روزنامه صبح نو: در روزهای اخیر یک خبر مثل بمب در رسانه‌های جهان صدا کرد. «آمریکا از معاهده محیط‌زیستی پاریس خارج شد» اما این معاهده چیست و چرا آمریکا از آن خارج‌شده است؟ ایران به‌عنوان یکی از امضاکنندگان این معاهده کجای داستان ایستاده است؟ «دونالد ترامپ» رییس‌جمهور آمریکا، پنج‌شنبه اعلام کرد که ایالات‌متحده از توافق آب‌وهوایی پاریس خارج می‌شود. خروج از این معاهده بخشی از وعده‌های انتخاباتی او بود. دونالد ترامپ درعین‌حال گفت: «ما از این معاهده خارج می‌شویم، ولی مذاکرات خود را شروع کرده و منتظر می‌مانیم تا ببینیم آیا می‌توانیم یک معاهده منصفانه داشته باشیم.» وی که سخنرانی‌اش از «رز گاردن» کاخ سفید به‌صورت زنده از تلویزیون‌های خبری پخش می‌شد، اظهار داشت: «از امروز، ایالات‌متحده اجرای تمام موارد غیر الزام‌آور معاهده پاریس و هزینه‌های سنگین مالی و اقتصادی که این توافق بر کشور ما تحمیل می‌کند را متوقف می‌سازد.»
ترامپ این معاهده را «هزینه‌بر برای مردم آمریکا» خواند و افزود که بر اساس یک مطالعه انجام‌شده، اجرای این معاهده تا سال 2025 بیش از 5/2 میلیون شغل را از بین خواهد برد.
رییس‌جمهور آمریکا گفت: این معاهده برخلاف منفعتی که برای دیگر کشورها دارد سودی برای ایالات‌متحده ندارد: «مساله تغییرات آب‌وهوایی کمتر اهمیت دارد و نکته مهم‌تر این است که دیگر کشورها نسبت به آمریکا بیشتر از نظر مالی بهره‌مند می‌شوند.» ترامپ به محدودیت‌ها در زمینه استفاده از زغال‌سنگ در ایالات‌متحده اشاره کرد، آن‌هم درحالی‌که چین و اروپایی‌ها همچنان اجازه ساخت تأسیسات فرآوری زغال‌سنگ می‌دهند. رییس‌جمهور ایالات‌متحده افزود: «مشاغل مربوط به بخش زغال‌سنگ از بین نمی‌روند، این مشاغل تنها از آمریکا به سایر کشورها منتقل می‌شوند.» خروج آمریکا از این توافق در حالی صورت می‌گیرد که رهبران چین، کانادا، اتحادیه اروپا، آلمان و هند در روزهای اخیر بر تعهد خود مبنی بر احترام به توافق و اجرای آن بار دیگر تأکید کردند. «ژان کلود یونکر» رییس کمیسیون اروپایی، چهارشنبه گفته بود: «آمریکایی‌ها نمی‌توانند فوراً از معاهده حفاظت از تغییرات آب‌وهوایی خارج شوند. ترامپ این‌طور فکر می‌کند چون از جزئیات خبر ندارد.» معاهده تغییرات آب‌وهوایی پاریس در سال 1394 و با حضور نمایندگان 196 کشور، درباره محدود کردن گرمایش زمین با کاهش تولید دی‌اکسید کربن و کاهش سوزاندن سوخت‌های فسیلی به امضاء رسید. با اعلام دونالد ترامپ، آمریکا به دو کشور نیکاراگوآ و سوریه پیوست که خارج از این معاهده‌اند.
