حبیبه مرتضی : کارشناس ارشد مامایی ؛ کارشناس برنامه سلامت باروری شبکه بهداشت و درمان گرمسار
تحریریه زندگی آنلاین : اسهال چیست؟
وقتی مدفوع شلتر از طبیعی و قوام آن آبکی شود، اسهال روی میدهد. در بسیاری از مناطق وقتی مدفوع شل یا آبکی سه بار یا بیشتر در 24 ساعت باشد، به آن اسهال اطلاق میگردد. کودکان 6 ماهه تا 2 ساله بیشتر دچار اسهال میشوند. در شرایط نامناسب بهداشتی و فقدان آب پاکیزه و مطمئن اسهال بیشتر روی میدهد.
بیشتربخوانید:
انواع اسهال در کودکان کدامند؟
اکثرا اسهال آبکی منجر به کمآبی میشود. نمونه آن وبا است، هرچند موارد اندکی از اسهالهای آبکی کودکان ناشی از وبا است.
اسهال حاد وقتی روی میدهد که اسهال کمتر از دو هفته به طول انجامد. اسهال حاد آبکی منجر به کمآبی میشود و در بروز سوءتغذیه نقش دارد. مرگ کودک دچار اسهال حاد معمولا ناشی از کمآبی است.
اسهال پایدار 14 روز یا بیشتر طول میکشد. تا حدود 20 درصد موارد اسهال حاد، پایدار میشوند و این غالبا منجر به بروز مشکلات تغذیهای در کودکان و بروز مرگ و میر میشود.
اسهال خونی عبارت است از مدفوع اسهالی همراه خون، با یا بدون بلغم. شایعترین عامل اسهال خونی باکتری شیگلا است. اسهال خونی آمیبی در سنین پایین شایع نیست. ممکن است کودک به هر دو فرم اسهال و اسهال خونی دچار باشد.
انواع اسهال در شیرخواران زیر دو ماه کدامند؟
شیرخوار کمسن در صورت تغییر الگوی مدفوع و دفع مکرر مدفوع آبکی دچار اسهال است و این به معنای وجود آب بیشتر از ماده مدفوعی در مدفوع میباشد. در شیرخواری که با شیر مادر تغذیه میشود، مدفوع نیمه جامد با دفعات زیاد اسهال تلقی نمیشود.
کمآبی چیست؟
ممکن است اسهال شدید باشد و در صورت ایجاد کمآبی حتی منجر به مرگ شود. هنگامی که کودک آب و املاح فراوان از دست دهد کمآبی ایجاد میشود. منجر به اختلال الکترولیتی میشود که بر اعضای حیاتی اثر میگذارد. کودک دچار کمآبی باید برای کمک به اعاده تعادل آب و املاح درمان گردد. بسیاری از موارد اسهال قابل درمان با محلول مایع درمانی خوراکی (ORS) مخلوط گلوکز و املاح هستند. ORS و مایعات اضافی را میتوان به عنوان درمان خانگی پیشگیری از کمآبی به کار برد.
بیشتربخوانید:
چگونه میتوان کودک را از نظر وجود کمآبی ارزیابی کرد؟
نشانههای متعددی جهت ارزیابی شدت کمآبی وجود دارند. با بروز کمآبی، کودک نخست بیقرار یا تحریکپذیر میشود. با از دست رفتن مایع، چشمها گود رفته به نظر میرسند و تورگور پوست کم میشود. در صورت تداوم کمآبی، کودک خوابآلود یا غیرهوشیار میشود.
طبقهبندی اسهال
تمام کودکان دچار اسهال از نظر کمآبی طبقهبندی میشوند.
اگر کودک به مدت 14 روز یا بیشتر اسهال دارد، در طبقهبندی اسهال پایدارتر قرار میگیرد.
اگر کودک خون در مدفوع دارد، وی را در طبقهبندی اسهال خونی قرار دهید.
طبقهبندی کمآبی
سه طبقهبندی برای انواع اسهال وجود دارد که عبارتند از:
کمآبی شدید
کمآبی نسبی
کودکی که اسهال دارد و فاقد کمآبی است، به مایعات، روی و غذا جهت جلوگیری از بروز کمآبی نیاز دارد. میتوان این کودک را در منزل درمان کرد.
برنامه درمان در منزل
به خاطر داشتن چهار قانون درمان در منزل حائز اهمیت بسیار است.
دادن مایعات اضافی؛ هرقدر کودک میخواهد.
دادن روی
ادامه تغذیه
4- بازگشت کودک به مرکز درمانی
قانون 1: دادن مایعات
مادر باید هر قدر کودک میتواند مایعات به او بدهد. بسیار مهم است کودک هر قدر میتواند مایعات اضافی دریافت کند. هدف از دادن مایعات اضافی، جایگزینی مایع از دست رفته در اسهال و در نتیجه پیشگیری از بروز کمآبی است. کار اساسی، دادن مایعات بیشتر از معمول به محض شروع اسهال است.
مادر چگونه باید مایعات اضافی بدهد؟
مادر باید حتما تغذیه با شیر خود را ادامه دهد و علاوه بر آن ORS و آب پاکیزه نیز به وی بدهد. اگر کودک انحصارا با شیر مادر تغذیه میشود، مهم است که به دفعات بیشتری از معمول شیر بخورد. به کودکان شیرمادرخوار زیر چهار ماه باید نخست شیر مادر داده شود و پس از آن ORS دریافت کنند. اگر کودک شیرمادر خوار نیست، باید ORS، غذاهای آبکی (سوپ، لعاب برنج و دوغ) و آب پاکیزه دریافت کند.
