حجت الاسلام و المسلمین احمد مروی معاون سابق ارتباطات حوزوی دفتر رهبری، از کسانی است که سابقه ی آشنایی و دوستی طولانی با مرحوم علامه محمدرضا حکیمی داشته است؛ به نحوی که سابقه این آشنایی به دوران پیش از انقلاب اسلامی باز میگردد. همچنین ارتباط مشترک آقای مروی با رهبر انقلاب اسلامی و مرحوم حکیمی، باعث شده است که وی در جریان مراودات حضرت آیت الله خامنه ای با علامه محمدرضا حکیمی باشد.
آنچه در ادامه می آید، نکاتی درباره ی ابعاد شخصیتی مرحوم محمدرضا حکیمی و خاطراتی از مراوادت وی با رهبر انقلاب به روایت حجت الاسلام مروی می باشد.
* «رفیق دیرین» رهبر انقلاب
در آغاز صحبتم وظیفه ی خود می دانم که ارتحال این عالم ربانی و روشن فکر دل سوخته و متفکر و نویسنده ی نوآور را خصوصاً خدمت رهبر انقلاب تسلیت عرض کنم که ایشان در پیامشان از علامه حکیمی به عنوان «رفیق دیرین » خود یاد کردند. ان شاءالله خداوند روح پاک این عالم جلیل القدر را با اولیاء خود محشور بفرماید. ما اگر بخواهیم در مورد مرحوم علامه حکیمی صحبت کنیم، از چند منظر باید به این مسئله بپردازیم. اوّل، آن دوره ای که ایشان در مشهد بود و به عنوان دوره ی رشد و ساخته شدن ایشان به حساب می آید، بعد هم دوره ی هجرتشان به تهران که تا آخر عمر آنجا بود.
* آغاز راه از حجره ای در مدرسه نواب مشهد
ایشان اصالتاً مشهدی بود. پدر و مادرش هم متولد این شهر بودند. آن ایام که ایشان در مشهد بود، در یکی از حجره های مدرسه ی نواب به دروس حوزوی اشتغال داشت و با آن استعداد وافرش توانست درس های حوزه را به خوبی و شایستگی طی کند.
* خاطره علامه حکیمی از کلاس درس آیت الله میلانی
من خاطره ای دارم از خود این بزرگوار که می گفت مدرسه که تمام شد، در درس خارج مرحوم آیت الله میلانی -آن مرجع بزرگ و کم نظیر- شرکت می کردم. تقریباً 23 سال داشتم و جوان بودم که در درس این فقیه بزرگ شرکت می کردم و هر وقت مسئله ای را مطرح می کردم، استاد اشکال را توجه می کرد و با سعه صدر پاسخ می داد. بسیار هم به من علاقه مند بود. یک روز در آن مدرسه من پشت ستون نشسته بودم. حضرت آیت الله میلانی تشریف آورد و شروع به درس گفتن کرد و چون من پشت ستون بودم، من را ندید. حین درس دادن پرسید آقای حکیمی کجاست؟ من از پشت ستون خودم را نشان دادم و عرض کردم آقا من اینجا نشستم. فرمود، آهان خواستم ببینم سر درس هستی یا نه.
وقتی افلاطون درس می گفت، اگر ارسطو پای درسش نبود، آن روز برای افلاطون درس گفتن سخت می شد. با این فرمایش، مرحوم آیت الله میلانی آقای محمدرضا حکیمی را که جوانی 23ساله بود، به ارسطوی درسش تشبیه می کند؛ بسیار بااستعداد، خوش فکر، پُرتلاش و پُرمطالعه.
* ایشان از شاگردان خاص آقا شیخ مجتبی قزوینی بود
فعالیت دیگر ایشان غیر از مباحث دروس حوزه، در مقوله ی عرفان و معرفت بود و با استادان بزرگی از جمله مرحوم حضرت آیت الله آقا شیخ مجتبی قزوینی مأنوس بود. مرحوم آقای حکیمی از شاگردان خاص آقا شیخ مجتبی قزوینی بود. آقا شیخ مجتبی هم برای ایشان و شاگردانش درس فلسفه می گفت. مرحوم حکیمی غیر از اینکه فلسفه را خوانده بود، در محضر آیت الله شیخ مجتبی قزوینی در کلاس سیروسلوک ایشان هم شرکت داشت. رهبر انقلاب تعبیری در مورد مرحوم آیت الله شیخ مجتبی قزوینی دارند که می فرمایند آقای شیخ مجتبی فلزش فلز امام بود. حضرت آقا هم خیلی به شیخ مجتبی علاقه و ارادت دارند.
