ضرورت بررسی تغییرات قیمت‌ها
مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در گزارشی به بررسی ارتباط بین قیمت‌های تولیدکننده و مصرف‌کننده در برخی از محصولات منتخب کشاورزی و دامی در کشور در بازه زمانی فصول سال‌های 1397 تا 1399 پرداخت. تامین غذا و خوراک یکی از مهم‌ترین نیازهای اولیه بشر بوده و در معیشت خانوارها سهم بزرگی را ایفا می‌کند؛ به‌نحوی‌که هرگونه تغییر قیمت در محصولات این بخش می‌تواند معیشت خانوارها به‌طور ویژه خانوارهای کم‌درآمد را دچار مشکل کند. از این‌رو آنالیز عوامل موثر بر قیمت محصولات کشاورزی که به دست خانوارها می‌رسد، امری مهم و ضروری است. وزارتخانه مذکور در راستای وظایف ذاتی خود در این زمینه مشارکت دارد؛ به‌نحوی‌که از این آمار در برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌های خود استفاده می‌کند. یکی از این وظایف، برقراری و توسعه رفاه در سطح جامعه از طریق ورود به بحث پرداخت یارانه نقدی و تعیین و توزیع بسته‌های حمایتی مختلف در این خصوص است. بنابراین بررسی این موضوع از جهت موضوعات مرتبط با مساله رفاه و فقرزدایی نیز اهمیت دارد. به عبارت دیگر اگر فاصله بین قیمت‌های تولیدکننده و مصرف‌کننده زیاد باشد، سبب می‌شود که افزایش قیمت‌ها سود لازم را برای تولیدکنندگان بخش کشاورزی نداشته و بخش قابل توجهی از این بخش همچنان نیازمند کمک‌های حمایتی و مستقیم دولتی باشند. از سوی دیگر کاهش قیمت تولیدکننده محصولات کشاورزی در برخی سال‌ها علاوه بر آسیب رساندن به بخش کشاورزی منجر شده است تا معیشت کشاورزان نیز دچار مشکل شود.
عوامل موثر بر شکاف قیمتی
بررسی‌های رسمی درباره تشریح عوامل موثر بر ایجاد شکاف بین قیمت تولیدکننده و مصرف‌کننده محصولات کشاورزی نشان می‌دهد شکاف بین قیمت تولیدکننده و مصرف‌کننده به‌طور کلی ناشی از هزینه‌های واسطه‌گری و حمل‌ونقل است. دیگر اینکه هزینه‌های حمل‌ونقل، هزینه‌های بسته‌بندی و فرآوری، بالا بودن سهم ضایعات محصولات کشاورزی در فاصله تولید تا خرید مصرف‌کننده نهایی، سوءاستفاده دلال‌ها، عدم ثبات قواعد صادرات و واردات محصولات کشاورزی و غیرحرفه‌ای بودن صادرکنندگان محصولات کشاورزی برای اقدام به‌موقع در مواردی که مازاد تولید وجود دارد، از مهم‌ترین این موارد است.
بررسی تغییرات قیمتی 9 محصول کشاورزی
در بخش نخست این گزارش به مقایسه روند متوسط قیمت تولیدکننده و مصرف‌کننده برنج در کشور در فصول پاییز سال‌های 97 تا 99 پرداخته شده است. این بررسی حاوی چند نکته مهم است. نخست اینکه متوسط قیمت تولیدکننده و مصرف‌کننده برنج در تمام دوره‌ها افزایشی بوده است. دوم اینکه رشد متوسط قیمت تولیدکننده از رشد متوسط قیمت مصرف‌کننده بیشتر بوده است. همچنین بررسی نسبت متوسط قیمت مصرف‌کننده به متوسط قیمت تولیدکننده نشان می‌دهد قیمت مصرف‌کننده برنج در کشور به‌طور میانگین حدود 3/ 1 برابر قیمت تولیدکننده آن است. این میزان در مقایسه با افزایش قیمت سایر محصولات از روند معقول‌تری برخوردار است. نکته مهم دیگر اینکه به‌دلیل اینکه برنج یک کالای اساسی و مهم است، از این‌رو افزایش بیش از حد قیمت این محصول می‌تواند تاثیرات نامطلوبی را بر معیشت و رفاه خانوارها بگذارد.
در بخش دوم این گزارش به مقایسه روند متوسط قیمت تولیدکننده و مصرف‌کننده گوشت گوسفند در کشور در فصول سال‌های 97 تا 99 پرداخته شده است. این بررسی جاوی چند نکته مهم است؛ مورد اول اینکه روند این دو نوع قیمتی در طول دوره به خوبی همدیگر را دنبال می‌کنند. مورد دوم اینکه شکاف بین این دو قیمت، بسیار زیاد است؛ به‌نحوی‌که نسبت متوسط قیمت مصرف‌کننده به متوسط قیمت تولیدکننده در حدود 5/ 2برابر است. دیگر اینکه بیشترین میزان رشد متوسط قیمت تولیدکننده نسبت به فصل مشابه سال قبل مربوط به زمستان 97 بوده که این عدد برابر 150درصد بوده است.
