دکتر محسن نراقی؛ رییس انجمن تحقیقات راینولوژی، فلوی رسمی جراحان بینی آمریکا، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، مدرس آکادمی جراحان پلاستیک و ترمیمی صورت آمریکا
تاثیر پیری بر پوست، نتیجه ترکیبی از عوامل متعدد است. بیشترین تظاهرات پیری در صورت نمایان می شود.
اکثر بزرگسالان می‌توانند سن هر فرد را فورا با یک نگاه بر اساس کیفیت و ویژگی‌های خاص پوست صورت و نمای زمینه‌ای صورت تخمین بزنند.
ما تصویری ذهنی از چهره افراد 50-40 سال به بالا داریم و اکثر ما تلاش می‌کنیم تا نسبت به سن واقعی‌مان «خوب» به نظر برسیم.
اگرچه پیر شدن پوست یکی از واقعیت‌های زندگی است و برخی از اثرات پیری به عوامل ژنتیکی مربوط می‌شوند که از حد کنترل ما خارج هستند اما امروزه جراحان پلاستیک صورت برای کمک به کاهش اثرات پیری بر پوست درمان‌ها و تکنیک‌های فراوانی در اختیار دارند.
به صورت خاص، درمان‌های غیرجراحی برای پیری پوست از قبیل عوامل تزریقی مثل بوتاکس (سم بوتولینوم A) و درمان‌های لیزر پوست پیشرفت‌هایی کرده‌اند که آنها را در مقابل نشانه‌های پیری موثر می‌سازد.
برای درمان موفق، انتخاب مناسب تکنیک‌های درمانی بر اساس تغییرات اختصاصی مرتبط با سن، حایز اهمیت است.
تاثیرات پیری بر پوست
ایجاد پیری در صورت، نتیجه بسیاری از عوامل ژنتیکی و محیطی است. پیری پوست عواملی درونی دارد که با از دست رفتن الاستیسیته و حجم پوست مشخص می‌شوند.
این عوامل باعث ایجاد نازکی، شلی و چروک‌های ظریف در پوست می‌شود.
علاوه براین، از دست رفتن بافت چربی زمینه‌ای را در صورت شاهد هستیم که باعث نازک‌تر شدن پوست و ایجاد ظاهر تکیده و نزار در صورت می‌شود.
گردی گونه‌ها و لب‌ها که با جوانی همراه است، به صورت لب‌های نازک، گونه‌ها و حدقه‌های توخالی و گود افتاده و پوست چروک خورده پلک‌ها در می‌آید.
پیرپوستی ناشی از آفتاب بارزترین تاثیر منفی را بر یک صورت پیر می‌گذارد. مواجهه بیش از حد با اشعه فرابنفش نور خورشید علت اکثر آسیب‌های همراه با پیری صورت است.
آسیب ناشی از نور خورشید علت ایجاد «لکه‌های پیری»، تغییر رنگ‌ها، خال‌ها، آشکار شدن مویرگ‌ها و تغییر رنگ پوست صورت به زرد رنگ‌پریده همراه با لکه‌لکه شدن کلی است.
با افزایش مواجهه با نور خورشید و آسیب ناشی از آن، پوسته‌پوسته شدن و رشدهای اضافی سطحی و حتی سرطان پوست در صورت ظاهر می‌شود و به سطح پوست، نمایی زبر و ناصاف می‌دهد.
تغییرات پیرپوستی زودرس با سایر عوامل محیطی که از همه مهم‌تر سیگار کشیدن است نیز همراهی دارند.
خطوط بیان حالت چهره یا خطوط خنده، چین‌های دینامیک صورت هستند که از حرکات تکراری عضلات صورت ناشی می‌شوند.
از آنجا که عضلات صورت به لایه‌های عمقی پوست متصل هستند، حرکت این عضلات باعث جمع شدن پوست مرتبط با آنها می‌شود.
این جمع شدن‌های مکرر پوست در طی سالیان به ایجاد شیارهای دایمی یا چین‌های عمقی روی پوست منتهی می‌گردد.
این چین‌ها و شیارها بیش از همه در نواحی اطراف عضلات بزرگ چشم، پیشانی و دهان قابل توجه هستند؛ یعنی جاهایی که لبخند، خنده یا اخم باعث تغییرات دایمی در لایه عمقی پوست و یا درم شده‌اند.
خطوط عمودی اخم در ناحیه بین ابروها، نتیجه انقباضات عضلات چین دهنده افقی است؛ در حالی که چین‌های افقی در ناحیه ریشه بینی به خاطر انقباضات عضله عمودی ایجاد می‌شود.
خطوط پنجه کلاغی بر اثر انقباضات عضله مدور دور چشم و چین‌های افقی بزرگ در پیشانی بر اثر بالا دادن ابرو توسط عضله پیشانی ایجاد می‌گردند.
