علائم بالینی
سل می‌تواند هر قسمتی از بدن را درگیر کند. ریه‌ها شایعترین محل درگیری در بیماری سل می‌باشند. سل دوران کودکی، معمولا محدود به ریه‌ها است ولی ممکن است گسترش یافته، مننژیت ایجاد کند. سل در بزرگسالان نیز معمولا ریه‌ها را درگیر می‌کند. عضوهای دیگری که پس از ریه بیشتر مورد هجوم این باکتری قرار می‌گیرند عبارتند از غدد لنفاوی، استخوان‌ها و مفاصل، روده، کلیه‌ها، پرده جنب، پرده صفاق، پرده دور قلب، سیستم عصبی مرکزی و ... چشم و پوست نیز می‌توانند به سل مبتلا شوند.
بیماری سل در مراحل اولیه چنان مرموز و مخفی است که که در اکثر موارد قابل تشخیص نیست. و با پیشرفت بیماری علایمی مانند سرفه، تب و خلط خون‌دار دیده می‌شود. با گسترش بیماری ممکن است این بیماری به سایر اندام‌ها نیز انتقال یابد. کم شدن وزن، عرق کردن به هنگام شب و سینه درد از علایم دیگر این بیماری است. هنگامی که این میکروب بر غده‌های لنفاوی اثر بگذارد توده‌هایی در ناحیه گردن زیر بغل و کشاله ران ظاهر می‌شود.
آزمایشهای تشخیصی
آزمون‌های تشخیصی می‌توانند شامل آزمون پوستی توبرکولین، بررسی‌های آزمایشگاهی خون، بررسی خلط و رادیوگرافی قفسه سینه باشند. بهترین راه تشخیص بیماری سل ریوی، بررسی خلط از نظر میکروب سل است. در صورت شک به سایر اختلالات، کشیدن مایع نخاع، برونکوسکوپی و بیوپسی از مغز استخوان ممکن است انجام شود.
درمان
مصرف داروهای ضد سل راه اصلی درمان این بیماری می‌باشد. بیماری سل با درمان‌های دارویی کاملا معالجه پذیر است. با توجه به احتمال بالای ایجاد مقاومت در میکروب سل، برای درمان معمولا همزمان چند نوع دارو داده می‌شود تا از مقاومت باکتریایی به داروها پیشگیری گردد.
علائم بهبودی معمولا در هفته‌های اول درمان ظاهر می‌شود. اما باید توجه داشت که علیرغم بهبود بالینی، مدت مصرف دارو طولانی بوده و درمان حداقل شش ماه بطول می‌انجامد. قطع نابهنگام دارو و یا مصرف نامنظم دارو، می‌تواند باعث ایجاد عود بیماری و یا ایجاد میکروبهای مقاوم شود.
از آنجا که داروهای موجود روی میکروب سل مقاوم، تاثیر قابل توجه ای ندارند، درمان انواع مقاوم به درمان باسیل سل از چالشهای پزشکی بوده و بسیار مشکل است.
معمولا معالجه بسیاری از بیماران در منزل صورت می‌گیرد اما اگر پزشکان تشخیص دهند که فرد شدیدا بیمار است و یا خلط نامبرده چنان آلوده است که می‌تواند برای افراد سالم خطر آفرین باشد او را در بیمارستان برای یک هفته و یا بیشتر بستری می‌کنند. هنگامی که شخص در منزل درمان می‌شود نیاز به اقداماتی همچون جدا کردن ظروف و وسایل دیگر از بقیه خانواده ندارد و تنها جلوگیری از روبوسی و تماس نزدیک با افراد خصوصا بچه‌ها کافی است. رژیم غذایی خاصی برای بیماران توصیه نمی‌شود ولی تغذیه خوب و مناسب به بهبود آنها کمک می‌کند اشتهای بسیاری از بیماران با مصرف داروها افزایش می‌یابد.
ممکن است جدا کردن بیمار از دیگران یا بستری کردن فرد مبتلا به سل لازم نباشد. این بیماری معمولا قبل از تشخیص گسترش می‌یابد. بیماران احتمالا تا 2 هفته پس از درمان غیرعفونی می‌شوند.
تغییر رنگ ادرار به قرمز نارنجی توسط داروی ضد سل ایجاد می‌شود که هیچ گونه اشکالی ندارد. همچنین لنزهای طبی نیز در اثر همین دارو به طور دائمی تغییر رنگ می‌دهند. قرص‌های مصرفی ضد بیماری سل معمولا هیچ گونه مشکل خاصی را به دنبال ندارند.
اما اگر یرقان (زردی چشم و پوست)، تهوع، استفراغ، بی‌اشتهایی شدید و یا درد شکم ایجاد شد، با احتمال مسمومیت کبدی ناشی از دارو باید درمان را بلافاصله قطع کرده، با پزشک معالج مشورت شود. یکی از داروهای ضد سلی اثر قرص‌های ضدبارداری را کاهش می‌دهد لذا بیمار باید متوجه آن باشد و از روش‌های دیگر جلوگیری از بارداری استفاده نماید.
پیشگیری
اصلی‌ترین راه مبارزه با این بیماری شناسایی افراد مبتلا و درمان آنها با داروهای ضد سل می‌باشد. ارتقاء آموزش‌های بهداشتی و سطح اقتصادی فرهنگی در جامعه موجب کاهش بیماری می گردد.
تقریبا تمام کودکان در روز‌های اول پس از تولد باید در مقابل این میکروب با واکسنی بنام ب.ث.ژ واکسینه شوند. واکسن ب.ث.ژ در مقابل سل مصونیت کامل ایجاد نمی کند اما از بیماری‌های کشنده سلی مثل مننژیت و سل منتشر در کودکان جلوگیری می‌کند.
برای خواندن بخش اول- بیماری سل- اینجا کلیک کنید.