دکتر محمدرضا نوروزی؛ متخصص کلیه و مجاری ادرار؛ عضو هیأت علمی
اندازه‌گیری PSA از اواخر دهه 1980 توانسته است تشخیص سرطان پروستات را متحول کند. آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA ) یک آنزیم سرین پروتئاز شبیه کالیکرئین است. این مارکر تقریبا بصورت انحصاری از سلولهای اپیتلیال پروستات ترشح می‌شود. در بررسی‌های بالینی این مارکر را یک مارکر اختصاصی پروستات در نظر می‌گیریم و نه یک مارکر اختصاصی سرطان پروستات، بنابراین هر عاملی که بنحوی باعث آسیب سلولهای اپیتلیال پروستات شود باعث افزایش مقادیر خونی آن خواهد شد.
در کل در حال حاضر مهم‌ترین و بهترین وسیله تشخیص سرطان پروستات بصورت زودرس و در مرحله اولیه، تغییرات سطح خونی PSA خواهد بود.
در حال حاضر کیت‌های تجاری متعددی برای اندازه‌گیری PSA وجود دارند که البته استاندارد جهانی واحد و پذیرفته شده مشخصی برای برتری هیچکدام موجود نیست. سطح خونی PSA نیز یک واحد پیوسته محسوب می‌شود و بنابراین نمی‌توان یک عدد خاصی را برای تشخیص و قطعیت وجود سرطان پروستات در نظر گرفت.
اما بصورت کلی هر چه سطح PSA بالاتر باشد احتمال وجود سرطان پروستات بیشتر خواهد شد اما بالا بودن PSA نیز به معنی اثبات قطعی سرطان پروستات نمی‌باشد. جدول زیراحتمال وجود سرطان پروستات را با توجه به میزان خونی PSA نشان می‌دهد. (در مطالعه (U.S preventiy stady) در 2950 مرد که تحت بررسی قرار گرفته‌اند:
با توجه به اینکه در گذشته حد استانه PSA برابر با 4ng/ml در نظر گرفته می‌شد اطلاعات جدول فوق لزوم بازنگری و کاهش این عدد را پر رنگ‌تر می‌کند. از طرفی کاهش این آستانه ممکن است باعث تشخیص بیشتر سرطان‌هایی شوند که از نظر کلینیکی برای بیمار بی‌خطر بوده و صدمه‌ای به طول عمر بیمار نیز نداشته باشند و درمان بیش از حد برای بیماران انتخاب شود.
در حال حاضر مطالعات گسترده و طولانی مدتی که بتوانند PSA دلخواهی که سرطان‌های با اهمیت را از سرطان‌های بی‌اهمیت افتراق و هزینه را کاهش دهد در دست نمی‌باشد. اما به نظر در افراد جوان‌تر که از درمان سود بیشتری می‌برند پایین آوردن میزان آستانه PSA مفید خواهد بود. PSA
در حالت معمولی در سرم به دو شکل باند شده و آزاد موجود است. اکثریت PSA سرم با آلفا کموتریپیس و ماکرو گلوبولین باند می‌شود و درصد خیلی کمتری از آن بصورت آزاد در سرم می‌باشد. درگیری پروستات با سرطان باعث آزاد شدن PSA می‌شود که نسبتا تمایل بیشتری برای باند شدن با ACT داشته و درصد PSA آزاد مختصرا کمتر می‌شود.
این نکته قابل ذکر است که PSA قابل شناسایی نیز فقط نوع ACT- PSA و PSA آزاد است. PSA در حالت باند شده نیمه عمری حدود 3-2 روز و در حالت آزاد نیمه عمری برابر 3-2 ساعت دارد مطالعات آقای meng در سال 2002 نشان داد که سلولهای سرطان پروستات 5/1 برابر کمتر از پروستات نرمال PSA می‌سازد اما به هم خوردن ساختمان بافتی پروستات باعث آزاد شدن مقادیر بیشتر PSA بداخل خون می‌شود و مقادیر آن بالا می‌رود.
فاکتورهای موثر بر میزان PSA
آندروژن‌ها: میزان PSA بشدت تحت تاثیر آندروژن‌ها است و بنابراین در 6 ماه اول زندگی و در بعد از 10 سالگی و حوالی بلوغ پیک PSA در خون مشاهده می‌شود. داروهایی مثل فیناستراید که اثر اندروژنی بر پروستات را کم می‌کند باعث افت PSA می‌شوند.
سن و نژاد و حجم پروستات
از عوامل موثر بر میزان PSA می‌باشد. مطالعه sectional - cross آقای osterling در 1993 نشان داد که در میزان PSA به ازای حجم پروستات و سن می‌تواند بترتیب 30% و 5% متغیر باشد. بنابراین سن بالاتر و حجم بالاتر بصورت نرمال PSA سرمی بیشتری ایجاد می‌کند. همچنین در سیاهپوستان نسبت PSA در هر سن و حجمی از پروستات بیشتر از سفید پوستان است.
افزایش میزان PSA می‌تواند بعلت هر فاکتوری باشد که طرح ساختمانی پروستات را تحت تاثیر قرار می‌دهد. التهاب پروستات، تروما به پروستات، BPH، کانسر، بیوپسی و ماساژ جزو این دسته‌اند. در مورد نقش انزال مطالعات ضد و نقیض است که در صورت پاتولوژی التهاب و عدم وجود علائم کلینیکی التهاب افزایش PSA ایجاد نمی‌شود. (morote et al.2000)
چالش‌های موجود در استفاده کلینیکی از PSA
سوال اساسی این است که چه میزانی از PSA بیمار را در گروه بیماران پر خطر از نظر ابتلا به سرطان قرار می‌دهد؟ با توجه به مطالب ذکر شده در بالا و اینکه PSA یک مارکر اختصاصی برای سرطان نمی‌باشد و اختصاصی برای پروستات می‌باشد باید تمام فاکتورهای موثر بر سطح سرمی PSA را در نظر گرفت و برای هر بیمار با توجه به شرایط خودش تصمیم گرفت. مطالعات زیادی در جهت ارزیابی یک حد آستانه انجام شده است و نتایج متغیر است...
برای خواندن بخش دوم- اهمیت PSA در تشخیص زودرس سرطان پروستات- اینجا کلیک کنید.