خطوط عمودی اطراف لب‌ها (به خصوص در افراد سیگاری) بر اثر حالت غنچه کردن و مکیدن مکرر لب‌ها شکل می‌گیرند.
گزینه‌های درمانی
گزینه‌های درمانی متنوعی برای کمک به کاهش نشانه‌های پیری صورت در دسترس هستند.
مسلما گزینه‌های جراحی فراوانی، برای بهبود ظاهر فرد وجود دارند (از جمله کشیدن صورت، جراحی پلاستیک پلک و بالا کشیدن ابرو) و این اقدامات، ابزار اولیه برای اصلاح اثرات جاذبه در پیری صورت به شمار می‌آیند.
با این حال، تمرکز این مطلب بر اقدامات درمانی کم‌تهاجم، معطوف خواهد بود.
این اقدامات عبارتند از داروها و مواد تزریقی مثل سم بوتولینوم A که می‌توانند نشانه‌های پیری صورت را کاهش دهند و نیز درمان‌های بازسازی سطحی به وسیله لیزر که به منظور ارتقای کیفیت و نمای ظاهری پوست به کار می‌روند.
توجه به این نکته حایز اهمیت است که خط اول درمان برای تمام بیماران، پیشگیری از آسیب پوستی بیشتر از طریق اجتناب از مواجهه بیش از حد با نور خورشید و استفاده منظم از کرم ضد‌آفتاب است.
ترک سیگار و حفظ تغذیه مناسب و آبرسانی به پوست نیز به کاهش تغییرات پوستی مرتبط با سن کمک خواهد کرد.
علاوه براین، تعداد زیادی درمان‌های طبی پوست و فرآورده‌های زیبایی در دسترس قرار دارند که می‌توانند در صورت استفاده درازمدت در کاهش بهبود وضعیت صورت تا حدودی مفید باشند؛ از قبیل کاربرد موضعی فرآورده‌های آنتی‌اکسیدان، اسیدهای رتینوییک و اسیدهای گلیکولیک.
جوانسازی صورت به وسیله بوتاکس
یکی از موضوعات اصلی مورد توجه در جراحی پلاستیک صورت در سالمندان، بحث در مورد استفاده از سم بوتولینوم در درمان پیری پوست است.
بوتاکس نام تجاری سم بوتولینوم A خالص شده است. اگرچه سم بوتولینوم یکی از کشنده‌ترین سم‌های شناخته شده به شمار می‌آید، در دوزهای درمانی اندک، بسیار ایمن و در درمان خطوط پرحرکت بیان حالت چهره بسیار موثر است.
این ماده از دهه 1970 به طور بی‌خطر برای کاربردهای درمانی به منظور درمان اختلالات کارکردی از قبیل انحراف چشم، انقباضات غیرارادی پلک و حنجره به کار رفته است.
بوتاکس در سال 2002 توسط سازمان غذا و داروی آمریکا برای مقاصد زیبایی به منظور درمان خطوط عمودی و عرضی اخم در ناحیه بین دو ابرو تایید شده است.
این خطوط به ترتیب در نتیجه انقباض عضلات چین دهنده افقی و عمودی ایجاد می‌شوند. از زمان تایید بوتاکس برای مقاصد زیبایی، تاکنون استفاده‌های جدید فراوانی برای آن توسط پزشکان بررسی و تبلیغ شده است.
سم بوتولینوم A بیش از همه در یک‌سوم فوقانی صورت و برای درمان خطوط اخم به کار می‌رود. در درمان چین‌های پرحرکت در این نواحی، نتایجی عالی با بوتاکس گزارش شده‌اند.
اثرات بوتاکس معمولا 72 ساعت تا یک هفته پس از تزریق مشخص می‌شوند. تاکنون در موارد استفاده از بوتاکس در صورت، هیچ‌گونه عارضه طولانی‌مدت یا واکنش آلرژیک تهدیدکننده حیات گزارش نشده است.
عوارض مختصر و موضعی تزریق بوتاکس ممکن است متعاقب درمان، رخ بدهند. کبودی و درد در محل تزریق شایع‌ترین عوارض گزارش شده را تشکیل می‌دهند که ممکن است به تکنیک تزریق بستگی داشته باشند.
واکنش‌هــــای آلرژیک به بوتاکس بسیار نادر هستنـد. تزریق سم بوتولینوم در بیماران دچار عفونت پوستی در محـل تزریق ممنوع است و در بیماران مبتلا به اختلالات عصبی_عضلانی از قبیل میاستنی‌گراو هم نباید مورد استفاده قرار گیرد.