توافقنامه آب‌وهوایی پاریس چیست؟
در تاریخ 12 دسامبر 2015 در پاریس، قراردادی برای مقابله با تغییرات اقلیمی و باز شدن گره‌ها برای اقدامات علیه تغییر اقلیم و همچنین سرمایه‌گذاری در جهت اقتصادی کم‌کربن، مقاوم، انعطاف‌پذیر و پایدار توسط 195 کشور موردتوافق قرارگرفت. هدف اصلی این توافق جهانی جلوگیری از افزایش دمای کره زمین در این قرن زیر 2 درجه سانتی‌گراد و همچنین ایجاد تلاش برای محدود کردن دما به افزایش آن به زیر 5/1درجه سانتی‌گراد نسبت به سطح آن قبل از صنعتی شدن است. هدف بلندمدت توافق پاریس این است که دمای کره زمین تا پایان قرن به‌جای دو درجه، 5/1 درجه سانتی‌گراد افزایش یابد.
مسوولیت کشورها در توافق پاریس
کشورهای جهان در نشست پاریس پذیرفتند که برای دستیابی به هدف بلندمدت پیمان پاریس، هر پنج سال هدف‌های مربوط به کاهش حجم آلایندگی صنایع خود را بازنگری و اصلاح کنند. بیش از 180 کشور جهان هدف‌های نخستین دوره کاهش آلایندگی خود را که باید تا سال 2020 محقق شود، ارائه کرده‌اند.
درحالی‌که انتظار می‌رود تنها کشورهای توسعه‌یافته، میزان آلایندگی خود را به‌گونه‌ای چشمگیر کاهش دهند، کشورهای درحال‌توسعه نیز تشویق شده‌اند تا متناسب با افزایش توانمندی‌هایشان، به‌تدریج برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای اقدام کنند. کشورهای درحال‌توسعه تا زمانی که به آن درجه از توانمندی برسند، تنها باید مراقبت کنند که همزمان با رشد اقتصادی، انتشار گازهای گلخانه‌ای را افزایش ندهند. با توجه به این موضوع که هدف‌های اولیه‌ای که فعلاً تعیین‌شده، آن‌قدر نیست که به دستیابی به هدف‌های بلندمدت کمک کند، بنابراین، توافق پاریس از دولت‌ها می‌خواهد که در چهار سال آینده، هدف‌های کنونی را بازنگری و در صورت امکان، آنها را «به‌روزرسانی» کنند.
ایران جزء آلوده‌کننده‌ترین کشورهای جهان
بر اساس گزارش آژانس اطلاعات انرژی آمریکا و سازمان بهداشت جهانی، ایران رتبه دهم تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای و رتبه هشتم آلودگی هوا را در جهان به خود اختصاص داده است که مبنای یکی تولید گاز دی‌اکسید کربن و دیگری آلاینده‌های خطرناک کمتر از 10 میکرون است. آژانس اطلاعات انرژی آمریکا فهرست 10 کشور تولیدکننده نخست گازهای گلخانه‌ای با منشأ گاز دی‌اکسید کربن را منتشر ساخت که ایران در انتهای این فهرست قرار دارد.
پایگاه خبری این سازمان شیوه محاسبه وضعیت این کشورها را این‌گونه توضیح داد: این سازمان با بررسی میزان گاز دی‌اکسید کربن تولیدشده توسط تمام انواع صنایع و میزان سوخت فسیلی مصرف‌شده در کشورهای جهان، فهرستی از آلوده‌کننده‌ترین کشورهای جهان تهیه‌کرده است که چین رتبه نخست و ایران رتبه دهم این فهرست را به خود اختصاص داده است. اکثر کشورهایی که در صدر فهرست قرار دارند، کشورهایی با صنایع عظیم، ظرفیت تولید و جمعیت بالا هستند و به‌منظور حفظ محیط‌زیست و اجتناب از آثار مخرب آلودگی، لازم است این کشورها راهکارهای مناسبی را برای کاهش مصرف انرژی، منابع جایگزین تأمین انرژی، بهبود شبکه حمل‌ونقل عمومی و تولید گاز دی‌اکسید کربن اتخاذ کنند.
معاهده پاریس از ایران چه می‌خواهد؟
تأثیر معاهدات بین‌المللی بر اقتصاد کشور چندی پیش میان کارشناسان موردبحث قرار گرفت که در آن آقایان مجید شفیع پور رییس مرکز بین‌الملل و امور کنوانسیون‌های محیط‌زیست و امامی عضو هیات‌علمی دانشگاه امام صادق(ع)به‌عنوان مهمان حضور داشتند.
