند اطمینان دهند که وضعیتی شبیه خروج واشنگتن از برجام در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ اتفاق نخواهد افتاد.
اما و اگرهای لغو تحریم‌ها
از سوی دیگر محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس‌جمهوری روز چهارشنبه دوم تیرماه در حاشیه جلسه هیات دولت در رابطه با نهایی شدن متن توافق گفته بود مذاکرات خیلی پیشرفت کرده است و بر سر تمام مسائل اقتصادی توافق شده است که تحریم‌ها برداشته شود. واعظی گفته بود که الان بحثی در رابطه با بانک، بیمه، نفت و کشتیرانی نداریم. بر سر همه اینها توافق شده است. وی ادامه داد: «حدود یک‌هزار و 40 تحریم دوران ترامپ طبق این توافق برداشته می‌شود. در رابطه با تحریم افراد و دستگاه‌های مربوط به بیت مقام معظم رهبری هم توافق شده است که برداشته شود.» صحبت‌هایی که با واکنش آنتونی بلینکن، وزیرخارجه و یک مقام ارشد آمریکایی مواجه شد. وزیرخارجه آمریکا جمعه 4 تیرماه در کنفرانس خبری مشترک با همتای فرانسوی خود مدعی شد که واشنگتن تنها درصورت پایبندی ایران به تعهدات هسته‌ای‌اش می‌تواند با تهران به توافق دست یابد و اختلافات جدی با ایران بر سر بازگشت به تعهدات هسته‌ای وجود دارد.
مقام ارشد آمریکایی نیز خبرها درباره دستیابی به توافق درباره مسائلی چون تحریم را رد کرد و گفت تا زمانی که درباره همه چیز توافق نشود، گویی توافقی به‌دست نیامده است و هنوز اختلافات در زمینه‌های مختلف وجود دارد.
توازن در برداشتن گام‌ها
در شرایطی آمریکای جو بایدن نمی‌خواهد به لغو تحریم‌ها علیه ایران تن دردهد که خواهان آن هستند تا هرچه سریع‌تر تهران به تعهدات برجامی‌اش بازگردد؛ خواسته‌ای که با توجه به بی‌عملی آمریکا در لغو تحریم‌ها توازنی در آن دیده نمی‌شود. کاهش تعهدات برجامی ایران یک‌سال پس از خروج یک‌جانبه دونالد ترامپ از توافق هسته‌ای کلید خورد و تا به امروز ایران 5 گام را در این راستا برداشته است. سید حسین موسویان، مذاکره‌کننده پیشین هسته‌ای ایران اخیرا در برنامه «از واشنگتن» شبکه الجزیره گفت: «ایران بالاترین درجه از شفافیت در برنامه هسته‌ای را براساس پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای، قبول کرده است. علاوه بر آن ایران بیشترین محدودیت‌ها را صرفا برای اعتمادسازی در برنامه هسته‌ای خود پذیرفته است؛ درحدی که هیچ‌یک از کشورهای عضو این پیمان قبول نکرده‌اند. در مقابل، ایران باید براساس برجام از منافع اقتصادی بهره‌مند شود. در اینجا بحث توازن مطرح است. اگر ایالات‌متحده و گروه 1+5 به توافق هسته‌ای پایبند باشند و تحریم‌ها را لغو کنند، در این صورت ایران به توافق‌نامه عمل می‌کند. اما اگر آنها می‌خواهند که ایران در شرایط تحریم باقی بماند، یا پس از امضای توافق احیای برجام، این تحریم‌ها را تحت عنوان حقوق‌بشر یا تروریسم، اعمال کنند تا عملا توافق را از بین ببرند، فکر می‌کنم این بار ایرانیان این مساله را قبول نخواهند کرد.»
بسط مذاکرات به موضوعات دیگر
مذاکره برجامی یا بسط آن به مسائل دیگر همچون مسائل موشکی، منطقه یا ادعاهای حقوق‌بشری غرب علیه ایران نیز از دیگر چالش‌های در مسیر گفت‌وگوهای احیای برجام است. طرف غربی بارها اعلام کرده که خواهان بسط گفت‌وگوها به مسائل دیگر است؛ امری که به هیچ عنوان از سوی ایران پذیرفته نخواهد شد و مقامات کشورمان تاکید دارند که گفت‌وگوهای فعلی صرفا با هدف احیای برجام و متمرکز بر این موضوع است. در این خصوص نیز حسین موسویان، دیپلمات سابق کشورمان گفت: «آمریکایی‌ها یک واقعیت مهم را فراموش کرده‌‌‌‌‌‌‌‌اند، آن هم این است که در دوره رئیس‌جمهور احمدی‌نژاد، این طرف ایرانی بود که پیشنهاد کرد که مذاکرات درمورد پرونده هسته‌ای و سایر مسائل باشد. اما آمریکا و اروپایی‌ها رد کردند و گفتند مذاکرات فقط در حوزه برنامه هسته‌ای ایران باقی بماند و ایران هم پذیرفت. وقتی توافق هسته‌ای منعقد شد، ایران به آن پایبند ماند؛ اما طرف مقابل این کار را نکرد. اکنون آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها می‌گویند ما باید در مورد سایر مسائل هم بحث کنیم.» موسویان پیش‌تر نیز در نشستی که با حضور کمیته روابط خارجی بوستون آمریکا برگزار شد، با ارائه تاریخچه‌ای از سیر پرونده هسته‌ای ایران، به بررسی موانع پیش روی احیای برجام پرداخت و اولین مانع را عدم‌ارائه تضمین از سوی آمریکا برای حفظ برجام و دومین مانع را گره زدن این توافق به بحران‌های منطقه‌ای توصیف کرد. سفیر اسبق ایران در آلمان تاکید کرد که اگر غرب به‌دنبال توافق با ایران است، باید دست از استاندارد‌های دوگانه در رفتار با ایران بردارد.