* گعده طلبگی با رهبر انقلاب
یادم هست اواسط دهه ی 70 بود که مرحوم آقای حکیمی تصمیم گرفت به مشهد برگردد و باقی مانده ی عمرش را در جوار حضرت رضا علیه السلام باشد. با بعضی از دوستان قدیمی اش خداحافظی کرد و گفت من به مشهد می روم و دیگر معلوم نیست به تهران بازگردم. به بنده هم گفت دوست دارم خدمت رهبر انقلاب برسم و از ایشان هم خداحافظی کنم. بنده هم خدمت حضرت آقا عرض کردم و ایشان فرمودند آقای حکیمی فلان شب شام تشریف بیاورند و در خدمتشان باشیم. در آن دیدار بنده هم توفیق حضور داشتم. قبل از شام حدود یک ساعت و بیست دقیقه به قول طلبه ها گعده ی طلبگی صورت گرفت. شاید دو سوم از آن جلسه به بیان فضیلت ها و روایت خاطرات حضرت آقا و مرحوم علامه حکیمی از مرحوم آیت الله شیخ مجتبی قزوینی گذشت.
* عشق و علاقه وافر نسبت به امام (ره)
یکی دیگر از خصوصیات آقای حکیمی آن طور که خودش هم گفت، عشق و علاقه ی وافر به امام رضوان الله تعالی علیه بود. ایشان می گفت وقتی حضرت امام نهضت را شروع کردند، ما همه ی آرزوها و آمال هایمان را در امام دیدیم. ما امام را تبلور عدالت اسلامی، تبلور عاشورای حسینی و تبلور عالم حقیقی دیدیم. به همین خاطر مرحوم آقای حکیمی خیلی تلاش کرد که بتواند بین حوزه های علمیه ی مشهد و قم پیوند ایجاد کند و در این راه از هیچ تلاشی مضایقه نکرد؛ تا آنجایی که مرحوم آیت الله شیخ مجتبی قزوینی را از مشهد به قم برد تا با حضرت امام دیدار کند.
(روایت هایی از مراودات مرحوم علامه حکیمی با رهبر انقلاب)
با اینکه از نظر مشرب فکری بین امام و مرحوم آیت الله شیخ مجتبی فاصله ی زیاد بود، (امام اهل فلسفه بودند و مرحوم شیخ آقا مجتبی کاملاً نقطه مقابل این دیدگاه و به تعبیر خود علامه حکیمی جزء رهبران مکتب تفکیک بود) امّا آقا شیخ مجتبی که به لحاظ مکتب فکری در نقطه مقابل امام بود به دیدن ایشان رفت و وقتی جلسه ی خصوصی برقرار می شود، آن اختلاف فکری در حوزه ی مسائل فلسفی و عرفانی کنار گذاشته می شود و مرحوم آقا شیخ مجتبی یکی از مروجین و طرفداران امام می شود. تعبیری هم از حضرت امام با این مضمون دارد که این مرد پرچم اسلام را بلندکرده و باید همه از او حمایت کنیم.
* تأثیرگذار در حمایت آقا شیخ مجتبی قزوینی از امام (ره)
مرحوم علامه حکیمی نقل می کرد که مرحوم آقا شیخ مجتبی عکسی از امام را در طاقچه ی اتاقش گذاشته بود. برای فضای آن روز مشهد، آن هم در زمان اختلاف مکتب فلسفی امام با شیخ مجتبی، قرار دادن عکس امام در اتاق مرحوم آقا شیخ مجتبی برای خیلی ها اعجاب آور بود؛ چون علما معمولاً رسم ندارند عکس عالم دیگری را در خانه شان قرار دهند. مرحوم حکیمی نقل می کرد روزی آقا شیخ مجتبی به من گفت بعضی ها به من اعتراض می کنند که شما چرا عکس آیت الله خمینی را در خانه تان گذاشتید، ایشان طرفدار فلسفه اند و شما کاملاً ضدفلسفه اید. بعد به آقای حکیمی می گوید این ها نمی فهمند امروز عَلَم اسلام دست این سید است و ما هر کداممان باید به سهم خودمان این آقا را تقویت، بزرگ و حمایت کنیم. در این قضیه که مرحوم آقا شیخ مجتبی این گونه به امام رضوان الله تعالی علیه علاقه مند و طرفدار شد، مرحوم آقای حکیمی نقش بسزایی داشت.
