مکانیسم تعیین قیمت در بازار کتاب

آمارهای نشر در یک ماه گذشته نشان می‌دهد که متوسط قیمت کتاب به 72هزار تومان رسیده است. این در حالی است که ماه گذشته متوسط قیمت کتاب 60هزار تومان بوده؛ یعنی بهای متوسط کتاب در یک ماه 20درصد افزایش یافته است. این افزایش موجب شده طیف وسیعی از ناشران در این ماه‌ها فقط دنبال تجدید چاپ ثار قدمی خود باشند و از انتشار کتاب جدید سر باز زنند. مقایسه آمار انتشار کتاب در مهر ماه سال جاری با بازه زمانی مشابه سال گذشته نشان می‌دهد در سال 1399 فقط 8هزار و و824 عنوان کتاب منتشر شده و در حال حاضر هزار عنوان نسبت به سال گذشته کاهش عنوان داشته‌ایم. اگرچه کاغذ نقش مهمی در چرخه تولید کتاب دارد، اما تمام تقصیر افزایش قیمت را نیز نمی‌توان به گردن افزایش این کالا انداخت؛ چرا که قیمت کاغذ در یک ماه گذشته جهش شایان توجهی نداشته، بلکه یکی از دلایل این افزایش 20 درصدی به این دلیل است که بسیاری از ناشران کتاب‌های موجود در بازار و منتشرشده سال‌های قبل را نیز با برچسب قیمت جدید ارائه کرده‌اند؛ موضوعی که با توجه به تورم کلی در جامعه از سوی موسسات انتشاراتی به نحوی توجیه می‌شود.

برای حل مشکلات نشر مانند بسیاری از دیگر مشکلات اقتصادی همواره دو دیدگاه متضاد وجود دارد؛ گروهی از ناشران به‌ویژه ناشران نوپا خواهان کمک‌‌های مستقیم دولت از طریق ارائه یارانه‌های مختلف از جمله تخصیص کاغذ هستند و گروهی دیگر بر این ‌باورند هرگونه دخالت مستقیم دولت منجر به نوعی رانت‌خواری خواهد شد. علاوه بر این دو گروه بزرگ، دیدگاه حد وسطی نیز وجود دارند که تخصیص یارانه‌ها را به‌صورت محدود و مشروط برای زمان‌های اضطرار ضروری می‌دانند. شاید برپایی نمایشگاه‌های استانی و کشوری و به‌ویژه حراج‌های فصلی کتاب‌فروشی‌ها را بتوان از مواردی دانست که این گروه بر آن تکیه می‌کنند. اما با تمام اختلاف‌ دیدگاه‌ها همه آنها در یک نکته اتفاق نظر دارند و اینکه لازم است برای رونق صنعت نشر بازار و جامعه به ثبات برسد؛ زیرا در صورت نبودن امنیت اقتصادی هرگونه برنامه‌ریزی برای آینده موسسه انتشاراتی دشوار و حتی غیرممکن خواهد شد. بر این منظور وظیفه‌ دولت علاوه بر سر و سامان دادن به وضع معیشتی مردم که موجب افزایش تقاضا در بازار کتاب می‌شود، لازم است بستر کاهش هزینه تولید را نیز فراهم سازد؛ به‌ویژه در زمینه پروژه تولید کاغذ داخلی و کاهش وابستگی به وارادت که مدت‌هاست معطل مانده است.

اکثر فعالان نشر دلیل گرانی کتاب در ماه‌های اخیر را به اختصاص ندادن کاغذ به ناشران عنوان می‌کنند. یک ناشر می‌گوید برای تولید یک کتاب 160صفحه‌ای با حداقل تیراژ 1000 جلد تک‌رنگ هزینه‌ای بالغ بر 5میلیون تومان تنها برای کاغذ این کتاب نیاز است. این در حالی است که این میزان هزینه تنها برای یک کتاب انجام می‌شود و چنانچه قرار باشد کتاب چهار رنگ منتشر شود مبلغی حدود 25 تا 30میلیون تومان هزینه دربردارد؛ زیرا هزینه‌ها علاوه بر رنگ در بخش‌های لیتوگرافی، چاپ، و صحافی را دربرمیگیرد، روند رو به رشد قیمت کاغذ سرسام‌آور است و این نوسانات قیمت و عدم ثبات در بازار کاغذ به سود هیچ ناشر و یا تولید کننده کتاب نخواهد بود نکته قابل تامل اینکه قیمت کاغذ در سال گذشته حدود 270 هزار تومان بوده است.

این ناشر می گوید اکنون برای انتشار 10عنوان کتاب با تیراژ 5 هزارتایی هزینه‌ای معادل 400میلیون تومان نیاز است؛ این میزان نقدینگی عموما برای خرید کاغذ در نظر گرفته می‌شود؛ در عین حال سرمایه گذاری انجام‌شده به سادگی بازگشت داده نمی‌شود؛ زیرا کتاب کالایی است که به مرور زمان به فروش می‌رود از سوی دیگر خرید و مطالعه کتاب نیز در جامعه کاهش داشته است. همین عوامل کافی است تا خبری از بازگشت سرمایه وجود نداشته باشد و توان انتشار کتاب‌های بعدی از ناشر گرفته شود.

در همین ر ابطه سعید ممبینی، رئیس اتاق اصناف ایران گفته آنچه مشخص است اینکه لاجرم با پدیده گرانی مواجه هستیم اما اگر در برنامه‌ریزی‌ها عامل گرانی، اصناف تلقی شوند، مسیر اشتباهی را در کنترل این گرانی پیش گرفته‌ایم. بر اساس آمار و اطلاعات موجود، عوامل مختلفی از جمله افزایش نرخ ارز، عدم تامین کافی کالا به‌ویژه کالاهای اساسی، تحریم و... در افزایش قیمت‌ کالا دخیل هستند و تنها با توجه به مجموعه این عوامل می‌توان برنامه‌هایی برای کنترل گرانی ارائه کرد.

به گفته رئیس اتاق اصناف ایران، اصلاح نظام توزیع یکی از راهکارهای موثر در کنترل قیمت خواهد بود. از این رو نمایندگان اصناف در این نشست، ضمن بیان مشکلات، آمادگی خود در همراهی با برنامه‌های دولت در راستای اصلاح ساختار اقتصادی به‌ویژه با تمرکز بر اصلاح نظام تامین تا توزیع اعلام کردند.

یاسراحمدوند، معاون فرهنگی وزارت ارشاد نیز درباره بازار پرنوسان کتاب گفته ارز مصوب برای واردات کاغذ به زودی تخصیص می‌یابد و فرآیند واردات آغاز خواهد شد. با پیگیری وزیر ارشاد و مساعدت بانک مرکزی، ارزی که برای واردات کاغذ تصویب شده بود، در اختیار قرار می‌گیرد و ان‌شاءالله به زودی واردات و توزیع کاغذ مورد نیاز ناشران اجرایی خواهد شد.

معاون فرهنگی وزارت ارشاد می‌گوید: بخشی از کاغذ، وارد شده که در گمرک مانده است نیز در روز‌های آینده ترخیص خواهد شد و وارد سامانه توزیع می‌شود، تاکید کرد: مقداری کاغذ هم که قبلا وارد شده بود و واردکننده از دراختیارگذاشتن آن امتناع می‌کرد با ورود دستگاه‌های مسوول و پیگیری‌های صورت‌گرفته به زودی در سامانه توزیع قرار خواهد گرفت. از سوی دیگر در این میان ناشران با مشکل مواجه شدند و بازار نشر چالش‌هایی را از سرمی‌گذراند.