در کنار بازار فیزیکی، بازار مالی بورس کالا یکی از بازارهای جذابی است که ارزش معاملات متعادلی دارد. در این بازار قراردادهای گواهی سپرده، صندوق‌های کالایی و اوراق سلف موازی استاندارد مورد داد و ستد قرار می‌گیرند. ترکیب این اوراق، شباهت بسیار زیادی به بازار سهام دارد؛ بنابراین انتظار داریم توانمندی‌‌‌های معاملاتی در بازار سرمایه، در این بازار نیز در دسترس باشد؛ این در حالی است که بازار مالی بر پایه کالا مدت‌‌‌هاست پتانسیل خاص خود را دارد و اگر روند توسعه ابزارهای معاملاتی ادامه یابد، فضا برای رونق بیشتر بازار مالی بورس کالا فراهم خواهد شد. معاملات بلوکی، یکی از این روش‌هاست و در برخی از معاملات، مخصوصا صندوق‌های کالایی یا سلف استاندارد موازی، از پتانسیل عملیاتی بیشتری برخوردار است. به عبارت ساده‌‌‌تر، اگر یک سرمایه‌گذار بزرگ یا نهادی بخواهد حجم بالایی از این اوراق را از یک فروشنده خریداری کند، دیگر نیازی به ورود به تالار نیست؛ بلکه در حاشیه این بازار با قیمتی مشخص و البته تحت نظارت، می‌توان از این شیوه معاملاتی بهره برد. این ابزار جدید پتانسیل مهمی برای ورود نقدینگی به بازار مالی – کالایی بورس‌کالاست و می‌تواند نقش برجسته‌‌‌ای در توسعه این بازار داشته باشد.
شاید بتوان گفت، در بازارهای کالایی در مقایسه با بازار سرمایه، آرامش و پیش‌بینی‌‌‌پذیری بیشتری حکمفرماست؛ بنابراین در روزهای سخت بازار می‌توان یکی از ابزارهای دارای امنیت بیشتر را برای سرمایه‌گذاران بزرگ تدارک دید. البته هنوز ابلاغیه این شیوه معاملاتی منتشر نشده است.
زیر و بم معاملات بلوکی در بازار مالی بورس کالا
مدیر توسعه بازار فیزیکی بورس کالای ایران به «دنیای‌اقتصاد» گفت: تاکنون دستورالعمل معاملات بلوکی در بورس کالا وجود نداشت، اما برای اوراق بهاداری که در بستر معاملات شرکت مدیریت فناوری بورس تهران معامله می‌‌‌شوند، یعنی اوراق گواهی سپرده کالایی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی و سلف استاندارد موازی، با ابلاغ دستورالعمل جدید از سوی سازمان بورس و اوراق بهادار این امکان فراهم خواهد شد تا به صورت بلوکی نیز معامله شوند. در حال حاضر، زیرساخت فنی انجام این معاملات در سامانه‌‌‌های شرکت مدیریت فناوری بورس تهران موجود است؛ بنابراین اوراق بهادار مذکور به محض ابلاغ دستورالعمل‌‌‌ها از سوی سازمان، به روش بلوکی نیز قابل معامله خواهند بود.
جواد فلاح افزود: هنگامی که سهام یا کالا به صورت خرد معامله می‌شود، نسبت به زمانی که حجم معامله در هر قرارداد بالادست (اصطلاحا به شکل عمده یا بلوکی) مورد دادوستد قرار می‌گیرد، قیمت متفاوتی دارد؛ یعنی قیمت معاملات خرد با بهای معاملات عمده همان سهم یا کالا متفاوت است. به عنوان مثال، این امکان وجود دارد که عرضه‌کننده محصول زعفران، برای متقاضی خرید تناژ بالای این محصول قیمت کمتری را لحاظ کند. نکته دیگری که در روند این معاملات عمده وجود دارد، مربوط به شرایط تسویه است که می‌تواند به شکل اعتباری و خارج از اتاق پایاپای انجام شود؛ به عنوان مثال، در قالب اخذ ضمانت‌‌‌نامه بانکی یا اعتبار اسنادی مدت‌‌‌دار، پرداخت ثمن به زمانی در آینده موکول شده باشد یا حتی تهاتر اوراق‌‌‌بهادار با یک بدهی فی‌مابین دو طرف معامله باشد.