البته تأثیر و مواضع انقلابی که مرحوم آقا شیخ در مشهد داشت، به مذاق ساواک و رژیم طاغوت خوش نیامد تا جایی که حتی اجازه ندادند بعد از رحلت، پیکر ایشان در فضای اصلی حرم مطهر دفن شود. در حالی که در آن زمان معمولاً این کار برای خاک سپاری علما و بزرگان درجه یک انجام می شد. ایشان را در جایی از حرم که حالت انباری داشته آن هم از ترس افکار عمومی دفن می کنند، امّا از آنجایی که خداوند به بندگان مؤمنش عزت می دهد، بعد از انقلاب و بازسازی و گسترش فضای حرم مطهر، صورت قبر ایشان از آن غربت درمی آید و در باب دارالحجه مورد زیارت زائران حضرت رضا سلام الله علیه قرار می گیرد.
* هجرت به تهران؛ بهره مندی از سیروسلوک مرحوم حافظیان
در دوره ای که مرحوم حکیمی در مشهد بود، سیروسلوک را از استادش مرحوم حافظیان فراگرفت؛ فردی که در مقولات سیروسلوک نخبه بود. مرحوم آقای حکیمی هم از آقا شیخ مجتبی قزوینی و هم از آقای حافظیان بهره های فراوانی بُرد و تا آخر عمرش از آن دستوراتی که از این بزرگواران گرفته بود، در جهت خودسازی و تهذیب نفس بهره مند بود.
* اهل گفت وگو با همه اقشار حوزه و دانشگاه
آقای حکیمی در ایام حضور در تهران به کارهای علمی، نویسندگی و ارتباط با روشن فکران هم مشغول بود. خود ایشان می گفت من برای عده ای از روشن فکران از جمله حمید عنایت که مغز متفکر بود، درس اسفار می گفتم تا او را با فلسفه ی اسلامی آشنا کنم. البته نقدی هم که با تفکیکی ها بر فلسفه داشتم در لابه لا مبانی خودم را هم بیان می کردم. از یک طرف با امثال حمید عنایت ارتباط داشت و از طرف دیگر، ارتباط بسیار نزدیک و صمیمی با مرحوم شهید آیت الله مطهری داشت. ارتباط با همه ی قشرهای روشن فکر دانشگاهی، علمای روشن فکر حوزه، علامه مطهری، شهید مفتح، شهید بهشتی و فضلای حوزه ی علمیه قم در برنامه اش بود.
* اعتقاد خاص به عدالت خواهی؛ رنج بردن از تبعیض و فساد
یکی از خصوصیات مرحوم علامه حکیمی که در آن اجتهاد هم پیدا کرد، عدالت خواهی اش بود. ایشان به حدیث شریف «العدل حَیاةُ الاحکام» اعتقاد داشت؛ یعنی اگر بخواهید در میان مردم احکام نورانی اسلام را جاری کنید و در مردم رغبت عمل به احکام حیات بخش اسلام را به وجود بیاورید، با اجرای عدالت در جامعه انجام شدنی است. در جامعه ای که عدالت اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و عدالت به معنی عام کلمه نباشد، جامعه ای که از تبعیض، رانت و این گونه فسادها در رنج است، طبق این حدیث شریف احکام الهی هم در آن جامعه مستقر نخواهد شد. حقیقتاً آقای حکیمی به این معنا هم معتقد بود، هم دغدغه اش بود و هم در نوشته هایش (حدود پنجاه جلد کتاب) به آن پرداخت.
