تنها چند روز از رای موافق نمایندگان مجلس برای بررسی طرح جنجالی موسوم به «صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی» براساس اصل85 گذشته است، اما حواشی این اتفاق همچنان ادامه دارد. با وجود موج گسترده مخالفت کاربران و کارشناسان، موافقان و طراحان این طرح با استدلال‌های مختلفی سعی دارند از آن دفاع کنند. در آخرین اظهارنظر، «عباس مرادی» از طراحان اصلی طرح صیانت در یک مناظره تلویزیونی گفته است که اجرای این طرح به معنای فیلترینگ نیست؛ اما قطعا محدودیت ایجاد می‌شود. او برای تاکید بیشتر هم به مثالی درباره ایجاد محدودیت در پهنای باند اینستاگرام روی آورده و اتفاقا به این موضوع اشاره کرده است که گزینه مشابهی برای اینستاگرام در میان اپلیکیشن‌های داخلی وجود ندارد؛ اما با اجرای طرح صیانت می‌توان زمینه مهاجرت کاربران ایرانی به نمونه‌های داخلی آن و چیزی شبیه به «اینستاگرام پلاس» را فراهم کرد که تحت حاکمیت جمهوری اسلامی باشد. وی در این برنامه با تاکید بر اینکه به جای فیلترینگ سریع اینستاگرام کاهش تدریجی پهنای باند این شبکه اجتماعی است، می‌گوید: پهنای باند را مثل سابق در اختیار اینستاگرام نمی‌گذاریم و پهنای باند را متناسب با مهاجرت کاربران کاهش می‌دهیم. با چنین اظهارنظری حالا این سوال مطرح می‌شود که آیا توسعه نسخه ایرانی اینستاگرام امکان‌پذیر است و اساسا چنین پلت‌فرمی چقدر می‌تواند شبیه به نسخه اصلی اینستاگرام باشد؟
نسخه بومی اپ محبوب
در حال حاضر و با وجود فیلتر شبکه‌های اجتماعی دیگر مانند توییتر و فیس‌بوک، اینستاگرام محبوب‌ترین شبکه اجتماعی در میان کاربران ایرانی است و ظاهرا به همین دلیل طراحان طرح صیانت هم ابتدا اینستاگرام را نشانه رفته‌اند. عباس مرادی در یک برنامه تلویزیونی در توضیح ویژگی‌های این طرح گفته است: «فعلا هیچ مشابه داخلی برای اینستاگرام نداریم. ما یک مشابه اینستاگرام در کشور ایجاد می‌کنیم که اگر اتفاقی برای شهروند جمهوری اسلامی افتاد، در کمترین زمان بتوانیم حقش را بگیریم. هدف طرح صیانت این است که پلت‌فرمی امن ایجاد شود تا زمینه مهاجرت کاربر ایرانی از نمونه غیرحاکمیتی به نمونه داخلی که تحت قوانین و مقررات است، فراهم شود؛ مثلا در اینستاگرام پلاس، بانکداری الکترونیکی خواهیم داشت.» او همچنین به ارائه پیشنهادهای تشویقی برای ترغیب مردم به استفاده از نمونه داخلی این شبکه اجتماعی اشاره کرده و گفته است: «تخفیف‌های مالیاتی برای انجام تبلیغات در اینستاگرام ایرانی در نظر گرفته خواهد شد؛ ولی این تخفیف برای اینستاگرام آمریکایی نخواهد بود. مزایای رقابتی یعنی از طریق ابزارهای بومی بتوانند خدمات دولت الکترونیک را دریافت کنند، بانکداری الکترونیکی و کیف پول خرید مستقیم داشته باشند، تسهیلاتی را ایجاد می‌کنیم که در تجهیزات وارداتی به کشور، این ابزارها به‌صورت پیش‌فرض نصب شود، تخفیف مالیاتی به سامسونگ و ال‌جی می‌دهیم که نمونه داخلی را نصب کنند که کاربر وقتی گوشی را روشن می‌کند ابزار داخلی داشته باشد و ما مجبور نباشیم از صفر اینستاگرام پلاس را به کاربر معرفی کنیم.»