در حال حاضر، این امکان در بازار گواهی سپرده کالایی فراهم نیست که افراد قادر باشند در یک بازار مجزا، هم به شکل اعتباری و هم به میزان عمده معامله کنند. بنابراین معاملات بلوکی در بازار اوراق مالی-کالایی این امکان را ایجاد خواهد کرد که اگر اهالی بازار تمایل داشته باشند، به صورت نسیه به معامله بپردازند و از طریق بسترهای بورس‌کالا و در بازار گواهی سپرده کالایی معاملات عمده را انجام دهند یا اگر افراد مایل باشند حجم زیادی از یک محصول را با قیمتی متفاوت از بهای کشف‌شده در معاملات خرد و البته داخل دامنه نوسان آن روز خریداری کنند، می‌توانند از طریق معاملات بلوکی این کار را انجام دهند. این روش از معاملات بلوکی پس از ابلاغ دستورالعمل از سوی سازمان بورس و اوراق بهادار، امکان دادوستد عمده را برای تمامی کالاها و اوراق‌‌‌بهاداری که در حال حاضر تحت سه ابزار مالی شامل صندوق کالایی، گواهی سپرده کالایی و سلف استاندارد قابلیت معامله دارند، فراهم خواهد کرد. البته اینگونه معاملات برای برخی از کالاهای موجود در بازار گواهی سپرده همچون سیمان که فعلا امکان معاملات ثانویه ندارد، مانند دادوستدهایی است که در بازار فیزیکی انجام می‌شود؛ به این معنی که تا زمانی که معاملات ثانویه این محصول در بازار گواهی سپرده راه‌‌‌اندازی نشده، خرید عمده و اعتباری سیمان تنها از طریق تالار فیزیکی بورس کالا امکان‌‌‌پذیر است.
راه‌‌‌اندازی معاملات بلوکی برای کالایی‌‌‌ها از نگاهی دیگر
کارشناس مسوول اداره نظارت بر بازار بورس‌‌‌های کالایی سازمان بورس و اوراق بهادار اظهار کرد: امکان انجام معاملات بلوکی پیش از این برای بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران فراهم بود و بورس‌کالا و بورس انرژی این امکان را نداشتند. با توسعه بورس‌‌‌های کالایی در حوزه اوراق بهادار مبتنی بر کالا ضرورت انجام معاملات بلوکی در بورس‌‌‌های کالایی احساس شد. ازاین‌‌‌‌رو، دستورالعملی به منظور انجام معاملات بلوکی تدوین شد. به گزارش سنا، محمدرضا عالمی خاطرنشان کرد: بر اساس دستورالعمل معاملات بلوکی در بورس کالا و بورس انرژی، فعالان بازار می‌توانند از امکان معاملات بلوکی بهره‌‌‌مند شوند. بنابراین در انواع بازارها از جمله بازار گواهی سپرده کالایی، بازار صندوق‌های کالایی و سلف موازی استاندارد، امکان اجرایی شدن معاملات بلوک فراهم شده است. با انجام معاملات بلوکی، معامله‌‌‌گران کلان بازار می‌توانند با هماهنگی ناظر بازار در یک نماد به شکل مستقل از بازار خرد، معاملات بلوکی را به گونه‌‌‌ای انجام دهند که بازار معاملات خرد تحت‌‌‌تاثیر قرار نگیرد.
وی با اشاره به مکانیزم معاملات بلوکی در بورس کالا و بورس انرژی ابراز کرد: در معاملات عادی یا همان معاملات خرد، مکانیزم کشف قیمت بر اساس قیمت‌های پیشنهادی عرضه‌‌‌کنندگان و خریداران صورت می‌گیرد، درصورتی که در معاملات بلوکی، خریدار و فروشنده مشخص، در خارج از مکانیزم عرضه و تقاضای بازار با یکدیگر معامله را با هماهنگی ناظر بازار انجام می‌دهند.
کارشناس مسوول اداره نظارت بر بازار بورس‌‌‌های کالایی سازمان بورس ادامه داد: نحوه تسویه در اینگونه معاملات، می‌تواند به یکی از روش‌های تسویه مورد پذیرش شرکت سپرده‌‌‌گذاری اعم از نقدی، اعتباری یا خارج از پایاپای باشد. تعداد یا ارزش اوراق بهادار قابل معامله در بازار بلوکی از حد نصاب بازار عادی بالاتر است و حد نصاب مذکور با توجه به شرایط بازار و همچنین نوع اوراق بهادار از سوی بورس تعیین می‌شود. همچنین محدوده مجاز نوسان قیمت در بازار بلوک مشابه بازار عادی است.