در بخش سوم به مقایسه روند متوسط قیمت تولیدکننده و مصرف‌کننده گوشت گوساله در کشور در فصول سال‌های 97 تا 99 پرداخته شده است. این بررسی حاوی چند نکته مهم است. مورد اول اینکه این دو نوع قیمت نه تنها در روند بلکه در شدت کاهش یا افزایش در بین دوره‌های مختلف نیز همدیگر را همراهی می‌کنند. مورد دیگر اینکه شکاف بین قیمت مصرف‌کننده و تولیدکننده در این محصول در تمام دوره‌ها بسیار زیاد است؛ به‌نحوی‌که نسبت متوسط قیمت مصرف‌کننده به متوسط قیمت تولیدکننده به‌طور میانگین 6/ 2برابر است. در بررسی‌های رسمی این موضوع به‌دلیل هزینه‌های کشتار، حمل‌ونقل و واسطه‌گری مرتبط دانسته شده است. در نهایت اینکه بیشترین میزان رشد متوسط قیمت تولیدکننده نسبت به فصل مشابه سال قبل مربوط به زمستان 96 و کمترین این میزان مربوط به بهار 99 است. بنا بر آمارهای رسمی، قیمت تولیدکننده گوشت گوساله در بهار 98 برابر با 36هزار 454تومان بوده که در بهار 99 به میزان 29هزار و 711 رسیده است. در بخش چهارم به مقایسه روند متوسط قیمت تولیدکننده و مصرف‌کننده شیر گاو در کشور در فصول سال‌های 97 تا 99 پرداخته شده است. از آنجا که شیر به‌عنوان یک محصول اساسی و مهم مصرفی خانوارها است، شناسایی روند قیمت و ساختار بازار آن می‌تواند در زمینه سیاستگذاری و اعطای یارانه برای دولت مفید باشد. بررسی‌های رسمی نشان می‌دهد اولا، قیمت‌های تولیدکننده و مصرف‌کننده به‌شدت همدیگر را هدایت می‌کنند و همسو با یکدیگر هستند. مورد دیگر اینکه بیشترین رشد متوسط قیمت تولیدکننده شیر گاو نسبت به سال قبل در بازه زمانی مذکور مربوط به سال 99 و بیشترین رشد متوسط قیمت مصرف‌کننده نسبت به سال قبل نیز مربوط به سال 98 است.در بخش پنجم به مقایسه روند متوسط قیمت تولیدکننده و مصرف‌کننده سیب درختی در کشور در فصول سال‌های 97 تا 99 پرداخته شده است. این بررسی‌ها حاکی از آن است که شکاف بین این دو نوع قیمت در برخی فصول بسیار زیاد و در حد 7/ 2 برابر است؛ درحالی‌که در فصول دیگر این شکاف قیمتی کمتر بوده است. در بخش ششم نیز این بررسی برای پرتقال انجام شده است. این بررسی‌ها نشان می‌دهد این دو نوع قیمت، همدیگر را به خوبی دنبال می‌کنند و دیگر اینکه شکاف بین این دو نوع قیمت، بسیار زیاد و برابر 4/ 3 برابر است. این نسبت در فصل پاییز هر سال بسیار بیشتر از فصل زمستان همان سال است.
در بخش دیگر این گزارش به بررسی متوسط قیمت تولیدکننده و مصرف‌کننده گوجه‌فرنگی در کشور در فصول سال‌های مذکور پرداخته شده است. این مقایسه نشان می‌دهد متوسط قیمت مصرف‌کننده نهایی این محصول نیز همانند محصولات قبلی در اکثر دوره‌های مورد بررسی، روند متوسط قیمت تولیدکننده را دنبال می‌کند. مورد دوم اینکه شکاف بین این دو نوع قیمت در برخی فصول بسیار است؛ به‌صورتی‌که این نسبت 4/ 4برابر و در برخی فصل این شکاف قیمتی کمتر بوده و در حد 8/ 1برابر است. دیگر اینکه با توجه به اینکه قیمت‌های تولیدکننده و مصرف‌کننده نوسانات شدیدی در طول دوره دارند، می‌توان گفت که تولیدات گوجه‌فرنگی گلخانه‌ای و بوته‌ای در فصل‌های مختلف، عاملی برای بالا بودن نوسانات قیمتی بوده است. همچنین یکی دیگر از عوامل مهم موثر در شکاف بین این دو نوع قیمت می‌تواند به صادرات این محصول به خارج از کشور، هزینه‌های حمل‌ونقل و وجود واسطهگران در این بازار باشد که موجب افزایش قیمت‌های داخلی می‌شود.
در بخش هشتم این گزارش به بررسی متوسط قیمت تولیدکننده و مصرف‌کننده سیبزمینی در کشور در فصول سال‌های مذکور پرداخته شده است. این بررسی‌ها نشان می‌دهد متوسط قیمت تولیدکننده و مصرف‌کننده سیبزمینی در طول دوره نوسانات شدیدی دارد. همچنین در اکثر دوره‌ها، قیمت مصرف‌کننده از قیمت تولیدکننده تبعیت می‌کند. درنهایت اینکه شکاف بین این دو نوع قیمت برای سیبزمینی در برخی فصول بسیار زیاد و در حد 3برابر و در برخی فصول دیگر این شکاف قیمتی کمتر است.