* از رنجِ فقر و نداری خانواده ها، بی تاب می شد
اگر کتاب های ایشان را مطالعه کنید، بحث عدالت انسانی را بسیار مطرح کرده و تحلیلش این بود که ما اگر بخواهیم مدینه ی فاضله ایجاد کنیم، اگر بخواهیم جامعه ی دینی تأسیس کنیم، اگر بخواهیم جامعه ی نبوی و علوی به وجود آوریم، جز با عدالت امکان ندارد. باور داشت که عدالت در جامعه باید ایجاد شود. اگر مطلع می شد خانواده ای در رنجِ فقر و نداری اند حقیقتاً بی تاب می شد و همه ی غصه و نگرانی اش همین بود.
* آن جلسه به یادماندنی با رهبر انقلاب
سال 69 بود که رهبر انقلاب به من گفتند علاقه مندم آقای حکیمی را ملاقات کنم. برای فلان روز، ناهار ایشان را دعوت کنید. من به آقای حکیمی عرض کردم که فلان روز ناهار مهمان رهبر انقلاب هستید. آقای حکیمی گفت آقا من حالا در حضور ایشان بیایم چه بگویم و چه کار کنم؟ من اگر بیایم و هیچ چیز نگویم، روز قیامت مسئولم که در محضر حاکم اسلامی رفتم، ولی درد و رنج مردم را منتقل نکردم و نگفتم. من اگر بیایم در این جلسه چیزی نگویم روز قیامت مسئولم و اگر هم این مطالب را بگویم (نابسامانی های اقتصادی، فقر، نداری، تبعیض و. ..) ممکن است خیلی مورد پسند واقع نشود یا خود ایشان بگوید آقا من مطلعم از این مسائل. خب آمدن من چه فایده ای دارد. من باید از این ملاقات بهره ای ببرم. بنده به ایشان عرض کردم، شما تشریف بیاورید، هرچه تشخیص می دهید و دوست دارید آنجا بیان کنید. حضرت آقا سعه ی صدرشان خیلی بالاست و در نیت پاک و صداقت و اخلاص شما کمترین تردیدی ندارند. لذا، هرچه بگویید آقا استقبال می کنند، هیچ نگران نباشید.
آن روز مقرر محقق شد و ایشان خدمت آقا تشریف آورد. صحبت هایی شد و جناب آقای علامه حکیمی هم شروع به بیان دردها و مشکلات بخشی از مردم کرد و به یک سری مصادیق اشاره کرد. صحبت هایش که تمام شد، آقا فرمودند جناب آقای حکیمی، این مطالبی که فرمودید ما بیش از این ها خبر داریم. بنده گزارش ها و نامه ها را می خوانم، ملاقات های فراوانی با اقشار مختلف دارم. شما یک گوشه از این ها را خبر دارید. بله، این نابسامانی ها و مشکلات هست، ما هم در فکر هستیم و بی تفاوت نیستیم. آقای حکیمی رو کرد به بنده گفت خب ببینید پس خود آقا در جریان هستند و بهتر از ما هم اطلاع دارند، پس آمدن من چه سودی داشت؟ آقا فرمودند آقای حکیمی، فلانی درست گفته است. بله، من اطلاعاتم در این حوزه ها کم نیست و خیلی اطلاعات دارم؛ امّا آمدن امثال شما و جلسات با شماها ما را روی این موضوعات بیشتر حساس می کند. این خیلی مؤثر است.
بله، این اخبار و اطلاعات را ما داریم و به مسئولان هم تذکر می دهیم. دغدغه ی ما هم هست، امّا آن قدر داده های ذهنی ما متفاوت و متعدد و زیاد هست که گاهی روی این امر که می خواهیم متمرکز بشویم، مسئله ی جدیدی به وجود می آید، یک امر دیگری پدید می آید و غفلت می شود از مسئله ای، امّا حضور و تذکردادن های شماها، ما را روی این مسئله حساس می کند. این می شود یک مسئله ی ذهنی همیشگی ما. لذا، ما استقبال می کنیم که شماها تشریف بیاورید همین نکات را به ما بگویید.
این خاطره را بیان کردم که بگویم علامه حکیمی همیشه دغدغه ی مردم به ویژه نیازمندان را داشت و در هر جلسه و محفلی این مسائل را بیان می کرد و پرچم عدالت واقعی را بلند کرد؛ آن هم عدالتی برخواسته از آیات و روایات.