هرچند موافقان طرح صیانت تاکید می‌کنند که هدف این طرح فیلترینگ نیست، اما درباره اعمال محدودیت در پهنای باند مصرفی هیچ تردیدی ندارند و معتقدند این کار به ایجاد فضای رقابتی منجر می‌شود. مرادی هم به‌عنوان یکی از طراحان این طرح می‌گوید: «بهترین نقطه برای حکمرانی در فضای مجازی، همین جایی است که طرح صیانت قرار است وارد شود؛ یعنی خدمات پایه کاربردی باید فضای رقابتی ایجاد کنیم، با مزیت رقابتی که برای کاربر قابل لمس باشد. باید برای کاربر قابل لمس باشد که در یک فضای امن فعالیت می‌کند و تفاوت آن را با فضایی که حکومت اعلام کرده امنیت ندارد، متوجه شود. بداند در این فضا که متعلق به نظام حکمرانی جمهوری اسلامی است، همه دغدغه‌هایش تامین می‌شود، امنیت فردی و اجتماعی، امنیت کسب‌وکار تامین می‌شود. رویکرد طرح صیانت، بومی‌سازی و داخلی‌سازی نیست؛ چراکه اگر نمونه‌های خارجی هم قوانین ما را بپذیرند، همان تسهیلات نمونه‌های داخلی را دریافت می‌کنند. فیلترینگی در کار نیست، ولی قطعا محدودیت هست؛ مثلا محدودیت پهنای باند برای اینستاگرام. بسته به میزان مهاجرت مردم به نمونه‌های داخلی، برای اپلیکیشن‌های خارجی محدودیت پهنای باند در نظر گرفته می‌شود.»
مرادی در حالی بر عدم بومی‌سازی در طرح صیانت تاکید می‌کند که بر اساس این طرح در صورتی که پلت‌فر‌م‌های خارجی تمایلی به ورود به بازار ایران و کسب مجوز از دولت نداشته باشند، بعد از چهار ماه دولت موظف به ایجاد پلت‌فرم بومی مشابه خواهد بود و اگر این کار تا پیش از هشت ماه انجام نشود، شرکت‌های خصوصی امکان توسعه چنین پلت‌فرمی را خواهند داشت.
مسیر نه چندان هموار
با این اوصاف، ظاهرا اتفاق نظر جدی برای محدود کردن دسترسی کاربران به اینستاگرام وجود دارد و بررسی اجمالی اخبار مربوط به احتمال فیلتر اینستاگرام در ماه‌های گذشته هم به خوبی می‌توانند گواه این موضوع باشند. با این همه و در حالی طراحان طرح صیانت ایده توسعه نسخه بومی اینستاگرام را مطرح می‌کنند که هنوز هیچ کدام آنها درباره امکان اجرایی و میزان عملی بودن چنین ایده‌ای اظهارنظر نکرده‌اند. به این ترتیب شاید ساده‌ترین کار در این مورد، بررسی مسیری باشد که اینستاگرام برای رسیدن به جایگاه فعلی خودش، طی کرده است.
