خرما و احادیث طب سنتی

د‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌کتر سید‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ مهد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی میرغضنفری؛ عضو‌هیات علمی و مد‌‌‌‌‌‌‌یر گروه طب سنتی، د‌‌‌‌‌‌‌انشگاه علوم پزشکی ارتش، عضو‌هیات مدیره انجمن علمی طب سنتی ایران

پیامبر (ص) فرموده‌اند: بر شما باد خوردن خرمای "برنی"چرا که خستگی را از میان می‌‌برد، در برابر سوز سرما گرمی می‌دهد، در برابرگرسنگی سیر می‌کند، آب ستون فقرات (مایع جنسی) را می‌افزاید و در آن هفتاد و دو باب شفاست.

امام علی (ع) می‌‌فرمایند خرما بخورید چرا که شفای دردها در آن است. در کتاب کافی از امام صادق (ع) نقل شده است که بهترین خرمای شما، خرمای "برنی"است؛ دردها را می‌‌برد و خود، بیماری نمی‌زاید، خستگی را می‌‌زداید و زیانی در بر ندارد، بلغم را از میان می‌برد و با هر خرمایی سازگار است، غذا را گوارا و سبک می‌‌کند، خستگی را می‌‌برد و سیر می‌‌کند.

نکاتی در این احادیث به چشم می‌‌خورد؛ از جمله اینکه خرماها انواع زیادی دارند، که مخصوصا در مناطقی که کشت می‌‌شود (عربستان، عراق، بصره، جنوب ایران) این موضوع کاملا محسوس است و باید توجه داشت خواص وکیفیت آنها با هم فرق دارد. در اینجا باید توجه داشت اگر حدیثی برای خرما دیدیم الزاما برای همه انواع خرما نیست.

نکته دیگر این که مزاج خرما گرم است، غذاییت زیادی دارد و می‌‌تواند بجای غذا مصرف شود. چون انرژی به بدن می‌‌دهد باعث رفع خستگی و تقویت قوای بدن (جسمی و روانی) می‌‌شود؛ از جمله اینکه در احادیث اشاره شده قوای بدنی، جنسی، شنوایی، بینایی و‌‌ هاضمه، همه را تقویت می‌کند.

در احادیث به نوع دیگری از خرما به نام "عجوه" اشاره شده است. پیامبر (ص) فرموده اند: عجوه از بهشت است و درمان زهر در آن است (مثل پادزهر عمل می‌کند). توضیح این که این نوع خرما بیشتر در شهر مدینه است و کمی بزرگتر از انواع دیگر می‌‌باشد. رنگ سرخ تیره مایل به سیاه دارد.

درجایی دیگر ازقول امام صادق (ع) نقل شده است: بعد از صرف غذا از خرمای عجوه بخورید چراکه پیامبر خدا (ص) فرمودند در عجوه نه بیماری است و نه عارضه ای. در این احادیث به خوردن این نوع خرما بعد از صرف غذا توصیه شده؛ بنابراین قاعده‌ای از اینجا استخراج می‌‌شود به این که خوبست بعد از غذا از انواعی از خرما استفاده شود؛

در چند حدیث دیگر اشاره شده که بهترین افطاری و سحری خرماست. از حضرت پیامبر (ص) نقل شده: خرما چه خوش سحری‌ای است؛ اگر کسی از شما روزه بود با خرما روزه بگشاید. همچنین فرموده‌اند بهترین سحری‌‌ها سویق و خرماست. سویق غذایی است که با آرد گندم بو داده، مقداری روغن و گاهی پودر مغز بادام و پسته تهیه می‌شود و امروزه به آن حلوا نیز گفته می‌‌شود و تهیه و مصرف آن در ماه رمضان و نیز عزاداری‌‌ها مرسوم است. این غذا بسیار انرژی بخش است و چون در حجم کم، انرژی زیادی تولید می‌‌کند، در هنگام روزه‌داری که معمولا امکان و توان خوردن حجم زیادی از غذا وجود ندارد، غذای بسیار خوبی است.

احادیثی درباره فواید مصرف خرما برای زن باردار و تازه زا:

پیامبر (ص) فرموده اند: به زن، در ماهی که فرزند بدنیا می‌‌آورد، خرمای تازه بدهید؛ چرا که کودک وی پاک و بردبار خواهد شد. نزد خداوند، هیچ درختی عزیزتر از آن درخت که مریم در زیر آن فرود آمد، نیست. خوراک مریم، هنگامی که عیسی را زاد همین بود؛ اگر خدا غذایی بهتر از خرما برای او سراغ داشت، همان را به وی می‌خوراند.

امام علی (ع) فرموده‌اند: شخص باردار هیچ خوراکی نمی‌خورد و هیچ دارویی به کار نمی‌گیرد که برتر از خرمای تازه باشد. خداوند به مریم فرموده است «تنه درخت خرما را به سوی خود تکان بده تا بر تو خرمای تازه فرو ریزد، پس بخور و بیاشام و دیده روشن دار.» (سوره مریم.آیه 25 و26)

در حدیثی از قول امام صادق (ع) در کتاب کافی نیز اشاره به خرمای برنی برای زن باردار و زائو شده است.

امام علی (ع) فرموده‌اند: برنی، بهترین خرمای شماست؛ آن را در دوره نزدیک زایمان به زنان خویش بدهید تا فرزندانتان پاک و بردبار بدنیا آیند. مشابه این حدیث از امام صادق (ع) هم آمده است که فرموده اند این کار باعث زیبا شدن بچه نیز می‌‌شود. از امام علی (ع) در کتاب کافی نقل شده که: کام کودکان خود را با خرما بگشایید؛ پیامبر (ص) با حسن وحسین چنین کرد. از این احادیث مشخص می‌شود خرما آن قدر مفید است که توصیه شده با مقدار کمی خرمای با کیفیت کام کودک را باز کنند. بنظر می‌‌رسد منظور، هم در ابتدای تولد نوزاد باشد و هم بعداکه غذای کمکی کودک شروع می‌‌شود.

از این احادیث متوجه می‌‌شویم که خرما تغییرات خوبی در روح و جسم جنین ایجاد می‌کندکه می‌تواند بدلیل تولید خون خوب و مناسب باشد و همچنین تامین کننده غذای خوب برای مادر، پس از زایمان (موقع شیردادن ) است.  از امام صادق (ع) در کتاب کافی نقل شده است: پیامبر خدا (ص)، خرمای تازه همراه با خربزه می‌‌خوردند؛ و در جایی نیز آمده است همراه با خیار چنبر میل می‌‌فرمودند.

در توضیح این احادیث باید اشاره نمود، نوع خرما و نوع خربزه مهم است و احتمالا خربزه‌ای که شیرین نباشد مورد نظر است؛ که برای جلوگیری از ایجاد سردی و رطوبت می‌توان از خرما استفاده نمود. یا پس از خوردن خیار و سردی‌جات می‌توان از خرما بعنوان مصلح استفاده نمود.