مراقبت های لازم برای دوران یائسگی

دکتر فاطمه قائم‌مقامی : فوق‏ تخصص سرطان‏های زنان ؛ استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران

تحریریه زندگی آنلاین : تغییرات حوالی یائسگی و یائسگی عمدتاً مربوط به تغییرات درون تخمدان می‏باشد. دوران قبل از یائسگی از 8-2 سـال قـبل از یـائسـگی شـروع میشـود و تا یکسال پس از آخرین دوره پریود قـاعـدگـی طـول می‏کشـد و در حقیقت یکسال بعد از قطع عادت ماهیانه یائسگی تثبیت می‏شود. میانگین سن آخرین عادت ماهیانه 50 سالگی است. پریودهای منظم و تخمک‏گذاری عمدتاً تا سالهای میانی یا پایانی دهه چهارم زنانگی ادامه می‏یابد. سرانجام بیشتر زنان دورهای از پریودهای نامنظم و با فواصل طولانی و کم را تجربه می‏کنند که شاه علامت‏گذار به دوران یائسگی است. ماه‏های پیش از یائسگی همراه با تغییرات اساسی در تناوب پریود و عدم تخمک‏گذاری می‏باشد و بارداری در این دوره بعید است. به‌هرحال از چندین سال قبل از این دوران تغییرات نهفته‏ای در هورمون‏های تخمدان ایجاد می‏شود هر چند از حـدود 25 سـالـگی کـاهش تدریجی باروری وجود دارد اما پس از 35 سالگی سرعت آن مسئله کاهش خیلی بیشتری می‏نماید. تخمک پیر عمده‌ترین علت زمینه ناباروری وابسته به سن است. بروز سقط خودبه‌خود که اکثراً به علت ناهنجاری‌های کروموزمی هستند به موازات افزایش سن مادر، افزایش می‏یابد. میزان ناهنجاری‌های جنینی با افزایش سن مادر افزایش می‏یابد بطوری‏که در تولدهای زنده زیر سن 30 سال 1 در500 مورد و در سن 45 سالگی به 1 در 20 مورد افزایش می‏یابد. با افزایش سن فاصله بین دوره‏های پریود کوتاه‌تر می‏شود مثلاً اگر میانگین طول این دوره در 20 سالگی 28 روز باشد در 40 سالگی به 26 روز می‏رسد.

 بیشتر بخوانید:

یائسگی با چه علائمی در زنان آغاز می‌شود؟

1. نسخه ای برای شادابی پوست در دوران و یائسگی

تغییرات هورمونی دوران یائسگی :

تغییرات هورمون‏های زنانگی در دوران پیش از یائسگی ایجـاد می‏شود کـه بـا آزمـایشـات هـورمـونـی می‏تـوان شـروع آن را نشـان داد بطوری‏که زودرس‏ترین علامت افزایش هورمون FSH است.علائم ناشی از تغییرات هورمونی یائسگی شامل گرگرفتگی، تعریق شبانه، خشکی واژن و درد در هنگام مقاربت و اختلال در خواب می‏باشد. در صورت شدت این علائم و استفاده از درمان جانشینی هورمونی که در موارد غیرقابل تحمل برای مدت محدود توصیه می‏شود این علائم با درمان جانشینی بهبود می‏یابد.در دوران قبل از یائسگی که طول پریودهای ماهیانه کوتاه می‏شود که بدلیل کاهش ترشح پروژسترون میباشد کـم‏خـونـی و افـزایش ضخامت آندومتر رشد فیبروم‏های رحمی و پریودهای سنگین را باعث می‏شود، مصرف قرص‏های پیشگیری از بارداری از انواع ضعیف (low dose ) می‏تواند روش ایده آن در کنترل کاهش عملکرد تخمدان و پیشگیری از اختلالات قاعدگی شود. مصرف قرص‏های پیشگیری از بارداری انواع ضعیف تا سن یائسگی درصورتی‌که موارد منع مصرف مثل سابقه لخته در عروق، انفارکتوس قلبی و مغزی و یا سرطان پستان یا بیماری‏های شدید کبدی وجود نداشته باشد و علاوه بر این موارد فوق ریسک‏های دیگر مثل اعتیاد به سیگار، فشارخون، بیماری قند، چاقی و مقادیر زیاد کلسترول خون همراه نباشد در خانم‏های بالای 35 سال بهترین روش کنترل قاعدگی‏های نامنظم در این دوران می‏باشد. از تغییرات هورمونی دیگر در این دوران افزایش هورمون‏های گونادوتروپین می‏بـاشـد کـه بـدلیـل کاهش تخمک‏گذاری این مسئله رخ می‏دهد، این تغییرات هورمونی، منجر به پرموئی خفیف در این دوران می‏شود. با افزایش سن عملکرد تیروئید کاهش می‏یابد به همین دلیل  به‏صورت دورهای باید فعالیت تیروئید در خانم‏های یائسه مورد بررسی واقع شود. احتمال بروز بیماری دیابت یا قند بعد از سن 40 سالگی شایع است که باید از این نظر مورد بررسی به‌طور پریود یک واقع شوند.

