طلا عاقبتی : روانشناس و رفتاردرمانگر - کودک، نوجوان، اختلالات و مشکلات فردی
تحریریه زندگی آنلاین : یکی از فرایندهای بسیار فرسایشی از نظر مادران، فرایند از پوشک گرفتن کودک است. دغدغه‌ای اصلی در سنین دو تا چهارسالگی کودک برای والدین؛ به خصوص والدین جوانی که اولین فرزند خود را تجربه می‌کنند...
این فرایند اغلب باعث ایجاد تنش بین کودک و مادر می‌شود، چرا که مادر احساس می‌کند هرچه تلاش می‌کند فایده‌ای نداشته و کودک بیشتر مقاومت می‌کند!
مادران با بیان مشکلاتی از این قبیل ناراحتی خود را در این خصوص ابراز می‌کنند:
هر چی بهش یاد میدم باز دستشوییش رو نمیگه!
هر کار می‌کنم، باز تو خونه خودش رو تخلیه می‌کنه. انگار اصلا با من لج کرده!
وقتی پوشک نداره آنقدر بد قلقی می‌کنه برای دستشویی رفتن که از زندگی بیزار میشم!
نمی‌دونم دیگه باید چی کار کنم. دو ماهه دارم باهاش تمرین می‌کنم که هر وقت دستشویی داشت بگه، اما هر روز بدتر میشه فکر کنم اصلا از دستشویی می‌ترسه!
شاید خیلی زود شروع کردم و الان وقت از پوشک گرفتنش نبود!
بیشتربخوانید:
مناسب‌ترین زمان برای از پوشک گرفتن کودک
بازه سنی دو تا دو نیم سالگی بهترین و مناسب‌ترین زمان برای شروع آموزش‌های توالت رفتن و فرایند از پوشک گرفتن کودک است، چرا که اغلب کودکان در این محدوده سنی توانایی عضلانی کافی برای کنترل ادرار و مدفوع را به دست آورده و همچنین به لحاظ روحی و روانی آمادگی آموزش‌های توالت رفتن را پیدا می‌کنند، اما به هر صورت قبل از شروع این فرایند، چند نکته مهم باید مد نظر قرار داده شود:
- کودک به راحتی توانایی نشستن و بلند شدن داشته باشد. به عبارتی هماهنگی عضلانی کافی برای حفظ تعادل هنگام نشست و برخاست را دارد.
- پوشک کودک تا یک ساعت بعد از تعویض خشک می‌ماند و نیاز به تعویض مجدد ندارد.
- کودک هنگام خیس شدن پوشک ابراز ناراحتی می‌کند (یا به صورت کلامی مستقیما ناراحتی‌اش را بیان می‌کند و یا مادر از طریق مشاهده وضعیت نامطلوب کودک هنگام حرکت و نشست و برخاست متوجه می‌شود که کودک از شرایط فعلی رضایت خاطر ندارد).
- دستورات کلامی ساده را درک و اجرا می‌کند و یا به سوالات کوتاه به درستی پاسخ می‌دهد، مانند: برو تو اتاق، کفشت رو بیار، غذا میخوای؟ جیش کردی؟ و ... .
- توجه و تمرکز کافی هنگام مکالمه با شما دارد و ارتباط چشمی مناسبی برقرار می‌کند.
برای شروع آموزش توالت رفتن و گرفتن پوشک چه کار کنیم؟
بعد از توجه به تمام نکات مطرح شده و اطمینان از توانایی کافی کودک، آموزش را شروع می‌کنیم که باز نکته بسیار بسیار حائز اهمیت در شروع این فرایند، داشتن صبر و حوصله کافی از جانب والدین به خصوص مادران گرامی است، چرا که گرفتن پوشک و آموزش توالت رفتن یک آموزش وابسته به شکل‌دهی رفتار بوده و طبیعتا زمان‌بر است! پس قبل از شروع، خودتان را برای تلاشی چند ماهه آماده کنید و با دو تا سه ماه آموزش و تمرین و تکرار دست از تلاش نکشید!
بیشتربخوانید:
در قدم اول ابتدا کودک را به لحاظ روحی و روانی آماده کنید
چطور این کار را انجام دهیم؟!
مهم‌ترین اقدام کمک گرفتن از خود کودک و شراکت وی در قدم به قدم این فرایند است. از کودک‌تان بخواهید با همکاری شما نیمی از پوشک‌ها را جمع و با آنها خداحافظی کند! با یکدیگر با پوشک‌ها به گفتگو بنشینید و برای این مدت همراهی‌شان از آنها تشکر کنید! فراموش نکنید که فرزند شما در آستانه سنین جان‌بخشی به اشیا است، سنینی که در آن کودک برای هر شیء، جان و زبانی قائل خواهد بود!
از همین توانایی شگفت‌انگیز کودک برای آمادگی روحی و روانی او استفاده کنید و برای پوشک‌ها توضیح دهید که چون به حد کافی بزرگ شدیم، دیگر نیازی به همراهی شما نداریم و تا چند وقت دیگر از هیچ پوشکی استفاده نمی‌کنیم.
