حادثه روز 11 سپتامبر سال 2001، سرنوشت آمریکا، مردم این کشور و سیاست خارجی آن را برای همیشه تغییر داد. روز بعد، زمانی که آمریکایی ها از خواب بیدار شدند، با جهانی متفاوت روبه رو بودند؛ روز قبل ایالات متحده برای اولین بار در خاک خود مورد حمله تروریستی قرار گرفته و مجبور بود از خود دفاع کند؛ همان طور که در حمله به بندر پرل هاربر نیز مجبور به دفاع از خود شد. در طول چند روز آینده جورج بوش رئیس جمهور این کشور «جنگ علیه ترور» را اعلام کرد. بسیاری از تحلیلگران به سرعت به این پیش بینی رسیدند که ایالات متحده نتیجه این حادثه تروریستی را به نفع خود تغییر داده و می تواند امنیت این کشور را توسعه بخشیده و با افراطی گری در کل دنیا مقابله کند. 20 سال از آن زمان گذشته است و حالا تمام دنیا به این نتیجه رسیده که ایالات متحده در تمام اهدافی که از حمله به عراق و افغانستان داشت شکست خورده است.
11 سپتامبر سال 2021 اما شرایط جدیدی از آمریکا و مبارزه با تروریسم را پیش روی چشم جهانیان قرار داده است: در طول 20 سال گذشته نسلی در آمریکا بر سر کار آمده و رشد کرده اند که در حافظه شان تصاویر مبهمی از این حملات وجود دارد و تصویری که بیشتر ذهن آن ها را این روزها به خود مشغول کرده است، تصاویر خروج مفتضحانه این کشور از افغانستان است.
حالا ایالات متحده دیگر تنها ابرقدرت و پیروز جنگ های خود در کشورهای مختلف نیست و مانند دوران جنگ سرد نمی تواند ابرقدرت تک قطبی در دنیا باشد. دشمن ایالات متحده در این شرایط دیگر یک قدرت هژمونیک نیست بلکه یک مفهوم به نام «ترور و تروریسم» است که باعث شده است واشنگتن، به جای برخورد با آن، به سمت برخورد با دنیای اسلام و کشورهای اسلامی برود و همین مسئله آمریکا را در مردابی فرو برده که بیرون آمدن از آن، آن هم پس از 20 سال کار ساده ای نیست. هزینه های حمله به افغانستان و عراق و همچنین هزینه های بیشتر برای حفظ امنیت، ایالات متحده آمریکا را دیگر در موقعیت ابرقدرت قرار نمی دهد. در زمانی که آمریکا به همراه متحدانش یعنی انگلستان و سایر کشورهای دنیا تصمیم به حمله به افغانستان و عراق گرفت، بسیاری از این از رهبران این کشورها از همراهی با آمریکا در این جنگ ها استقبال کردند و تا 20 سال آینده نیز در افغانستان باقی ماندند. حالا اما آمریکا تنها یک امپراطوری تنهاست و بیشتر از هر زمان دیگری در تصمیمات مرتبط با دنیا در انزوا قرار دارد.
آمریکا هم در داخل و هم در سیاست خارجی در طول 20 سال گذشته دچار تغییرات و تحولات مختلفی شده است. روی کار آمدن رؤسای جمهوری مانند ترامپ و بایدن آمریکا را بیش از پیش به افول نزدیک کرده است. در خصوص افکار عمومی نیز در شرایطی که در زمان حمله به افغانستان اکثریت افکار عمومی آمریکا از این مسئله حمایت می کردند، حالا با هر گونه تجاوز نظامی و یا دخالت آمریکا در بیرون از مرزهایش مخالفت دارند. بخش مهمی از قانون گذاران آمریکایی نیز در حال تلاش برای کاستن از میزان قدرت کاخ سفید در به راه انداختن جنگ جدید در دنیا هستند. تابه حال در تاریخ آمریکا دیده نشده است که دو رییس جمهور از دو حزب دموکرات و جمهوری خواه تا این میزان در خصوص پایان دادن به جنگ های بی پایان آمریکا در مناطق مختلف جهان با یکدیگر هم نظر باشند؛ دونالد ترامپ رییس جمهور قبلی آمریکا معتقد بود میلیاردها دلار در دو جنگ افغانستان و عراق هدر رفت. جو بایدن نیز مانند ترامپ بر این عقیده است که آمریکا از دوره 11 سپتامبر گذشته و آن را پشت سر گذاشته است و دیگر نباید وارد جنگ بی نهایت دیگری در منطقه و یا هر جای دیگر دنیا شود.
در حقیقت موضوع اصلی دنیا در شرایط فعلی نه دخالت نظامی، بلکه رقابت های اقتصادی بین ابرقدرت ها است و رقابت بین چین و آمریکا نیز مستلزم این است که جنگ های قبلی پایان یافته و آمریکا به درجه ای از ثبات برسد که بتواند اقتصاد خود را شکوفا سازد. در شرایطی که چین در دو دهه گذشته مشغول رسیدگی به زیرساخت های خود و هزینه کردن برای شکوفایی اقتصادش بود، آمریکا مشغول جنگ های بی پایان در منطقه بوده و میلیاردها دلار هزینه می کرد تا بتواند پروژه ملت سازی در کشورهایی مانند افغانستان و عراق را به پیش ببرد. پروژه ای که حالا رئیس جمهور آمریکا معتقد است اصلا جزئی از اهداف آمریکا در حمله به این دو کشور نبوده است.