تغییرات تناسلی ادراری در دوران یائسگی:

بدلیل کاهش استروژن در دوران یائسگی مخاط واژن نازک می‏شود و این باعث خارش، درد موقع مقاربت و تنگی واژن می‏گردد. آتروفی دستگاه ادراری تنـاسـلی بـاعـث ایجاد علائمی می‏شود که روی کیفیت زندگی تأثیر می‏گذارد و برای مثال دچـار عفـونـت مـکرر در مثانه و مجرای ادرار می‏گردد. این مشکلات تا حدی با استفاده از استروژن‏های موضعی که به‌صورت کرم یا قرص واژینال تجـویـز می‏شود تـا حدی برطرف می‏شوند. درمان موضعی با استروژن باعث درمان و بهبود بی‏اختیاری استـرسی ادرار در 50 درصد موارد می‏شود. فعالیـت جنسی باعث بهبود جریان خون واژن و باعث تشدید اثرات درمانی استروژن می‏گردد.

  اختلالات خلق‏وخو در یائسگی:

یکی از علائم دیگر در دوران بعد از یائسگی اختلالات خلق‏وخو و افسردگی در این دوران است که با درمان دارویی از جمله فلوکسیتین این اختلالات قابل کنترل است.

بیماری‏های قلبی عروق در یائسگی:

 در زنان یائسه میزان مرگ‏ومیر ناشی از بیماری‏های عروق قلبی سه برابر مرگ نـاشی از  سرطان پستان و ریه می‏باشد. از هر 5 زن در سنین یائسگی یک نفر دچار بیماری‏های قلبی یـا عروقی می‏شود.بیماریهای قلب و عروق نتیجه آرترواسکلروز عروق بزرگ است. عوامل خطر شبیه به عوامل خطر در مردان است. سابقه فامیلی بیماری‏های قلب و عروق، فشارخون بالا، مصرف سیگار، بیماری قند، کلستـرول و چـربـی بـالای خـون و چاقی از این عوامل خطرساز میباشند. با تغییر رژیم غذایی و کاهش وزن می‏توان شانس بیماری‏های قلبی عروق را در دوران یائسگی کاهش داد. خطر بیماری‏های قلبی عروقی در زنان با کلسترول بالاتر از mgrdl 256 سه برابر زنان با کلسترول نرمال می‏باشد. خطر بیماری عروق قلبی بعد از سن 75 سالگی با میزان کلسترول تغییر نمی‏یابد و نیازی به غربالگری چربی خون در این دوران نیست. ورزش منـظم، پیـادهروی به مدت نیم ساعت یا شنا و پیاده‏روی تند روزانه به کاهش سطح کلسترول کمک می‏نماید و میزان سکته با ورزش منظم 30 درصد، بیماری عروق قلبی 40 درصد کاهش می‏یابد.

بیشتربخوانید:

چگونه یائستگی را 20 سال به تاخیر بیاندازیم؟

 استئوپوروز و پوکی استخوان در یائسگی :

یکی از مشکلات دوران یائسگی کاهش توده استخوانی است بطوری که 20 سال اول بعد از یائسگی حدود 30 درصد کاهش توده استخـوانی ایجـاد می‏شود و این می‏تواند زمینه‏ساز شکستگی باشد. سابقه فامیلی پوکی استخوان، سابقه شکستگی افزایش سن، مصرف سیگار، سفید پوست بودن و نژاد، کاهش استروژن، وزن پائین عوامل خطرساز شکستگی می‏باشند. سابقه شکستگی لگنی در مادر بخصوص بعد از 50سالگی، مصرف داروهای ضد صرع، پرکاری تیروئید و کاهش توده استخوانی خطر شکستگی را بالا می‏برد.اندازه‏گیری تراکم استخوانی در زنان یائسه و بالای 65 سال پیشنهاد می‏شود فواصل 5 سال یـکبار احتمالاً کافیست. برای درمان پوکی استخوان ورزش در تمام گروههای سنی که باید با فشـار وزن همـراه باشد نیم ساعت سه بار در روز، مصرف کلسیم 1000 میلی‏گرم در دوران یائسگی و 1500 میلی‏گرم در دوران بـعد از یـائسـگی توصیه میشود مصرف ویتامین D 400- 800 واحد با کلسیم توصیه می‏شود. در موارد شدید مصرف استروژن با داروهای دیگری که جذب کلسیم را روی استخـوان افزایش می‏دهد توصیه می‏شود.