جوانسازی صورت به وسیله لیزر
اگرچه تزریق سم بوتولینوم عمدتا با هدف چین‌های دینامیک و پرحرکت در یک‌سوم فوقانی صورت انجام می‌شود، لیزردرمانی پوسته با هدف تصحیح اثرات پیرپوستی ناشی از آفتاب صورت می‌گیرد.
افتراق بین چروک‌های استاتیک و دینامیک و میزان پیرپوستی ناشی از آفتاب باید پیش از اقدام به بازسازی سطحی به وسیله لیزر مشخص شود.
چین‌های ثانویه به انقباض عضلات صورت، نسبت به چروک‌های غیردینامیک، در مقابل بازسازی سطحی به وسیله لیزر مقاوم‌تر هستند.
بهبود چین‌های غیردینامیک، خاصیت ارتجاعی پوست، تغییرات رنگی و نامنظمی‌های نمای پوست، منافعی هستند که از بازسازی سطحی به وسیله لیزر انتظار می‌رود.
روش‌های درمانی جوانسازی مجدد پوست به وسیله لیزر را می‌توان به دو دسته تخریبی و غیرتخریبی طبقه‌بندی کرد.
لیزرهای تخریبی
هدف از بازسازی سطحی تخریبی پوست، برداشتن سطحی ترین لایه یا اپیدرم آسیب‌دیده بر اثر نور خورشید و جایگزینی آن با یک لایه اپیدرم آسیب‌ندیده و در عین حال، تقویت و محکم کردن درم از طریق افزایش تولید کلاژن و الاستین است.
تکنیک‌های بازسازی سطحی تخریبی پوست از طریق تبخیر بافتی کنترل شده، اپیدرم و درم سطحی را برمی‌دارند.
بازسازی مجدد اپیدرم ظرف یک تا دو هفته رخ می‌دهد زیرا ضمایم پوست (غدد عرق و فولیکول‌های مو) که در صورت فراوان هستند، منبعی از سلول‌های اپیدرمی فراهم می‌کنند تا به طرف سطح مهاجرت کنند و اپی‌تلیوم جدید را تشکیل دهند.
پوست جدید شاداب‌تر، صاف‌‌تر و دارای ناهمگونی‌های کمتر است و جوان‌تر به نظر می‌رسد.
لیزرهای غیرتخریبی
جوانسازی مجدد به وسیله لیزر غیرتخریبی از برخی خطرات بالقوه اقدامات تخریبی پیشگیری می‌کند؛ به این صورت که باعث القای پاسخ التیامی التهابی درم می‌شود بدون اینکه آسیب قابل توجهی به اپیدرم وارد نماید.
به دنبال جوانسازی مجدد به وسیله لیزرهای غیرتخریبی، نسبت به تکنیک‌های تخریبی، کاهش قابل‌ملاحظه‌ای در زمان بهبودی دیده می‌شود. از آنجا که قرمزی و ورم بعد از عمل در این روش به صورت قابل‌ملاحظه‌ای کمتر است، بیماران می‌توانند در همان روز درمان به سر کار خود بازگردند.
علاوه براین، این روش با درد بسیار کمتری همراه است که اساسا نیاز به بی‌حسی و بیهوشی عمل را مرتفع می‌سازد. اگرچه نشان داده شده که این فناوری‌های غیرتخریبی چین‌های پوستی را به درجات متغیری کاهش می‌دهند و در شکل‌گیری مجدد درم و پیشگیری از افتادگی پوست موثرند.
فناوری‌های غیرتخریبی برای کاهش چین‌های متوسط و شدید به اندازه لیزرهای تخریبی کارآمد نیستند، اما می‌توانند برای بهبود متوسط پوست در آن دسته از بیماران مبتلا به مراحل اولیه پیرپوستی ناشی از آفتاب که نمی‌خواهند مدت استراحت پس از عمل‌شان طولانی باشد، ایده‌آل باشند.
جوانسازی صورت به وسیله حجم دهنده ها یا فیلرها
مواد حجم دهنده و یا فیلرها به سه دسته تقسیم می شوند: مواد مصنوعی، فیلرهای طبیعی و بافت چربی. مواد مصنوعی اکثرا از ترکیبات پلیمری هستند و دسته‌بندی متنوعی دارند.
در قدیم حتی از سیلیکون و تفلون به عنوان فیلر استفاده می‌شد. یکی دیگر از این‌ها پلی آکریل آمیدها بودند که چند دهه قبل رواج داشتند و در بلوک شرق تولید می‌شدند.
این مواد فاقد سازگاری لازم با بافت‌های بدن بوده و عوارض شدید داشتند. متاسفانه این مواد مصنوعی به تصور دائمی بودن و ارزان‌بودن مورد استفاده قرار می‌گیرند و عوارض درازمدت فراوانی دارند.
