معماری رنگین کمانی در ایران باستان

استفاده از شیشه رنگی در معماری داخلی ایران سابقه بسیار زیادی دارد. اگر به مکان‌های باستانی و دیدنی شهر‌های مختلف مانند مسجد نصیر الملک شیراز رفته باشید، حتما با رقص زیبای انوار خورشید در اتاق‌های خانه‌ها یا مساجد قدیمی بر سر ذوق آمده اید.

درست است که زیبایی فوق العاده شیشه رنگی بسیار چشم نواز است، اما پیشینیان ما از این ماده تنها برای زیبایی محیط استفاده نمی‌کردند. چنانچه دوست دارید با تاریخچه شیشه رنگی یا شیشه ترنس پارانت بیشتر آشنا شوید، توصیه می‌کنیم متن حاضر را از دست ندهید.

شاید برایتان جالب باشد که قدیمی‌ترین شیشه رنگی در حفاری‌های چغازنبیل به دست آمد. این شیشه‌ها متعلق به هزاره دوم پیش از میلاد بوده و کاربرد‌های متفاوتی داشته اند. زمانی که اسلام وارد ایران شد، استفاده از شیشه به اوج خود رسید. ایرانیان باستان، بخشی از هنر خود را از هنرمندان دمشق و قاهره آموختند.

 

البته این شهر‌ها خود زمانی جز ایران بودند. این گونه شد که فنون شیشه گری در ایران بسیار رونق یافته و از این طریق وارد غرب شد. صنعتگران ونیزی و فلورانسی در دوران سلجوقیه این هنر را از ایرانیان آموخته، اما متاسفانه دوران درخشش این هنر در ایران افول کرد. علت این امر هجوم قوم مغول و رونق کاشی‌کاری در این دوران است.

دوران تیموری، دوران زنده شدن مجدد این صنعت در ایران بود که مجددا با همکاری ونیزی‌ها جان تازه‌ای به خود گرفت در این دوران ایرانیان با استفاده از انواع شیشه رنگی اقدام به ساخت عطردان‌های بسیار زیبا و ظریف کردند که امروزه بقایای آن را می‌توان در موزه آبگینه تهران مشاهده کرد.

 

صنعت شیشه گری در دوران تیموری بیشتر در شیراز و سمرقند رونق یافت؛ اما متاسفانه تاریخ ایران مجددا با افت رونق این هنر مواجه بوده تا اینکه دوران شاه عباس نقطه پایانی برای این بی رونقی شد. در این دوران ایرانیان با کمک استادان خارجی با فنون جدید آشنا شده و برگ تازه‌ای را در تاریخ هنر شیشه گری ورق زدند.

حتما تصاویر کلیسا‌های بزرگ با پنجره‌های ساخته شده از تکه‌های شیشه رنگی را بسیار دیده اید و یا شاید در سفر‌های خود این کلیسا‌های باستانی زیبا را از نزدیک نیز دیده باشید. اکثر این کلیسا‌ها در عصر گوتیک اروپا ساخته شده اند.

 

در آن زمان استفاده از شیشه رنگی برای مکان‌های مذهبی در غرب رواج بسیار داشت. از این نوع شیشه بعد‌ها در کاخ‌ها و خانه‌های اعیانی استفاده شد.

در ایران، اما از این هنر بیشتر برای زیبایی و اضافه کردن به دکوراسیون استفاده می‌شد. در آن زمان هنر گلجام سازی پا به عرصه گذاشت. در این هنر از تکه‌های شیشه رنگی برای ساخت انواع اشکال در میان قاب گچی استفاده می‌شده است.

 

این اشکال اغلب عناصر طبیعی مانند گل و گیاه بودند. البته لازم به ذکر است که ایرانیان این هنر را از عثمانیان آموختند. آنچه به عنوان ارسی‌های قدیمی با شیشه رنگی در خانه‌های قدیمی می‌بینید، بعد از گلجام سازی رایج شد. بدنه این پنجره‌ها از چوب بوده و برخلاف پنجره‌های امروزی به صورت کشویی رو به بالا باز می‌شدند.

 

معماران قدیمی به دو عنصر نور و رنگ اهمیت بسیار می‌دادند. خانه‌های قدیمی ایرانی همگی با پنجره‌های ارسی زیبا ساخته می‌شدند. زیبایی شناسی تنها بخشی از علل استفاده از این نوع شیشه در معماری باستان بوده است. یکی دیگر از علل علاقه ایرانیان به شیشه رنگی خاصیت دور کردن حشرات بوده است.

 

به همین دلیل است که امروزه در شهر‌های کویری باز هم شاهد استفاده از انواع شیشه رنگی در معماری خانه‌ها هستیم. از طرفی مردمان کویر بر این باور بودند که به دلیل نبود گل و گیاه در اطرافشان، این نوع شیشه می‌تواند شادی و نشاط را به سادگی خانه‌های کویری بازگرداند.

ایرانیان باستان از انواع شیشه رنگی برای ساخت وسایل مختلفی استفاده می‌کردند. شیشه‌ای عطر کوچک بخشی از شیشه‌های یافت شده از چغازنبیل را شامل می‌شوند. در موزه آبگینه تهران به‌جز شیشه‌های عطر، می‌توان انواع آبگینه، گلدان، لیوان و پارچ‌های مختلف شیشه‌ای را نیز مشاهده کرد.

 

زیورآلات شیشه‌ای نیز بخشی از یافته‌های باستان شناسان بوده است. البته آبگینه‌های سفالی نیز بخشی از قفسه‌های این موزه را به خود اختصاص داده اند. آنچه از این دستاورد‌ها مشخص می‌شود، علاقه ایرانیان به استفاده از انواع شیشه رنگی برای وسایل شخصیشان است.

 

این ماده شفاف و زیبا، چه در روی طاقچه‌های ایرانیان و چه در کلیسای اروپاییان یکی از معیار‌های زیبایی بوده که همچنان نیز از رونق نیافتاده است.

 

منبع: اسپوتنیک