 پیشگیری از سرطان در دوران یائسگی:

  خطر سرطان با افزایش سن در بیشتر سرطانها افزایش می‏یابد و از این جهت در دوران یائسگی این مسئله باید مورد توجـه بیـشتری واقع شود. در موارد شدید مصرف استروژن با داروهای دیگری که جذب کلسیم را روی استخـوان افزایش می‏دهد توصیه می‏شود. در دوران یـائسـگی ممکن است در ارتـباط بـا خـشـکی واژن و نـازک شـدن مـخـاط تـناسـلی و رحم، لکه بینی‏هایی ایجاد شود که نیاز به بررسی جهت رد مشکلات ناشی از سرطان رحم و گردن رحم و یا تخمدان دارد بطوری‏که 20 درصد خونریزی‏های بعد از یائسگی میتواند دلیل بر بیماری‏های بدخیم باشد. به همین جهت باید گردن رحم مورد بررسی واقع شود. تست پاپ اسمیر که توصیه می‏شود از 21 سالگی سه سال یکبار در نوع معمول و 5 سال یکبار در نوع غوطه‏ور در مایع انجام شود تا سن 65-70 سالگی باید انجام گیرد در صورت غیر طبیعی بودن پاپ اسمیر یا غیر طبیعی بودن ظاهر گردن رحم در معاینه نیاز به کولپوسکوپی است که در این روش گردن رحم با یک میکروسکوپ سه بعدی با درشت نمائی 6-16 برابر مورد بررسی واقع می‌شود.علاوه بر این در تمام خونریزی‏های غیر طبیعی در دوران بعد از یائسگی باید سونوگرافی واژینال جهت بررسی ضخامت رحم و اندازه تخمدان‏ها، انجام شود و نهایتاً نمونه برداری، رحمی به صورت کـورتاژ انجام گیرد. اولین علامت سرطان رحمی در خانم های یائسه خونریزیهای واژینال می باشد و از این نظر با این علامت خانم های یائسه باید مورد بررسی دقیقتر واقع شوند. سرطان تخمدان نیز عمدتاً در سنین بالای 50 سال شایعتر است. علائم سرطان تخمدان متاسفانه دیررس است و گاهی در موارد پیشرفته با بزرگی شکم و آسیت (آب داخل شکم) و علائم گوارشی تظاهر می‏نماید. چون  در معـاینـات لـگنی بزرگی تخمدان اولین و شاه کلید تشخیص میباشد به این جهت تمام خانم های یائسه باید هر 6 ماه یکبار تحت معاینات لگنی واقع شوند. متاسفانه خیلی از خانم های یائسه بدلیل اتمام دوران باروری به معاینات پریودیک لگنی توجه نمی نمایند و به این دلیل ممکن است سرطان تخمدان در مراحل پیشرفته تشخیص داده شود معاینات هر 6 ماه یکـبار خـصـوصاً در خانم هایی که سابقه در فـامیـل درجـه یک مبتلا به سرطان پستـان، تـخمـدان، رحم و روده دارند تـوصیـه میشود. انـدازه گیری مـارکـر شـیمیایـی 125CA و سـونـوگـرافـی واژیـنـال بـه تشخیص زودتر کـمک بیـشتری می نمـاید. حـتی در بـعضی از خـانم ها با سابقه فامیلی در دوران یائسگی برداشتن پیشگیرانه تخمدان توصیه میشود. مسئله دیگر توجه به پستانها است بطوری که شایع‌ترین سرطان وابسته به جنس در زنان سرطان پستان است که از سن 50 سال به بالا افزایش می یابد. خانم ها به‌طورکلی از سن 30 سالگی خصوصاً بعد از 50 سالگی هر ماه باید سینه ها را خودشان مورد معاینه قرار دهند و جهت معاینات پزشکی شش ماه یکبار از پزشکان بخواهند که سینه هم مورد معاینه واقع شود.معمولا دست خود شخص توده های بالای2سانتیمتر را تشخیص میدهد. پزشک ضایعات حدود یک سانتیمتری را تشخیص میدهد به همین دلیل آن را وسیله ای برای تشخیص زود هنگام این سرطان می دانند. توده ای که توسط دست بیمار در سینه لمس می‏شود بالای دو سانتی‌متر است و نشان دهنده مرحله 2 سرطان سینه است درحالی‌که بقای فرد به این امر بستگی دارد که بتوانند توده را قبل از رسیدن به مرحله 2 یعنی قبل از دو سانتی شدن تشخیص دهند و درمان کنند. ماموگرافی می‏تواند ضایعات در حدود mm5 را تشخیص دهد به این جهت توصیه می‏شود  ماموگرافی از سن 40 تـا 50 سالگی دو سال یکبار و از 50 سال به بعد سالی یکبار انجام شود. قدرت تشخیص ماموگرافی و حساسیت آن بالای 90درصد است ولی 10 تا 15 درصد امکان دارد نتیجه منفی کاذب باشد درصورتی‌که در این موارد توده در سینه وجود داشته باشد حتماً بایـد حـتی در صـورت مـنفی بودن ماموگرافی این توده خارج شود. شیوهای که برای تشخیص دقیقتر به کمک ماموگرافی می‏آید سونوگرافی است اما جایگزین آن نمی‏تواند باشد. گاهی برای تشخیص بهتر و زمانی که پاسخ ماموگرافی مشکوک است MRI هم برای فرد توصیه میشود، اما به دلیل گران بودن این روش کمتر توصیه میشود. در خانم‏هایی که سابقه خانوادگی سرطان سینه، تخمدان و رحم روده در دو فامیل درجه یک دارند، صلاح است که ماموگرافی اولیه در سنین زودتر یعنی 30 تا 35 سالگی شروع شود. سرطان‏های دیگر که بعد از سن 50 سالگی باید مورد بررسی پیشگیرانه واقع شود سرطان ریه است که رادیوگرافی ریه باید سالیانه انجام شود. همچنین سرطان روده بزرگ یا کولون است که باید با آزمایش مدفوع از نظر خون منفی سالیانه یا کولونوسکوپی پریود یک مورد غربالگری  واقع شود.