محبوب‌ترین شبکه اجتماعی به اشتراک‌گذاری عکس و فیلم در میان کاربران جهان، در ماه اکتبر امسال یازده ساله می‌شود. این پلت‌فرم اما در مدتی کوتاه آنقدر محبوب و تاثیرگذار شد که در سال 2012 شرکت فیس‌بوک آن را با قیمت یک میلیارد دلار خرید. «کوین سیستروم» و «ماریک کریگر» در ابتدا این پلت‌فرم را با نام Burbn و به شکل اپلیکیشنی برای اعلام حضور طراحی کردند،؛ اما بعد از آنکه متوجه شدند چقدر با Foursquare - که اپلیکیشنی مشابه بود- آن را بازطراحی و به پلت‌فرمی برای به اشتراک‌گذاری عکس تبدیل کردند.در واقع بنیان‌گذاران اینستاگرام ترجیح می‌دادند ایده‌ای نو و متفاوت را ابداع و خلق کنند.سرمایه اولیه برای راه‌اندازی این پلت‌فرم به میزان 500 هزار دلار و توسط دو شرکت سرمایهگذاری Baseline Ventures و Andreessen Horowitz، تامین شد.تیم اولیه کارمندان اینستاگرام به تدریج و در طول یک سال اول به هم پیوستند تا در طول جلسات متعدد به هدف‌گذاری مشترک و هماهنگ برسند. نخستین تصاویر را هم دو بنیان‌گذار اینستاگرام در این پلت‌فرم به اشتراک گذاشتند.یک سال بعد اینستاگرام در نخستین دور سرمایهگذاری توانست در مجموع 7میلیون دلار سرمایه جذب کند و به ارزشی در حدود 20 میلیون دلار برسد. در ماه آوریل سال 2012 و یک سال و نیم بعد از راه‌اندازی، اینستاگرام 50میلیون دلار سرمایه دیگر هم جذب کرد تا ارزش بازار آن به 500میلیون دلار برسد. در این زمان با اینکه نسخه اندروید اپلیکیشن اینستاگرام به تازگی عرضه شده بود، اما در سراسر دنیا محبوبیت چشم‌گیری داشت. به این ترتیب بود که توجه فیس‌بوک را به خودش جلب کرد تا در نهایت این شرکت در ماه آوریل سال 2012 با قیمت یک‌میلیارد دلار اینستاگرام را بخرد و از آن خودش کند. فیس‌بوک اما تاکید کرد که این پلت‌فرم به شکلی کاملا مستقل اداره خواهد شد. یک ماه بعد و در ماه م، سهام اینستاگرام در بازار بورس نیویورک عرضه شد.در کمتر از شش ماه بعد از این اتفاق، نسخه وب اینستاگرام هم عرضه شد. قابلیت به اشتراک‌گذاری ویدئو از سال 2013 به اینستاگرام اضافه شد و بعد از آن امکان محبوب اضافه کردن استوری در سال 2016 در اختیار کاربران این پلت‌فرم قرار گرفت. این قابلیت که در ابتدا توسط اسنپ‌چت ارائه شده بود، با استقبال کاربران اینستاگرام مواجه و باعث شد تعداد کاربران این پلت‌فرم به سرعت افزایش پیدا کند. جالب اینکه نسخه اینستاگرام برای ویندوز10 تازه در سال 2016 ارائه شد و به‌دلیل تعداد کاربران اندک این سیستم عامل، نسخه ویندوزی اینستاگرام در سال 2019 متوقف شد.اینستاگرام تا نیمه سال 2018 بیش از یک میلیارد کاربر فعال ماهانه داشته و عنوان بزرگ‌ترین و تاثیرگذارترین پلت‌فرم شبکه اجتماعی جهان را به خودش اختصاص داده است. جالب آنکه بررسی آمارهای ارائه‌شده توسط Statista نشان می‌دهد که تعداد کاربران فعال اینستاگرام در ایران و در ابتدای سال 2018 از مرز 24میلیون نفر گذشت تا در آن زمان ایران عنوان هفتمین بازار بزرگ این اپلیکیشن در دنیا را در اختیار بگیرد. این به معنای آن است که در ایران 80 میلیون نفری آن زمان، 30درصد از کل جمعیت از اینستاگرام استفاده می‌کردند. بد نیست بدانید که بر اساس آمار Datareportal، تعداد کاربران اینترنت در ایران با افزایش 3/ 1درصدی در یک سال گذشته، در حال حاضر از 59 میلیون نفر گذشته است تا ضریب نفوذ اینترنت در ایران به 70 درصد برسد.در این میان، آمار تایید می‌کنند که تعداد کاربران شبکه‌های اجتماعی در کشور به 36 میلیون نفر رسیده که این میزان در یک سال گذشته رشد 1/ 9درصدی و برابر 3میلیون نفری داشته است. به این ترتیب 6/ 42درصد از کل جمعیت ایران در حال حاضر کاربران شبکه‌های اجتماعی جهانی هستند که از این بین اینستاگرام بیشترین سهم را در اختیار دارد.
با مرور مسیری که اینستاگرام را به موجودیت فعلی‌اش رسانده است، به راحتی می‌توان متوجه شد که این پلت‌فرم راهی نه چندان هموار را طی کرده و مسیر توسعه آن از قانون و خواست دولت‌ها فراتر بوده است.