جنگ عراق و همچنین حضور نظامی در افغانستان جایگاه آمریکا در دنیا را به شدت زیر سوال برده است. در سپتامبر 2002 در حدود 6 ماه قبل از حمله به عراق، بسیاری از رهبران دنیا از یک جانبه گرایی تهاجمی دولت بوش گلایه می کردند. دنیا بر این عقیده بود که هیچ کشوری نباید بر علیه کشورهای مستقل اعلام جنگ کند حتی اگر کشور مهاجم، یک ابرقدرت باشد. 20 سال تهاجم نظامی بی وقفه و غیرسازنده درو افغانستان نشان داد تنها چیزی که دراین میان برای آمریکا به خطر می افتد شان و جایگاه ابرقدرتی این کشور است. بر اساس نظرسنجی مؤسسه «پیو»، میزان اعتماد و علاقه به ایالات متحده در سطح جهان بعد از حملات به افغانستان و عراق و همچنین بعد از خروج آمریکا از افغانستان به شدت کاهش پیدا کرده است. متحدان آمریکا در سراسر دنیا همانند اروپاییان، انگلستان و حتی کشورهای عرب منطقه، دیگر اعتمادی به آمریکا به عنوان یک شریک سیاسی قدرتمند ندارند. حمله به عراق و افغانستان و خروج آشفته و مفتضحانه امریکا از افغانستان چهره این کشور را به عنوان یک نیروی پلیس جهانی و همچنین نیرویی که به گفتۀخود مشغول گسترش دموکراسی در جهان بوده است، به شدت زیر سوال برده است.
تهدیدات درونی آمریکا؛ مهمتر از تهدیدات بیرونی
آمریکا حالا نه از بعد بیرونی و سیاست خارجی، بلکه در درون نیز دچار شکاف های گسترده و آشفتگی های سیاسی و همچنین امنیتی است. بسیاری از تحلیلگران آمریکایی بر این عقیده اند مهم ترین و بزرگ ترین دشمن آمریکا نه بیرون از مرزهای این کشور، بلکه در درون این مرزها بوده و اقدامات تروریستی داخلی بیشتر از نیروهای خارجی آمریکا را تهدید می کند. حمله به ساختمان کنگره در روز 6 ژانویه و تروریست خواندن مهاجمان توسط کنگره آمریکا، نشان داد آمریکا این بار به شدت از درون درحال درگیری و تهدید شدن از سوی گروه های تروریستی است. دو دهه توجه ویژه آمریکا به جنگ در سایر کشورها و به خصوص افغانستان، تمرکز این کشور بر مسائل داخلی را از بین برده است و همین مسئله است که باعث شکل گیری شکاف گستردۀاجتماعی و سیاسی و همچنین اقتصادی در بین مردم آمریکا شده و امید آن ها به بهبود یافتن شرایط زندگی در این کشور در آینده را به شدت کاهش داده است.
افول آمریکا در عرصه جهانی
خروج آمریکا از افغانستان درواقع نه تنها خروجی شکوهمندانه و از روی پیروزی نبود، بلکه نشان داد آمریکا برای رقابت های اقتصادی با چین حاضر است منافع دیگرش را نیز در منطقه مورد تهدید قرار دهد و همین مسئله افول آمریکا را به خوبی در عرصه سیاست خارجی و نظامی به نمایش می گذارد. بااین حال واشنگتن از این مسئله به خوبی درس نگرفته است و با وجود این که رسانه های آمریکایی طی چند روز گذشته بارها به مرور درس های تجاوز و دخالت نظامی 20 ساله در افغانستان اشاره کرده اند تا راه گشای دولت ها در سال های آینده باشد، اما دولت آمریکا با ایجاد تهدیدات جدید در حوزه شرق آسیا در حال به نمایش گذاشتن این مسئله است که ظاهرا قرار نیست از درس های تاریخی 20 سال گذشته خود بیاموزد و راهی دیگر را برای سیاست خارجی اش انتخاب کند.
زمانی که رویکرد، همان رویکرد 20 سال گذشته باشد، در نهایت با نتایج مفتضحانه 20 سال گذشته نیز همراه خواهد بود. چین و حوزه شرق آسیا باتلاق جدید آمریکا در عرصه سیاست خارجی است و همان طور که کشورهای منطقه غرب آسیا تلاش می کنند زندگی جدیدی را بدون حضور نظامی محسوس آمریکا در منطقه آغاز کنند، آمریکا به دنبال تکرار اشتباهاتش در مناطق دیگر دنیا می رود. افول آمریکایی در نهایت یک پروسه است؛ پروسه ای که از سال ها پیش آغاز شده و با جاه طلبی های نظامی آمریکا در سال های آینده نیز به سمت نقطه نهایی خود در حرکت خواهد بود.