شفیع‌پور در پاسخ پرسش مجری برنامه در مورد اینکه آیا باید سند INDC نیز مانند توافقنامه به تصویب مجلس شورای اسلامی می‌رسید یا نه، گفت: عملاً توافقنامه پاریس ابزار حقوقی برای ارتقاء و اجرای بهتر کنوانسیون تغییر آب‌وهوا است. در کنوانسیون‌های سالانه تغییر آب‌وهوا که در سال 2013 شکل گرفت، مقرر شد کشورهای عضو برنامه‌های مشارکت داوطلبانه خود را برای رسیدن به اهداف کنوانسیون پاریس اعلام کنند لذا این برنامه‌ها تحت عنوان سند از سوی جمهوری اسلامی ایران با همکاری 16 وزارتخانه و معاونت ریاست جمهوری تهیه و به تصویب هیات وزیران رسیده است.
این مقام مسوول در ادامه گفت: توافقنامه پاریس ضمیمه دیگری ندارد و خود کشورها برنامه‌های مشارکت داوطلبانه را بیان می‌کنند و برنامه مشارکت ملی ایران به تصویب مجلس شورای اسلامی نرسیده است.
در ادامه برنامه امامی عضو هیات‌علمی دانشگاه امام صادق؟ع؟ با اشاره به اینکه، موضوع معاهده پاریس تغییرات اقلیمی است اما متأسفانه به نام تغییرات آب‌وهوایی ترجمه‌شده اظهار داشت: معاهده پاریس در رابطه با تغییرات اقلیم است و ربطی به آلودگی هوایی که مردم ادراک می‌کنند ندارد.
امامی با اشاره به اینکه، گاز CO2 باعث گرمایش و تغییرات زمین و اقلیم شده است عنوان کرد: نظریه‌های متفاوتی در مورد گرم شدن زمین وجود دارد به‌طوری‌که برخی تغییر قطب‌های مغناطیسی و بعضی دیگر فعالیت‌های خورشیدی را سبب گرمایش زمین می‌دانند.
این عضو هیات‌علمی دانشگاه امام صادق؟ع؟ با بیان اینکه، بسیاری از مجموعه‌ها در دنیا با این معاهده مخالف هستند و آن را بی‌فایده اعلام کرده‌اند افزود: 95 درصد گازهای گلخانه‌ای بخارآب و 4 درصد دی‌اکسید کربن و یک درصد بقیه گازهاست، در خصوص این 4 درصد از گازهای گلخانه‌ای صحبت می‌کنیم. همچنین 5 درصد از این میزان از گازهای CO2 انسان‌ساخت است. درواقع سهم انسان در گرمایش زمین 2/0درصد است و لذا بسیاری این امر را غیرممکن دانسته‌اند که انسان موجب گرمایش شده باشد.
امامی بابیان اینکه، گاز CO2 آلاینده نیست گفت: هر فعالیت انسانی از کشاورزی گرفته تا سایر صنایع تولیدی گاز CO2 تولید می‌کند. اکنون سرانه تولید گاز CO2 در ایالات‌متحده به ازای هر نفر در سال 16/15 تن است، این در حالی است که سرانه تولید این گاز به ازای هر نفر در کشورمان 6/96 تن است. وی در ادامه به علت این میزان اختلاف در تولید گاز CO2اشاره کرد و گفت: هر چه کشورها توسعه‌یافته‌تر می‌شوند، صنایع بیشتر و کشاورزی گسترده‌تری دارند که البته همه آنها مستلزم تولید CO2 است بنابراین وقتی می‌گوییم CO2 کمتر انتشار پیدا کند بدین معنی است که صنایع و بخش کشاورزی، رشد خود را متوقف کنند.