* کتاب الحیاة؛ دستاورد قلم اعجاب آور و سحرآمیز علامه حکیمی
علامه حکیمی واقعاً قلم اعجاب آور و سحرآمیزی داشت. ایشان فقیه، اسلام شناس و روشن فکر نوآور بود؛ روشن فکری که فکرها و ایده هایش را از قرآن و روایات گرفته بود؛ روشن فکری که پای درس آیت الله میلانی، آقا شیخ مجتبی قزوینی و شیخ هاشم قزوینی زانوزده و در حوزه تربیت شده بود. مبانی ایشان مبانی کاملاً منسجمِ محکم و برگرفته از آیات و روایات بود.
مرحوم حکیمی کتاب ها و نوشته های فاخر فراوان با بهترین ادبیات و واژه ها دارد، امّا گل سرسبد تلاش ایشان و دو برادر بزرگوارش (آقایان محمد و مرحوم علی حکیمی) کتاب الحیاة است؛ الحیاة کار مشترک این سه برادر بود، امّا عمده ی کار، زحمت و مدیریت برعهده ی علامه حکیمی بود. رهبر انقلاب در یکی از خطبه های نماز جمعه در سال 1360 از این کتاب نام بردند و تجلیل کردند. کتاب الحیاة شامل همه ی مباحث، آیات و روایات است، امّا با نگاه امروزی، همان نوآوری است که رهبر انقلاب در پیام تسلیت رحلت علامه حکیمی به آن اشاره کردند؛ نگاهی نو به آیات و روایات، نه نگاه برداشت های شخصی؛ نگاهی نو، امّا با اصول و مبانی خود قرآن و سنت.
کتاب الحیاة دایرةالمعارف معارف شیعه است، امّا با نگاهی نو و جدید. خاطرم هست همان روز (سال 69) که با مرحوم حکیمی خدمت رهبر انقلاب شرفیاب شدیم، حضرت آقا به جناب حکیمی فرمودند این کاری که شما در الحیاة انجام دادید، یک کار منحصربه فرد است. دیگران هم در حوزه در مقوله ی آیات و روایات، مشابه این کار را انجام داده اند، امّا از این منظری که شما وارد شدید همان نوآوری و یک نگاه اصیل دینی است که منحصربه فرد است. این را ما نداریم و من از شما می خواهم بیایید یک عده از طلبه ها را تربیت کنید که با این سبک و با این نگاه، سراغ معارف قرآن و سنت بروند. یادم هست مرحوم علامه حکیمی در پاسخ گفت آقا، من خیلی حال و حوصله این کارها را ندارم. آقا هم فرمودند من حاضرم کمک کنم و امکانات در اختیار شما قرار بدهم تا جمعی از طلبه های بااستعداد فاضل و خوش فکر را جذب کنید و آن ها را آموزش بدهید تا بتوانند مثل کتاب الحیاة سراغ قرآن و روایات بروند.
توصیه رهبر انقلاب به علامه حکیمی برای تربیت طلبه های فاضل
من به همه ی افراد اهل مطالعه، دانشگاهیان و حوزویان توصیه می کنم کتاب الحیاة را مطالعه کنند و از این نگاه زیبا، خوب و نویی که مرحوم حکیمی به کاربرده لذت ببرند. کتاب الحیاة انصافا الحیاة است. ایشان با دقت این کتاب را ترجمه کرده و برای کلمه به کلمه ی آن رنج ها بُرده تا بتواند بهترین، مناسب ترین و بروزترین واژه ها را در ترجمه به کار ببرد. گاهی برای استفاده از بعضی از واژه های عربی به قم می آمد و گاهی من در خدمتش بودم. گاهی هم نزد یکی از نویسندگان عراقی مسلط به ادبیات روز عرب در قم می رفت و از او برای به کاربردن واژه ی معادلِ مناسب کلمه سؤال می پرسید. تا این حد دقت و وسواس داشت.
