دکتر شهریار شهاب
در سال‌های اخیر پیشرفتهای شایانی در علم دندانپزشکی به منظور بازسازی شکل و عملکرد دهانی – صورتی با استفاده از ایمپلنت‌های دندانی حاصل شده است. ایمپلنت‌ها با استفاده از تکنیک‌های جراحی و پروتزی دقیق، امکان بازسازی موفق و قابل پیش‌بینی را برای طیف وسیعی از بیماران واجد نیازهای چالش‌برانگیز فراهم می‌سازند.
بخشی از اعتبار سیستم‌های امروزی ایمپلنت به دلیل تکنیک‌های تصویربرداری پیشرفتهای است که در تمام مراحل درمان ایمپلنت مورد استفاده قرار می‌گیرند. پذیرش ایمپلنتولوژی دندانی به عنوان بخش لاینفک از کارهای دندانپزشکی معمول، لزوم آگاهی دندانپزشک عمومی را از تکنیک‌های تصویربرداری ایمپلنت و کاربرد بالینی آن ضروری می‌سازد.
تصویربرداری مقطعی (Cross Sectional) به طور فزاینده‌ای برای جایگذاری مطلوب ایمپلنت به خصوص در مورد بازسازی‌های پیچیده مورد توجه قرار گرفته‌اند. تصاویر کراس سکشنال قادر هستند تا ابعاد استخوانی و محل دقیق ساختارهای آناتومیکی حساس و میزان تراکم استخوانی رانشان دهند.
از میان تمام تکنیک‌های تصویربرداری کراس سکشنال، دو روش توموگرافی و سی‌تی‌اسکن بیشتر از بقیه در بررسی شکل و اندازه محل قرارگیری ایمپلنت‌های داخل استخوانی مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
در مورد روش سی‌تی‌اسکن تقریبا تمامی تحقیق‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که دقیق‌ترین روش در این مورد می‌باشد و قدرت تفکیک (Resolution) فوق‌العاده بالایی دارد.
روش توموگرافی از روش‌هایی بوده است که همواره به علت هزینه و پرتودهی کمتر نسبت به سی‌تی‌اسکن مورد توجه بوده است. دستگاه‌های توموگرافی از نظر تکنیکی و بالطبع آن دقت تصاویر با یکدیگر متفاوتند به طوری که اکثر محققان معتقدند بیشترین دقت و کیفیت تصویر را دستگاه‌های توموگرافی چند جهته (Multi Directional) دارا می‌باشند.
به گونه‌ای که در یک بررسی که Bou serhal و همکارانش در سال 2000 میلادی در بلژیک با دستگاه توموگرافی اسپیرال Cranex Tome انجام دادند و اندازه‌های به دست آمده از ارتفاع و عرض ناحیه خلف کاداور و ماگزیلا را با اندازه واقعی آن در برش جمجمه مقایسه کردند، اختلاف اندازه‌گیری به طور متوسط 24/0 میلی‌متر بود. این نتیجه نشان دهنده دقت قابل توجه و اعتبار قابل توجه این دستگاه بود.
یکی از ایراداتی که متوجه تکنیک سی‌تی‌اسکن است هزینه بالای این دستگاه‌ها و آزمایش‌ها در مورد بیماران می‌باشد که در تمام جهان و به‌خصوص در ایران مساله مهمی است و این مساله باعث می‌شود که الزاما به دنبال روش‌های دیگری که دارای دقتی قابل قبول باشد و در عین حال هزینه سنگین سی‌تی‌اسکن را نداشته باشد، رفت.
بحث
توموگرافی همواره به عنوان روشی مناسب برای بررسی کل استخوان فک قبل از قرار دادن ایمپلنت مورد توجه بوده است. اگرچه روش‌های ایده‌آلی نظیر سی‌تی‌اسکن نیز وجود دارند که با دقت بالا شکل استخوان فک و محل ساختمان‌های حیاتی را نشان می‌دهند ولی علت توجه به توموگرافی ارزان‌تر بودن، در دسترس‌بودن و کمتر بودن میزان پرتودهی بیمار در این روش تصویربرداری است. در مورد دقت و اعتبار روش توموگرافی نظرهای محققان متفاوت است.
افرادی نظیر Butterfield، Todd و Williams در تحقیق‌های خود دقت و اعتبار این تکنیک را کمتر از حد قابل قبول می‌دانند، در صورتی که افرادی مثل Bolin، Bouserhal، Dixon، Ekestubbe، Hanazawa، Ismail، Liang و Schropp این روش تصویربرداری را روشی قابل قبول در بررسی قبل از درمان ایمپلنت محسوب می‌کنند.
توموگرافی روشی است که از آن برای ثبت تصاویر واضح از اجسامی که در یک سطح دلخواه قرار دارند، استفاده می‌شود. برای این منظور در این روش، تصاویر ساختارهایی که در سطح یا عمق لایه مورد نظر قرار گرفته‌اند، محو می‌گردند. این عمل توسط فرایندی به نام محو حرکتی صورت می‌گیرد.
توموگرافی خطی (Linear) از اولین نسل دستگاه‌های توموگرافی است که معایب آن منجر به نتایج متفاوت و گاه متضاد می‌گردید، توموگرافی مارپیچی (Spiral) از انواع توموگرافی چند جهته است که مزایای آن نسبت به توموگرافی‌های دیگر یکنواختی دانسیته تصویر، بزرگنمایی متعادل، ثبات ابعادی و فقدان خطوط پارازیت و تصاویر شبح است. این عوامل باعث می‌شوند انطباق بیشتری بین لایه تصویری و منطقه آناتومیک مورد نظر به وجود آید.
سی‌تی اسکن تکنیکی است که از اصول توموگرافی و تصویربرداری دیجیتال، به طور توأم استفاده می‌شود. یکی از اسکنرهای سی‌تی، اسکنر مارپیچی است در مقایسه با اسکنرهای سی‌تی معمولی اسکنرهای مارپیچی، زمان تصویربرداری بسیار کوتاه‌تر، کاهش دوز پرتوگیری بیمار تا بیش از 75 درصد، افزایش توانایی بازسازی تصاویر به خصوص تصاویر سه‌بعدی را دارند.
شاید جالب‌ترین کاربرد سی‌تی‌اسکن در دندانپزشکی، ارزیابی بیماران برای جایگذاری ایمپلنت‌های دندانی باشد، زیرا با وجود اینکه اطلاعات مشابهی درباره آناتومی فک بالا و پایین را می‌توان با استفاده از توموگرافی معمولی به دست آورد، سی‌تی‌اسکن امکان بازسازی تصاویر مقطعی تمام فک بالا یا پایین یا هر دو را با یک فرآیند ساده تصویربرداری فراهم می‌نماید.