شفیع پور در بخش دوم از اظهاراتش بیان داشت: توافقنامه پاریس یک رژیم حقوقی است که از ابتدای سال 2020 - 2021 و در تقارن با آغاز برنامه هفتم توسعه ما آغاز می‌شود. لذا ازنظر زمانی، صنایع و سایر بخش‌های مختلف ما یک بازده زمانی 5 ساله را برای نوسازی و استفاده بهتر از انرژی‌دارند. در بخش دیگری از این برنامه امامی عضو هیات‌علمی دانشگاه امام صادق (ع) گفت: بحث آلاینده‌های شهری را نباید به معاهده پاریس گره بزنیم چراکه این معاهده مربوط به گازهای گلخانه‌ای است.
وی ضمن رد داوطلبانه بودن اجرای تعهدات مندرج در معاهده پاریس گفت: زمانی‌که تعهد خود را اعلام و امضا می‌کنیم این تعهد کاملاً لازم‌الاجراست، ضمن اینکه طبق این معاهده لازم است که هر پنج سال یک‌بار تعهداتمان را ارتقا بدهیم.
امامی افزود: وقتی تعهدات اولیه ما زیاد است، تعهدات بعدی ما نیز طبق متن باید بیشتر تعهد اولیه باشد و به عبارتی باید در این مسیر پیش‌رونده باشیم. وی ادامه داد کشورهای توسعه‌یافته، توسعه مدنظر خود را داشته و موجب گرمایش زمین شده‌اند، اما کشورهای درحال‌توسعه برای پیشرفت نیاز به مصرف سوخت‌های فسیلی دارند و کاهش انتشار موجب کاهش توسعه این کشورها می‌شود.
جایگاه جمهوری اسلامی ایران در توافقنامه پاریس و تهدیدهای احتمالی
لایحه توافقنامه پاریس در راستای اجرای کنوانسیون تغییرات آب‌وهوای ملل متحد(UNFCCC) با تصویب دولت و مجلس، اکنون منتظر اعلام نظر شورای نگهبان است. از آنجا که با پذیرش این توافقنامه ملاحظات اقتصادی سیاسی و امنیتی متعددی متوجه کشور می‌شود، لازم است به ابعاد پذیرش آن توجه لازم صورت پذیرد؛
1- اگرچه این توافقنامه مرتبط با محیط‌زیست معرفی می‌شود لیکن اجرای آن تأثیری در بهبود آلودگی هوا و محیط‌زیست کشور ندارد زیرا اصولاً گازهای گلخانه‌ای و دی‌اکسید کربن برای سلامتی انسان مضر نیستند، بلکه منواکسید کربن و سایر آلاینده‌های زیست‌محیطی نظیر اکسیدهای گوگرد و نیتروژن و ذرات معلق برای سلامت انسان مضرند.
2- پذیرش توافقنامه پاریس محدودیت‌های مشخصی را برای بهره‌برداری از منابع نفت و گاز کشور ایجاد می‌کند که باعث کند شدن پیشرفت کشور می‌شود، زیرا اجرای تعهدات در قالب کاهش استفاده از نفت و گاز، محدودیت در ساخت نیروگاه‌ها با سوخت فسیلی، پالایشگاه‌ها، مجتمع‌های پتروشیمی و هر مصرف‌کننده دیگر صنعتی، نفت و گاز و نیز اخذ مالیات برای انتشار کربن بروز پیدا می‌کند و لذا پذیرش آن، مغایر سیاست‌های کلی نظام و مانعی برای تحقق اقتصاد مقاومتی ارزیابی می‌شود.
3- عمل به چارچوب‌های مورداشاره در توافقنامه به‌ویژه چارچوب شفافیت آن با عنوان اعتمادسازی، می‌تواند به افشای اطلاعات کشور از جمله اطلاعات نظامی و امنیتی در فضای بین‌المللی منجر شود.
4- شرایط خروج از این توافقنامه به‌سادگی امکان‌پذیر نیست زیرا با پذیرش این توافقنامه امکان خروج تا سه سال منع شده است. هر زمان کشور اقدام به خروج از آن کند، تا یک سال فرآیند خروج از آن به طول می‌انجامد که در این دوره امکان تحمیل جرائم بر کشور وجود دارد.