* اهل زهد و چله نشینی بود
غیر از نوشتن و روحیه ی زهد و عدالت طلبی، تعبد ایشان هم نمونه بود. بالأخره از استادان بزرگوارش آیت الله آقا شیخ مجتبی قزوینی و آیت الله حافظیان و دیگران درس گرفته بود. اهل چله نشینی و ریاضت های قرآنی هم بود. برنامه هایی برای خودش داشت و به کمالاتی هم رسیده بود، ولی چیزی ابراز نمی کرد. گاهی که ما خیلی اصرار می کردیم، فقط مقداری را بیان می کرد.
* سال ها زندگی ساده و بی آلایش در یک زیرزمین
ایشان همان گونه که واقعاً در کتاب ها و نوشته هایش پرچم عدالت را بلند کرده بود، این باور را اوّل در زندگی خودش پیاده کرده بود. زندگی، لباس و خوراکش هم به میزان حداقلی بود. ایشان تقریباً 25 سال قبل زیرزمینی را در حوالی میدان ولی عصر تهران اجاره کرده بود و آنجا زندگی می کرد. بعدها دوستانش اصرار کردند که زندگی در اینجا برای سلامتی تان مضر است، اینجا نور و آفتاب ندارد و رطوبت دارد، اگر اجازه دهید آپارتمان کوچکی را از پول شخصی خودمان، نه از بیت المال یا پول وجوهات، برایتان بخریم. ایشان قبول کرد و آپارتمانی در نزدیکی حسینیه ی ارشاد برایش خریداری شد.
مرحوم حکیمی زندگی بسیار ساده ای داشت. ما چندبار در سال به منزل همدیگر می رفتیم و با هم مأنوس بودیم. من روی ظاهر ایشان هم دقت داشتم. گاهی می دیدم دو سه سال یک پیراهن یا شلوار را می پوشد و عوض نمی کند. خیلی زاهد بود و به حداقل زندگی قناعت می کرد. خوردوخوراکشان هم همین طور بود. می گفت من که نمی توانم آشپزی کنم، صبحانه چایی و پنیر می خورم، ظهرها هم گاهی کنسرو می خورم و شب ها هم چایی شیرین با نان می خورم. گاهی هم دوستان علامه حکیمی به خاطر اینکه تغذیه اش مقداری سروسامان بگیرد، به منزلشان دعوتش می کردند. در مجموع به لباس و خوردوخوراک بسیار بی اعتنا بود. گاهی مواقع وقتی ما می خواستیم با پول شخصی خودمان کمی میوه یا غذا برایش تهیه کنیم، قبول نمی کرد و می گفت مگر دیگران هم می توانند این گوشتی را که شما برای من آوردید، بخورند؟ مگر دیگران هم می توانند از این تنوع میوه ها بهره مند باشند؟
حقیقتاً عالم با عمل بود. زندگی بسیار محقر و فرش خیلی معمولی داشت. پشت میز و صندلی نمی نشست، بلکه روی زمین می نشست و کارهایش را انجام می داد. تخته ی صافی تهیه کرده بود و چندتا آجر هم زیر این تخته ها برای پایه گذاشته بود و پارچه ای هم روی آن کشیده بود. این میز تحریرش بود؛ میز ساده ای که روی آن مطالب و معارف فراوان دین را نوشت و چاپ کرد.
* همواره مدافع انقلاب و نظام بود
ایشان همواره مدافع انقلاب و نظام بود و به عنوان روشنفکر و عالم دینی نقدهایی هم داشت. کسی که نقد داشته باشد به این معنا نیست که بگوییم اصل نظام را قبول ندارد. این حرف باطلی است. ایشان اصل نظام جمهوری اسلامی را قبول داشت و به آن معتقد و علاقه مند بود. مرحوم حکیمی جزء کسانی بود که برای تأسیس نظام و به نتیجه رسیدن این انقلاب تلاش کرد و زحمت کشید. البته در حوزه هایی هم نقد داشت، امّا نقدهایش به معنای جدایی و فاصله گرفتن ایشان از نظام نبود. بنده این حرف را قبول ندارم. ایشان همراه با نظام بود و برای موفقیت نظام و رهبر انقلاب دعا می کرد، ولی در کنارش هم نقدهایی داشت.