نکات مهم در مورد شیرخوار کمسن
اگر شیرخوار انحصارا شیر مادر میخورد، نباید غذای آبکی به وی داده شود.
اگر شیرخوار باید در منزل ORS دریافت کند، باید مقدار ORS لازم پس از هر مدفوع آبکی را به مادر نشان دهید. مادر نخست باید شیر خودش را بدهد و بعد ORS شروع کند.
مراحل تهیه ORS عبارتند از
دستهایتان را با آب و صابون بشویید.
تمام بسته پودر را در ظرف تمیز بریزید. از هر ظرف موجود مثل پارچ، کاسه یا بطری استفاده کنید.
یک لیتر آب پاکیزه را اندازهگیری کنید (یا مقدار صحیح برای پاکت مورد استفاده) بهتر است آب را بجوشانید و خنک کنید، ولی اگر امکانپذیر نیست، از پاکیزهترین آب آشامیدنی موجود استفاده کنید.
آب را در ظرف بریزید و تا حل شدن کامل پودر به هم بزنید.
محلول را بچشید تا مزه آن را بفهمید.
مادر باید هر روز ORS را در ظرف تمیزی درست کند. باید روی ظرف را بپوشاند. هر مقدار محلول که از روز قبل باقیمانده را باید دور بریزد.
مادر چگونه ORS را در خانه مصرف کند؟
سن کودک تا دو سال: 50 تا 100 میلیلیتر پس از هر مدفوع آبکی
کودک دو سال یا بزرگتر: 100 تا 200 میلی لیتر پس از هر مدفوع آبکی
قانون 2: دادن مکمل روی
روی تنها به کودکان 2 ماهه تا 5 ساله، زیر نظر پزشک داده میشود.
قانون 3. تداوم تغذیه
کودکان مبتلا به اسهال پایدار نیازهای تغذیهای ویژه دارند. ممکن است اختلال هضم شیرهای غیر از شیرمادر برای این کودکان ایجاد شده باشد. لازم است مادران به طور موقت میزان سایر شیرها را در رژیم غذایی کودک کاهش دهند. جهت جبران این کاهش، کودک باید مقدار بیشتری شیر مادر یا سایر غذاها را دریافت کند. سایر غذاهای متناسب با سن کودک را ادامه دهید. کودکان دچار اسهال پایدار باید 5 روز بعد برای پیگیری ویزیت شوند و دستورات غذایی بیشتری دریافت کنند.
قانون 4: بازگشت کودک به مرکز بهداشتی - درمانی
هر کودک بیمار در صورت بروز نشانههای زیر باید فوری به مرکز درمانی برگردد:
قادر به نوشیدن یا شیرخوردن نباشد.
بدتر شود.
تب کند.
اگر کودک اسهال دارد، در صورت هر یک از موارد ذیل فوری به بیمارستان مراجعه کنید:
خون در مدفوع
آب را به سختی بنوشد.
قادر به آشامیدن یا خوردن شیر مادر نباشد.
چگونه اسهال پایدار شدید را درمان کنید؟
کودکانی که اسهال پایدار (14 روز یا بیشتر) و نشانههای کمآبی دارند، باید به بیمارستان مراجعه کنند.
اسهال در دوران شیوع کرونا
اسهال، استفراغ و تب از شکایات شایع در کودکان است و از آنجا که بر خلاف تصور، فراوانی بیماری کووید 19 در کودکان نسبت به بزرگسالان 5 تا 10 درصد گزارش شده است و از طرفی پنجمین علامت بیماری کووید 19، علائم مربوط به دستگاه گوارشی است، این سئوال مطرح میشود که در دوران شیوع ویروس کرونا برای کودکی که دچار اسهال میشود، چه باید کرد؟ از طرف دیگر، اسهال میتواند علتهای متعدد ویروسی، باکتریایی، انگلی و علتهای غیر عفونی داشته باشد. طبق مطالعات انجام شده در 20 تا 30 درصد موارد در روزهای ابتدایی، اسهال تنها تظاهر بیماری کووید 19 است و بیمار در آن زمان هنوز علائم ریوی همراه ندارد و گاه در کمتر از یک هفته بعد، علائم ریوی ظاهر میشود. در کودکانی که حدود 5 روز بعد از شروع علائم تنفسی فوقانی و تحتانی با اسهال، استفراغ و یا درد شکم مراجعه میکنند، ویروس کرونا باید به عنوان یکی از تشخیصهای افتراقی مدنظر قرار گیرد. مدت متوسط اسهال در بیماری 19 COVID چهار روز بوده و تعداد دفعات دفع مدفوع از 3 تا 30 بار متغیر است. در کودکانی که علائم گوارشی دارند، باید سابقه مسافرت به مناطق آلوده، حضور در مناطق شلوغ، سابقه تماس با مورد قطعی و یا مشکوک به بیماری کرونا پرسیده شود.
محتویات استفراغ و مدفوع فرد مبتلا به کرونا آلودهکننده است و باید اصول بهداشتی رعایت شود.
منابع:
مراقبتهای ادغام یافته ناخوشیهای اطفال - دوره آموزشی از راه دور - اسهال، دکتر الهوردی. 1399
فلوچارت تشخیص و درمان بیماری 19 COVID در کودکان ضمیمه دستورالعمل کشوری کرونا ویروس جدید - 1399