تغذیه با شیر مادر در دوران کرونا

ترجمه: دکتر ناهید عزالدین زنجانی

متخصص کودکان، مدیر عامل انجمن ترویج تغذیه با شیر مادر

رفرنس: International Breastfeeding Journal 2020

تحریریه زندگی آنلاین : تغذیه با شیرمادر، نوزادان، شیرخواران و کودکان را در مقابل بیماری همچنین مرگ و میر آنان حفاظت می‌کند. اثرات حفاظتی شیرمادر قویا بر علیه بیماری‌های عفونی است که نتیجه انتقال مستقیم آنتی‌بادی‌ها از جمله فاکتورهای ضدعفونت و عبور طولانی‌مدت مواد ایمنی بخش است که فواید کوتاه مدت و بلندمدت برای شیرخوار دارد. شروع زودرس تغذیه نوزاد با شیرمادر، نقش مهمی در ارتقای میزان تغذیه با شیرمادر در شیرخواران ترم و سالم تا 1 تا 4 ماهگی دارد که از طریق تحریک هورمون‌ها و برقراری باندینگ انجام می‌شود. در نشریه لانست (یک نشریه معتبر پزشکی) گزارش شده که با ارتقاء تغذیه شیرخواران با شیرمادر، میزان بیماری و مرگ و میر آنان به علت اسهال 64 درصد و به علت عفونت‌های تنفسی شدید 74 درصد و میزان بستری مربوط به عفونت‌های تنفسی شدید 72 درصد کاهش می‌یابد. این ارقام در مورد اثرات حفاظتی شیرمادر، در پاندمی کووید 19 نیز صادق است. سیستم ایمنی نوزاد هنوز کامل نیست و کلستروم که یک عامل ایمنی بخش بسیار قوی است، شیرخوار را از طریق فاکتورهای بیواکتیو (زیست فعال) و آنتی‌بادی‌های IgA و ترشحی (SIgA) محافظت می‌نماید.

 بیشتربخوانید:

بخور ، نــخــورهـای بــارداری و شـیـردهــی

 شیر پستان منبعی سرشار از ایمونوگلبولین‌ها، لاکتوفرین، لیزوزیم و سایتوکین‌ها است که نقش بسیار مهمی در جذب و به دام انداختن میکروارگانیسم‌های مضر و باکتری‌های مورد هدف داشته و از طریق تنظیم پاسخ ایمنی ایجاد حفاظت می‌کنند. اولیگوساکاریدهای فراوان موجود در شیرمادر میکروبیوم (فلور میکروبی روده) را شکل داده، پروبیوتیک تولید نموده و تکامل سیستم ایمنی را تعدیل می‌کند. به علاوه اثرات ضد چسبندگی برای آنتی‌ژن‌های باکتری نیز دارد. تمام موارد فوق دلایل آشکار و قانع‌کننده‌ای است مبنی بر این که هر شیرخوار باید فقط از شیرمادر و ترجیحا شیرمادر خودش تغذیه نماید. بهترین روش‌ها برای ارتقا دادن میزان تغذیه با شیرمادر، عبارتند از: اطمینان یافتن از این که زوج مادر و شیرخوار در کنار هم باشند، تماس پوست با پوست آنان تشویق، حمایت و برقرار شود، زیرا تماس پوست با پوست، ایمن‌ترین و بهترین مرحله برای مادر و نوزاد است تا یک زندگی جدید را با یکدیگر آغاز نمایند. در صورت برقراری تماس پوست با پوست مادر و نوزاد، 90-75 دقیقه بعد از تولد سطح قندخون نوزاد افزایش می‌یابد، ثبات قلبی تنفسی برقرار می‌شود و به طور چشمگیری سطح استرس مادر و نوزاد کاهش می‌یابد. نگهداشتن مادر و نوزاد در کنارهم، می‌تواند علاوه بر کاهش استرس تولد، از اختلالات تکامل عصبی شیرخوار نیز پیشگیری نماید. بو، تماس و صدای مادر طبیعتا سبب آرامش شیرخوار می‌شود.

اپیدمیولوژی  بیماری و شیردهی

 انتقال عامل بیماریزا از مادر به شیرخوار در طی دوره قبل و بعد از تولد می‌تواند از طریق خون جفت در دوران بارداری و یا در طی زایمان از کانال زایمانی، مرحله زایمان و یا تغذیه پس از تولد باشد.

 در مطالعه انجام شده توسط چند محقق هیچ شواهدی مبنی بر انتقال عمودی کووید 19 مشاهده نشده است.

 برخی مطالعات موردی، از شیرخواران آلوده به کووید 19 گزارش شده، ولی باید توجه داشت که این مطالعات هیچ کدام از نظر وجود ویروس در مایع آمنیوتیک، خون بندناف، نمونه حلق نوزاد و نمونه شیرمادر انجام نشده و کلا شامل فقط 3 شیرخوار بوده، لذا نیاز به بررسی‌های بیشتر دارد.

 چند مطالعه دیگر در اسپانیا، ویتنام، چین و آمریکا انجام شده که هیچ کدام انتقال سارس کووید 2 از طریق شیرمادر را گزارش نکرده‌اند. مطالعه دیگری هم نشان داده است که شیرپستان عامل انتقال ویروس نیست. در این مطالعات نمونه‌های خون از 18 خانم مبتلا به سارس کووید 2 ارزشیابی شد. گرچه RNA سارس کووید 2 ازیک نمونه از شیرها جدا شد، ولی کشت‌های بعدی همان نمونه شیر منفی بود، لذا احتمال می‌رود وجود RNA سارس کووید 2، خاصیت تکثیر نداشته و به نظر نمی‌رسد که بتواند شیرخوار را آلوده کند. یافته‌های این گروه از موارد بررسی شده نشان می‌دهد که در حال حاضر شواهدی وجود ندارد که نشان دهد ویروس‌های تنفسی می‌توانند از شیرپستان منتقل شوند.