* اقدام و توجه رهبر انقلاب در خدمت رسانی به محرومان
خاطرم هست در تهران که زیاد خدمت ایشان می رسیدم، محفل اُنسی داشتیم. من گاهی سفرهای رهبر انقلاب به استان ها و خدمات داده شده به بخش محروم در این سفرها را برای آقای حکیمی بازگو می کردم و ایشان از عمق وجود خوشحال می شد و به من می گفت چرا همین ها را نمی نویسید؟ چرا این ها را بیان نمی کنید؟ این ها را چاپ کنید. مرحوم حکیمی می گفت اگر رهبر مارکسیستی سفرهای این چنینی می رفت و خدماتی را برای مردم ارائه می داد، کتاب، مقاله، مجله و فیلم های بسیاری درباره اش برای تبلیغ آن مکتب باطل تولید می کردند. شما چرا این ها را بیان نمی کنید؟ چرا این ها را نمی نویسید؟ حتی اگر شده این ها را در کاغذهای ارزان قیمت بنویسید و چاپ کنید و در اختیار جوانان قرار دهید که آگاه شوند در نظام دارد این همه خدمات انجام می شود. ایشان واقعاً دل سوز نظام بود و برای نظام و رهبری و مسئولان خدمتگزار دعا می کرد. از آن طرف هم نسبت به افراد بی تفاوت در مقابل درد و رنج و کمبودهای مردم نفرت داشت. طبیعتاً هر انسانِ مسلمانِ دردآشنا این گونه است.
* احترام ویژه علامه مطهری برای آقای حکیمی
ایشان بسیار مورد احترام شهید مطهری بود. آن زمان برخی جلساتی خصوصی در منازل مرحوم اخوی مان، علامه مطهری، مرحوم علامه حکیمی، شهید قدوسی، مرحوم آیت الله خزعلی و دیگران برپا می شد. من آن موقع نوجوانی شانزده هفده ساله بودم و بعضی از آن جلسات را یادم هست. در جلسه ای دیدم که مرحوم علامه مطهری -هم به لحاظ سن وسال و هم به لحاظ علمی خیلی بالاتر بود- برای آقای حکیمی احترام بسیاری قائل بود. خود ایشان نقل می کند که آقای مرحوم مطهری درباره ی بعضی از مباحث با من تماس می گرفت و می گفت آقای حکیمی این مطلب و این نظر من، اگر تو هم نظر من را قبول داری برو و به امام بگو. من به ایشان گفتم خب آقا خودتان بروید بگویید، شما که از من به حضرت امام نزدیک ترید. علامه مطهری هم گفته بود خیر، من دوست دارم این مطلب را شما به امام منتقل کنید. امام به شما احترام می گذارد و به نظرات شما اعتنا می کند.
* اُنس با مرحوم آیت الله سیدعبدالکریم کشمیری
مرحوم آیت الله سیدعبدالکریم کشمیری، عالمی ربانی و سالک و از شاگردان مرحوم آیت الله سیدعلی قاضی بود. بنده هم گاهی توفیق داشتم و خدمت آن بزرگوار می رسیدم. مرحوم آقای حکیمی با مرحوم آیت الله کشمیری اُنس داشت و خیلی هم آقای کشمیری را قبول داشت. ایشان درباره ی آقای کشمیری به من گفت من بعد از مرحوم آیت الله شیخ مجتبی قزوینی خیلی افراد و بزرگان را دیدم که اهل ریاضت، سیروسلوک و ختومات بودند، امّا مثل آقای کشمیری ندیدم. ایشان در امتداد مرحوم آقا شیخ مجتبی است. هر وقت فرصت پیدا کردی و ایشان اجازه دادند به محضرش شرفیاب شو.