  درمان هورمون جایگزینی در یائسگی:

درمان جایگزینی به‌عنوان جانشین ترشح هورمونی است که با افزایش سن کاهش یافته یا از دست برود و این مسئله ممکن است نهایتاً باعث بیماری شود. گرگرفتگی و ناپایداری عروقی که در سالهای قبل از یائسگی ایجاد می‏شود و خشکی شدید ناحیه تناسلی که باعث ناراحتی یا سوزش و خارش و درد جنسی میشود و پوکی استخوان شدید بعد از یائسگی نیاز به مصرف هورمونهای جایگزینی را مطرح نماید.درمان هورمون جایگزینی با استفاده از استروژن تنها، در خانم‏هایی که رحم دارند ممکن است  باعث ایجاد تغییرات در رحم و احتمال ایجاد سرطان رحمی شود به این جهت همراه با استروژن در خـانـمهایی که قـبلاً تـحـت رحم برداری واقع نشده‏اند پروژسترون تجویز میشود. استفاده از استروژن و پروژسترون باعث بهبود علائم یائسگی می‏شود ولی مصرف طولانی‌مدت این ترکیبات هورمونی ممکن است باعث درد پستان و تغییرات در پستان و نهایتاً خطر سرطان پستان گردد.

مصرف این ترکیبات هـورمـونی بـاعـث بهبود علائم پوکی استخوان، کـاهش نـازک شـدن مـخاط دستـگاه ادراری تنـاسلی، کاهش گرگرفتگی میشود. فواید احتمـالـی دیـگـر آن کـاهش خطر بیماریهای قلبی عروقی، کاهش خطر سرطان روده بزرگ (کولون) کنترل بیماریهای روانی، بهبود در چربیهای خون بهبود اختلال خواب میباشد. دارو به‌صورت خـوراکـی یـا کـرم یـا قـرصهای واژینـال استفاده میشود.   در مـواردی که مصرف ترکیبات هورمونی ممنوع است میتوان از ترکیبات گیاهی مثل ایزوفلاون، ســـوی، اســتروژنهای با منشـــاء گیاهــی (فیتواستروژنها) استفاده نمود. ممکن است چند دارو برای تخفیف اثرات یائسگی استفاده شود. بهرحال امروزه شرایطی فراهم شده است که باعث عمر طولانی و بهبود سلامت فیزیکی افراد یائسه شده است. افزایش کیفیت زندگی هدف مطلوب است و درمان جایگزینی برای ایجاد و نگهداری سلامتی در افراد یائسه میباشد که نیاز به مطالعات طولانیتر روی این ترکیبات دارد.

 بیشتر بخوانید:

همه چیز درباره غربالگری سرطان سینه