 بیشتربخوانید:

بایدها و نبایدهای مصرف همزمان شیرخشک و شیرمادر

راهنمای پیشنهادی سازمان جهانی بهداشت (WHO)

در راهنمای تهیه شده توسط WHO در مورد کووید 19 که بر اساس شواهد بوده توصیه شده معیار اساسی در مورد پیشگیری از ابتلا باید در همه موارد به ویژه انتقال ویروس از طریق قطرات ترشحی تنفسی انجام پذیرد.

پیشنهادات اضافه‌تر بر اساس اطلاعات جدید در مورد کووید 19 می‌باشد. بر اساس این اطلاعات و حق انتخاب، مادر باید آگاهانه در مورد شیردادن در دوره پاندمی تصمیم بگیرد. در مورد دوشیدن شیر نیز همان معیارهای مورد قبول در شرایط معمولی، رعایت شود، ولی وسایل شیردوشی نباید به طور مشترک و برای چندمادر مورد استفاده قرار گیرد. تمام وسایلی که برای دوشیدن شیر به کار می‌روند باید اول با آب سرد شسته شده، دوم با آب گرم و صابون شسته شوند و سوم استریل شوند. در صورت وجود اپیدمی توصیه می‌شود که تمام وسایل دوشیدن شیر به جای هر 24 ساعت یک‌بار، بعد از هربار استفاده استریل شوند. معیار دیگری که اضافه شده این است که اگر مادری به کووید 19 مبتلا شد و یا تست او مثبت است باید یک شیردوش اختصاصی داشته باشد و نباید آن را با مادران دیگر به اشتراک بگذارد. همچنین باید شیرش را در همان محیطی که ایزوله است بدوشد. یک پیشنهاد عملی این است که مادر شیرش را در یک محیط ایزوله دوشیده آن را در ظرف تمیز دیگری که یک فرد سالم با پوشش حفاظتی مانند ماسک و دستکش آن را به دست گرفته است بریزد تا از انتقال ویروس از سطح ظرف (که احتمال دارد آلوده شده باشد) پیشگیری شود. در این شرایط، همان ظرف تمیز را می‌توان در یخچال یا فریزر هم گذاشت تا برای دفعه بعد استفاده شود.

برخی محققین توصیه می‌کنند در بیمارستان اگر برای تغذیه شیرخوار از بطری استفاده می‌شود، بطری‌ها را با یک ماده آنتی‌ویرال و یا یک محلول یک در ده Bleech (سدیم هیپوکلراید) شسته و سپس بطری‌های هر شیرخوار را جداگانه در یک ظرف در یخچال بگذارند.

 بیشتر بخوانید:

شیر همه مادران کافی است مگر ... 

وضعیت ‌صحیح شیردهی

چرا استفاده از بطری و پستانک در شیرخواران منع می‌شود؟

خلاصه و نتیجه

در طی پاندمی کووید 19، تغذیه با شیرمادر بهترین حفاظت کننده قابل دسترس برای شیرخواران سالم و حتی شیرخواران در معرض خطر و مادران آنان است، بنابراین شیردادن نباید قطع بشود. مادران و شیرخواران نباید از یکدیگر جدا شوند و تماس پوست با پوست باید ادامه داشته باشد. معیارهای کنترل عفونت باید به شدت رعایت شود. در مواقعی که مادر مبتلا یا مشکوک به عفونت باشد اگر بخواهد شیرخوار را   در آغوش بگیرد و شیر بدهد باید همه نکات حفاظتی مانند زدن ماسک، استفاده از Face shiled (نقاب صورت)، را رعایت کند تا از انتشار قطرات به شیرخوار پیشگیری شود. در صورتی که مادر آن چنان بیمار باشد که نتواند شیر بدهد باید او را در مورد دوشیدن شیر کمک کرد و شیر دوشیده شده او توسط فرد سالم دیگری به شیرخوار خورانده شود. شیرخوارانی که با شیر این گونه مادران (مبتلا یا مشکوک به کووید 19) تغذیه می‌شوند، چون آنتی‌بادی‌های ضد سارس کووید 2 را نیز دریافت می‌کنند، حفاظت اضافه‌تری خواهند داشت. ویروس از شیرمادر عبور نمی‌کند. به همین دلیل فواید تغذیه با شیرمادر فراتر از خطر قطع شیردهی و یا احتمال عبور ویروس است، لذا با توجه به این که کرونا ویروس یک ویروس جدید است و پژوهش‌ها و اطلاعات کمتری نسبت به سایر ویروس‌ها مانند SARS-Cov-1 و MERS در دسترس است، همچنین نقشی که شیرمادر به دلیل مزایای بی‌شمار آن در سلامت و بقای شیرخواران دارد، محققین علیرغم اطلاعات محدود از بیماری کووید 19، تغذیه با شیرمادر را مناسب‌ترین راه عملی می‌دانند و آن را توصیه می‌کنند. به همین دلیل و بر اساس اطلاعات و شواهد فوق، راهنما (گایدلاین) پیوست تهیه شده و آن را در اختیار دست‌اندرکاران مراقبت از سلامت کودکان قرار داده‌اند.