من مشتاق شدم که بفهمم ارتباط علامه حکیمی با آیت الله کشمیری از کجا شروع شده و این دو بزرگوار چطور همدیگر را پیدا کرده اند. از شیخ جعفر ناصری، از نزدیکان مرحوم آیت الله کشمیری، در این باره سؤال کردم شما که با مرحوم آیت الله کشمیری خیلی اُنس دارید به من بگویید ارتباط آقای کشمیری و آقای حکیمی از کجا شروع شد؟ ایشان گفت من آن نقطه ی اوّلیه ی قضیه را می دانم. گفتم کجا و کی بود؟ گفت ما گاهی هفته ای یکی دو روز با آقای مرحوم آیت الله کشمیری به آرامستان وادی السلام قم می رفتیم و ساعت ها در یکی از غرفه ها می نشستیم. یک روز که نشسته بودیم، دیدم آقایی با موها و محاسن بلند و تیپ خاص از جلوی ما رد شد. آن زمان من آقای حکیمی را نمی شناختم. ایشان هم مرحوم آیت الله کشمیری را نمی شناخت و به همین خاطر بدون اینکه سلام وعلیک و گفت وگویی شکل بگیرد، رد شد. آقای کشمیری گفت این آقا را صدا بزن. گفتم آقا مگر ایشان کیست؟ آقای کشمیری گفت ایشان کسی است که آنچه از دین و معارف فهمیده، به آن عمل می کند. این نقطه ی آغاز آشنایی مرحوم علامه حکیمی با آن عالم جلیل القدر و سالک و عارف بود.
مرحوم آیت الله کشمیری اگر اراده می کرد، باطن افراد را می دید. ایشان کسی بود که به آنچه از معارف دین و از حلال و حرام خدا می دانست، عمل می کرد. وظیفه ی همه ی ما همین است که آنچه می دانیم، عمل کنیم. من یک وقتی خدمت آیت الله بهجت رسیدم و بعد از اینکه دستوری از ایشان گرفتم، دو سه تذکر اخلاقی به من دادند. بعد از مدتی با آقازاده ی ایشان، آقای شیخ علی بهجت تماس گرفتم و گفتم اگر می شود در فلان قضیه از آقا توصیه ای برایم بگیرید. گفت فردا زنگ بزن، خبر می دهم. فردای آن روز زنگ زدم و گفت آقا فرمودند همان هایی که گفتند، حلال و حرام خدا را رعایت کنید. به هیچ چیز دیگری نیاز ندارید و دنبال هیچ چیز دیگری نباشید. حلال و حرام خدا را آن مقدار که می دانید عمل کنید، برکات به سوی شما خواهد آمد و درها به روی شما باز خواهد شد. مرحوم آیت الله کشمیری هم داشتن همین ویژگی را درباره علامه ی حکیمی شهادت داده بودند.
* پیغام علامه حکیمی پس از انتصاب تولیت جدید آستان قدس رضوی
یکی از دغدغه های آقای حکیمی رسیدگی به نیازمندان بود. وقتی بنده توفیق خادمی و نوکری دستگاه قدسی حضرت رضا علیه السلام را پیدا کردم، ایشان پیغامی برای من فرستاد و گفت به فلانی بگو از فقرا و نیازمندان غافل نباشد و به آنان رسیدگی کند. مرحوم حکیمی درد و نداری و رنج فقرا را درد و دغدغه و رنج خودش می دانست. به مسئولان هم توصیه می کرد نسبت به طبقات پایین جامعه غفلت نکنند. واقعاً رنج دیگران برایش خیلی مهم بود. لذا، با اینکه مراودات و ارتباطاتش خیلی محدود بود، امّا هر وقت مسئولان یا دوستان قدیمی اش به مسئولیتی می رسیدند، به آن ها توصیه می کرد که دچار زندگی اشرافی نشوید و از مردم به خصوص طبقات پایین غفلت نکنید. می گفت انقلاب متعلق به همین هاست و صاحب این انقلاب این ها هستند. شما هم حالا مسئول شده اید، مراقبت باشید زندگیتان تغییر نکند. مبادا دچار اشرافیت بشوید! مبادا با اشراف رفت وآمد کنید؛ چون خوی اشرافی در شماها اثر می گذارد و شما را تقلیل می دهد.
ایشان کسی بود که آن مقداری که از حلال و حرام خدا و احکام و دستورات الهی را می دانست، به آن متعبد بود و عمل می کرد. خدا هم درهایی را به روی ایشان گشود و راه هایی را برای ایشان باز کرد و به کمالات و کرامات رسید. ان شاءالله ما هم بتوانیم دستورات قرآن را در حد توانمان عمل کنیم و متعهد و متعبد به آن باشیم. خداوند ان شاءالله این عالم ربانی را، این روشن فکر دل سوخته را، این نویسنده ی دردآشنا را با اولیاء آن محشور بفرماید.