یکی از عوارض آنها مهاجرت است. یعنی این مواد در جای خود باقی نمانده و حرکت می‌کنند.
این مواد چون معمولا در حجم بالایی هم تزریق می‌شدند پوست را می‌کشیدند و در بسیاری از موارد با تغییر حالت پوست ظاهر آن را پیرتر نشان می‌دادند.
این عوارض به سختی قابل جبران هستند. انتخاب فیلر نامرغوب و نحوه تزریق نادرست، عوارضی برجای می‌گذارد که حتی از عوارض یک جراحی بد هم بدتر است. بنابراین توصیه می‌کنیم که از مواد دائمی یا مصنوعی استفاده نشود.
فیلر چربی، بسیار بهتر از انواع مصنوعی است چون یک بافت طبیعی با سازگاری کامل بافتی است. با این وجود مشکلاتی هم دارد.
در مورد چربی، باید آنرا از جای دیگر بدن برداشت که نیازمند یک پروسه اضافه است و این برداشت از بخش دیگری از بدن ممکن است برای بیمار ناخوشایند باشد.
دومین مسأله این که چربی برای چین‌های متوسط و عمیق ماده خوبی است، اما برای چین‌های ظریف کارآیی آن کمتر است.
فیلرهای طبیعی یا موقتی موادی سازگار با بافت بدن بوده و جزیی از بدن فرد می‌شوند. لذا هم نتیجه آنها از نظر زیبایی بهتر است و هم بسیار کم‌عارضه هستند.
با پیشرفت تکنولوژی احتمال بروز حساسیت ناشی از نوع با کیفیت بالای این مواد به زیر یک درصد رسیده و ماندگاری‌شان هم بیشتر شده است.
یکی از معمول ترین انواع این مواد اسید هیالورونیک است که ماده بافت همبند بدن انسان است و اکثرا از مشتقات و ترکیبات آن استفاده می‌شود.
مواد پرکننده طبیعی با توجه به غلظت های متفاوتی که دارند، برای انواع و اقسام چین‌ها قابل استفاده اند. در نتیجه احتمال ناهمواری در این مواد بسیار کمتر است.
یکی از مهمترین موارد استفاده از فیلرها خط خنده است، یعنی خطی که بین بینی و لب وجود دارد. گرچه در این خط هم انقباض عضلات نقش دارد، اما بهترین روش برای کاهش آن، فیلر است.
بر حسب عمق خط خنده مقدار و نوع فیلر مورد استفاده متفاوت است. اگر در خط خنده بیش از حد فیلر استفاده کنیم محل اتصال بینی به گوشه دهان باد کرده و حالتی غیرطبیعی ایجاد می‌کند.
در واقع، هدف کاهش عمق این خط است نه برطرف‌کردن کامل آن و پزشک نباید درصدد از بین بردن این خط باشد.
مورد دیگر، حجم‌دادن لب‌ها است. برای لب‌ها هم باید به نحوی از این فیلرها استفاده کرد که لب‌ها حالت غیرطبیعی پیدا نکنند.
در واقع اگر لب آنقدر حجیم شود که مخاطب به جای اینکه به چشم‌ها نگاه کند به لب‌ها نگاه کند این دیگر چهره دیگر زیبا نخواهد بود.
زیبایی وقتی حاصل می‌شود که همه اجزای صورت با هم متناسب باشند. مورد سوم هم خطوطی است در گوشه لب پایین که حالت افتادگی در گوشه لب‌ها ایجاد می‌کند.
این حالت بیشتر در افراد مسن وجود دارد و با فیلرها عمق این خطوط کمتر می‌شود و گوشه لب پایین که افتاده و تورفته شده، به سمت بالا تغییر موقعیت می دهد.
مورد چهارم حجم دادن گودی دو طرف چانه و یکنواخت کردن لبه فک پایین است که جوانسازی نیمه پایینی صورت را تکمیل می کند.
غیر از چهار مورد فوق، فیلرها یک روش ساده برای حجم دادن به صورت و زیباتر کردن حاشیه های صورت محسوب می شوند.
دو مورد حجمی که تجربیات مختلف آن را تایید کرده اند، افزایش حجم گونه ها و چانه است.
می توان گونه ها را برجسته تر کرد و بین لب و چانه زاویه ایجاد کرد.
انجام روش های حجمی باید با دقت و احتیاط خیلی زیاد همراه باشد چرا که وارد کردن بیش از حد فیلرها ممکن است عوارض نامطلوبی مانند جابه جایی آنها را در پی داشته باشد.
همانند تمامی اقدامات زیبایی، انتخاب مناسب بیمار، کلید دستیابی به یک پیامد موفق به شمار می‌آید.
