دکتر حمید محقق؛ پزشک داخلی
بیماری کیست هیداتیک که توسط انگل اکینوکوکوس ایجاد می‌شود، یکی از شایع‌ترین و خطرناک‌ترین بیماری‌های انگلی مشترک بین انسان، دام و سگ است که قابل انتقال از حیوانات به انسان است. پراکندگی انگل در سطح جهان وسیع بوده ولی شایع‌ترین مناطق درگیر ساحل مدیترانه، جنوب روسیه، ایران، استرالیا و بلغارستان می‌باشد.
میزبانان اصلی آن گوشتخواران بویژه سگ‌سانان هستند، اما انگل در سایر حیوانات اهلی و وحشی از جمله گاو، گوسفند، روباه، و شتر نیز دیده می‌شود.
چرخه زندگی انگل
انگل اکینوکوکوس که نوعی کرم کوتاه است، در روده سگ‌ها زندگی می‌کند. این کرم 5 میلیمتری حدود یک سال در روده کوچک سگ‌ها به سر می‌برد. تخم‌ریزی این کرم باعث می‌شود که مدفوع این حیوان پر از تخم آلوده کننده باشد. وقتی سگ‌ها در کنار سبزه‌ها و سایر گیاهان عمل دفع انجام می‌دهند، شرایط برای شروع سیکل بعدی زندگی این کرم مهیا می‌شود.
در بند آخر کرم بالغ تعداد زیادی تخم وجود دارد که به همراه مدفوع سگ دفع می‌شود. تخم انگل بسیار کوچک و غیرقابل رویت است. تخم‌ها در خاک مرطوب و سایه به مدت چند ماه به حیات خود ادامه می‌دهند. میزبانان واسط(گاو، گوسفند، انسان و …) با خوردن تخم‌ها، آلوده می‌شوند.
تخم‌ها دارای چند لایه و لایه‌ها از جنس کراتین و نسبت به تغییرات محیط بسیار مقاوم هستند و می‌توانند در دمای 2 درجه سانتیگراد به مدت 2 سال و در طبیعت بر حسب درجه حرارت و شرایط جوی بین 3 تا 8 ماه زنده بمانند. هر 7 تا 14 روز یک بار تخم‌ها توسط سگ دفع می‌شوند. تخم‌ها بعد از بلع توسط دام در روده باز شده و جنین کوچکی از آنها خارج می‌شود که شش قلاب دارد.
جنین قلابدار در مخاط روده نفوذ کرده و از طریق عروق خونی می‌تواند به کلیه نقاط بدن برود. جنین پس از توقف در اعضاء مختلف بدن (کبد، کلیه، ریه، مغز، استخوان، طحال و غیره) شروع به رشد می‌کند و به شکل کیسه‌ای در می‌آید که به آن کیست هیداتیک گویند. هر کیست پر از مایع شفاف است که حاوی جنین یا لاروهای متعدد می‌باشد.
کیست‌ها به مرور رشد کرده و قطر آنها به 5 تا 20 سانتیمتر افزایش و گاهی حجم درون کیست به 2 لیتر نیز می‌رسد. در صورتی که کبد یا ریه یا عضو مبتلا به کیست هیداتیک در گاو و یا گوسفند به نحوی مورد تغذیه حیوانات دیگر مانند سگ قرار گیرد، کیست‌ها در داخل روده کوچک باز شده و جوانه‌های داخل کیست به جداره روده کوچک می‌چسبند و بالغ می‌شوند و سر انجام کرم بالغ با تولید تخم چرخه را در طبیعت ادامه می‌دهد.
برای تکمیل شدن این حلقه فقط یک مرحله دیگر لازم است و آن این که احشای حاوی کیست گوسفند یا بز توسط سگ خورده شود؛ متاسفانه این چرخه را در بسیاری موارد خود دامداران تسریع می‌کنند. آنها وقتی گوسفند یا بزی را ذبح می‌کنند و احشای آن را که پر از کیست است مشاهده می‌کنند، آن را به کناری می‌اندازند که بلافاصله سگ‌ها آن را نوش‌جان می‌کنند. خوردن این کیست‌ها باعث می‌شود، انگل که در مرحله لاروی داخل کیست‌هاست در روده بیرون بیاید و کرم بالغ ایجاد شده و دوباره چرخه شروع شود.
علایم
در نواحی با شیوع بالا اغلب کودکان مبتلا می‌شوند اما کیست‌های کبدی به چندین سال زمان نیاز دارد تا به قدری بزرگ شوند که قابل کشف یا علامت‌دار شوند. کیست هیداتیک تا زمانی که خیلی بزرگ نشده است، علائم چندانی ندارد ولی وقتی به اندازه چند سانتیمتر می‌رسد، می‌تواند علائم فشاری در کبد و ریه ایجاد کند.
در مورد کیست کبدی، علائم به شکل درد شکم یا وجود توده و گاهی به خاطر فشار روی مجاری صفراوی ایجاد زردی است. علایم این بیماری از درد ساده در محوطه راست شکمی گرفته تا تنگی نفس، سرفه‌های خشک، عفونت‌های ثانویه بدنبال پاره شدن کیست در اعضای داخلی و شوک آنافیلاکسی متغییر است گاهی تعداد این کیست‌ها به حدی در کبد افزایش می‌یابند که موجب از کار افتادن کبد خواهد شد که در صورت درمان نشدن منجر به مرگ می‌شود.
علائم این بیماری بستگی به محل استقرار کیست (کبد، ریه، مغز، استخوان)، بزرگی کیست و موقعیت کیست دارد. به عنوان مثال در مغز و چشم سریعاً ایجاد علامت می‌کند در حالیکه در کبد سال‌ها طول می‌کشد تا ایجاد علامت نماید. اگر کیست هیداتیک خیلی بزرگ شود، ممکن است پاره شود که در این صورت مواد کیست که به خون وارد می‌شوند، باعث علائم حساسیتی مثل کهیر و حتی گاهی حساسیت شدید و کشنده می‌شود. به ندرت کیست هیداتیک در مغز هم تشکیل می‌شود زیرا علائم عصبی ایجاد می‌کند و بسیار خطرناک است...
برای خواندن بخش دوم- کیست هیداتیک- اینجا کلیک کنید.