چند روز به فرزندتان مهلت دهید تا این پروسه را تجزیه و تحلیل کند (تمام این مدت با او صحبت کرده و به او افتخار کنید که بزرگ‌تر شده و حالا می‌تواند خودش بدون نیاز به پوشک‌ها، گاهی ادرار و مدفوعش را کنترل کند) تا زمانی که کم‌کم خود کودک شروع به صحبت و جمع‌آوری بقیه پوشک‌ها کند.
اگر کودکی کوچک‌تر در خانواده دارید و یا نیازمندی را می‌شناسید که فرزندی کوچک‌تر از فرزند شما دارد؛ از فرزندتان بخواهید برای تحویل مقداری از پوشک‌ها به آن کودک شما را همراهی کند و در صورت امکان، خودش پوشک‌ها را به کودک کوچک‌تر تحویل دهد.
حافظه دیداری کودک را به کار بیندازید
برای کودکان این سنین، هیچ آموزشی اثربخش‌تر از آموزش عینی، عملی و ملموس نیست!
کودک باید ببیند، لمس کند، تقلید و تکرار کند تا به مرور به تثبیت فعالیت آموزشی ختم شود.
برای این کار همچنان که کودک هنوز از پوشک استفاده می‌کند، هر زمان که خودتان به دستشویی می‌روید کودک را نیز با خود همراه کنید تا نحوه نشست و برخاست و شستشو در توالت را فقط مشاهده کند.
به مرور از او کمک بخواهید
مثلا شلنگ را به شما بدهد یا برای شما اهرم مایع دستشویی را فشار دهد. در این بین گاه‌گداری نیز از کودک بخواهید پوشکش را در آورد، شلوارش را پایین بکشد و بعد از شما در توالت بنشیند و ادرار کند. سپس شستشو را خودتان انجام دهید.
چند وقت بعد که احساس کردید به تسلط کافی در کمک به شما دست پیدا کرده، حال از کودک بخواهید با کمک شما خودش شستشوی خودش را انجام دهد و هر بار با ذوق او را تشویق کنید (مثلا خودش شلنگ را به شما بدهد، شلنگ را سر جایش بگذارد، به تنهایی برخاسته و شلوارش را بالا بکشد).
به همین شکل قدم به قدم پیش بروید تا جایی که حضور شما در سرویس بهداشتی، بیشتر تبدیل به یک ناظر شده و اکثر امور مربوط به نشست و برخاست، تخلیه و شستشو تا جایی که ممکن است توسط خود کودک انجام پذیرد.
همچنین با توجه به پیشرفت کودک در فعالیت‌ها، میزان ساعات پوشک داشتن در منزل را کم کنید، به عبارتی با هر قدم پیشرفتی که کودک در فعالیت توالت رفتن دارد، یک ساعت بیشتر کودک را در منزل بدون پوشک بگذارید و از او بخواهید هر زمان احساس نیاز به توالت داشت به شما اطلاع دهد. با هر بار اطلاع یک جایزه دوست‌داشتنی به او بدهید.
بعد از مدتی می‌بینید که فرزندتان کل روز را بدون داشتن پوشک سپری کرده و هر بار نیازش به سرویس را نیز اطلاع داده!
بیشتربخوانید:
تبریک!
حالا شما بدون هیچ تنش و درگیری توانستید فرزند دلبندتان را از پوشک بگیرید و همزمان مهارت سرویس بهداشتی رفتن را نیز به او آموزش داده‌اید!
توجه داشته باشید در طی این فرایند کودک شما رفته‌رفته به آن حدی از استقلال می‌رسد که دیگر تمایلی به کمک و همراهی شما نخواهد داشت! زیرا کودک شما به سن سه سالگی، یعنی سنی که اوج استقلال‌طلبی است نزدیک شده و به خاطر این تجارب کوچک استقلال، حالا می‌خواهد خودش همه‌کاره باشد ...
چند نکته کلیدی
اگر در طی فرایند آموزش و زمانی که کودک در منزل پوشک ندارد، خودش را خیس کرد؛
به هیچ عنوان واکنش تند و هیجانی نداشته باشید. سعی کنید ضمن حفظ آرامش خود، ابتدا کودک‌تان را در آغوش بگیرید و اطمینان دهید که مشکلی نیست. سپس او را به سرویس بهداشتی هدایت کنید و بعد از شستشو با کمک خودش لباسی تازه به او بپوشانید.
چند هفته اول آموزش توالت و ترک پوشک، سعی کنید در منزل خودتان بمانید تا هر بیست دقیقه الی نیم ساعت با کودک به دستشویی بروید.
دو الی سه ماه اول در تمام مهمانی‌ها لباس زیر و رو اضافه با خود به همراه داشته باشید.
به منظور جلوگیری از یبوست و تسهیل در تخلیه مدفوع، حتما در رژیم غذایی کودک‌تان فیبر و مایعات کافی قرار دهید. در غیر این صورت درد ناشی از تخلیه ممکن است سبب وحشت و بیزاری کودک از سرویس بهداشتی شود.
قبل و بعد از خواب عادت توالت رفتن را ایجاد کنید.