تاکید واشنگتن بر ادامه گفت‌وگوها
با وجود چنین چالش‌هایی اما هر از چند گاهی برخی مقامات واشنگتن بر بازگشت به برجام و ادامه گفت‌وگوها به عنوان تنها راه‌حل تاکید می‌کنند. در این رابطه کریس مورفی، سناتور آمریکایی تاکید کرد که بازگشت به توافق هسته‌ای به‌رغم تمام چالش‌هایی که در مسیر آن وجود دارد، تنها راهی است که آمریکا می‌تواند با ایران کنار بیاید. به گزارش «ایسنا» یک روز پس از آنکه برخی مقامات ارشد سنا از جلسه توجیهی محرمانه با آنتونی بلینکن، وزیر امورخارجه آمریکا بازگشتند که در آن دیدگاه‌هایی بدبینانه را نسبت به بازگشت به توافق هسته‌ای ایران مطرح کردند، روز گذشته کریس مورفی، سناتور آمریکایی به پایگاه خبری جوییش اینسایدر گفت که این توافق تنها گزینه پایدار کنار آمدن با ایران است. مورفی که در نشست روز چهارشنبه شرکت نکرده بود، اظهار کرد که از آنچه در آن جلسه گذشته بی‌اطلاع است و او یکی از مهم‌ترین حامیان بازگشت سریع آمریکا به توافق هسته‌ای و درخواست از جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا برای لغو تحریم‌های اعمال‌شده دولت دونالد ترامپ علیه ایران در ازای پایبندی آن به توافق در سنای آمریکا بوده است. مورفی مطرح کرد: «نمی توانم این قضیه را بپذیرم که ما نمی‌توانیم راهی برای بازگشت به این توافق پیدا کنیم. این اقدام مستلزم انتخاب‌هایی سخت برای آمریکا و انتخاب‌هایی سخت برای ایران خواهد بود اما بدون حضور در این توافق، مسیر رو به جلویی نمی‌بینم. هنوز بر این عقیده‌ام تنها کاری که می‌توانیم بکنیم بازگشت به توافق است.» روز پنج‌شنبه نیز جن ساکی، سخنگوی کاخ سفید گفته بود: «ما این مذاکرات را دنبال خواهیم کرد. ما به‌دنبال کردن مسیر دیپلماسی ادامه می‌دهیم، چیزی که باور داریم به نفع ما است و سازنده خواهد بود.»
تاکید چین بر حل اختلافات برجامی
در عین حال پکن روز گذشته بار دیگر از احیای کامل برجام حمایت کرد و ضمن تاکید بر تعهد پکن نسبت به این توافق، گفت اجرای کامل و موثر برجام تنها راه حل‌وفصل مساله هسته‌ای ایران است. به گزارش «ایسنا» به نقل از پایگاه اینترنتی وزارت امورخارجه چین، ژائو لیجیان، سخنگوی وزارت امورخارجه چین در کنفرانس خبری خود افزود: «چین از موضوع بازگشت آمریکا به برجام استقبال می‌کند. در این میان، طرف آمریکایی باید با انجام دادن اقدامات ملموس در جهت جلب دوباره اعتماد جامعه جهانی، جدیت نشان دهد. مذاکرات درباره از سرگیری پایبندی به توافق به مرحله پایانی خود رسیده است. همه طرف‌ها اراده سیاسی شان را برای رسیدن به یک توافق نشان داده‌اند؛ اما هنوز اختلافاتی وجود دارد که باید حل شوند.» سخنگوی وزارت امورخارجه چین ادامه داد: «آمریکا باید خیلی زود برای لغو جامع و کامل تحریم‌های یک‌جانبه غیرقانونی اش علیه ایران و طرف‌های سوم تصمیم بگیرد. در همین حین، ایران هم باید بر این اساس، پایبندی اش را به طور کامل از سر بگیرد.» او علاوه بر این مطرح کرد: «چین به عنوان یکی از اعضای مهم برجام، سرسختانه به اجرایی شدن و موثر بودن برجام و قطعنامه شورای امنیت متعهد است و مشارکتی سازنده در مذاکرات میان آمریکا و ایران برای از سرگیری پایبندی دارد. ما، تمامی طرف‌ها تلاش خواهیم کرد به اتفاق‌نظر برسیم، اختلافات را حل کنیم و برجام را زود به مسیر درست بازگردانیم.»
