این یادداشت بایدن درباره تمدید تحریمهای نفتی علیه ایران، در سالروز توقف خرید نفت ایران توسط آمریکا صورت گرفت. در آن زمان و در میانه بحران گروگانگیری در سفارت آمریکا توسط دانشجویان پیرو خط امام، بحران بزرگی در نتیجه این تصمیم به بازار جهانی نفت و بازار بنزین در آمریکا وارد شد. حالا نیز بازار جهانی نفت تا حدی در شرایطی مشابه قرار دارد و به‌نظر می‌رسد که بازگشت هرچه سریع‌تر نفت ایران به بازار و لغو تحریم‌ها می‌تواند به فروکش‌کردن بحران، بالاخص در آمریکا کمک کند.
تمدید تحریم خریداران نفت ایران
جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات‌متحده آمریکا روز جمعه 12 نوامبر در یادداشتی به وزارت امور‌خارجه، وزارت خزانهداری و وزارت انرژی آمریکا اظهار کرد که طبق گزارش‌‌هایی که اداره اطلاعات انرژی به کنگره ارائه کرده، شرایط اقتصاد جهان و مازاد ذخایر استراتژیک نفتی نشان می‌دهد که منابع نفتی کافی وجود دارد تا سایر کشورها بتوانند آنچه را که از ایران خریداری می‌کنند، کاهش دهند و دیگر نیازی به طلای‌سیاه صادراتی ایران ندارند.
بایدن طبق روند قانونی که از سال 2012 برای حفظ تحریم‌‌هایی که باراک اوباما، رئیس‌جمهور دموکرات ایالات‌متحده علیه صنعت نفت ایران وضع کرد، آغاز شد؛ کاخ‌سفید موظف است که هر 6ماه یک‌بار پس از ارزیابی شرایط، تایید کند که عرضه نفت کافی در سطح جهان برای حفظ تحریمهای اعمال شده علیه ایران وجود دارد.
گفتنی است که رئیس‌جمهور ایالات‌متحده آمریکا قرار است در روز دوشنبه با شی‌جین پینگ، رئیس‌جمهور و رهبر حزب کمونیست چین دیداری‌مجازی داشته باشد و این نامه بایدن درباره وجود نفت کافی برای کاهش خرید از ایران، درست در آستانه این دیدار‌مجازی می‌تواند حامل پیام‌های کلیدی باشد. انتظار می‌رود که این دیدار مهم‌ترین گفت‌و‌گو بایدن با رهبران جهان از زمان سرکار آمدن او باشد و بی‌تردید یکی از مباحث مورد بحث در این نشست‌مجازی رهبران، بحث پرونده هسته‌ای ایران، تحریم‌ها و مذاکرات وین خواهد بود.
چین با میانگین خرید بیش از 500هزار بشکه در روز طی 3ماه گذشته، بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران است. خرید نفت‌خام چین از ایران در سال‌جاری میلادی با وجود تحریمهای آمریکا علیه ایران که برای چین عملا اجرا نمی‌شوند، ادامه یافته است. این تحریم‌ها در صورت اجرایی‌شدن به واشنگتن اجازه می‌دهد تا دسترسی ناقضان را به اقتصاد ایالات‌متحده آمریکا قطع کند. خبر‌گزاری رویترز می‌گوید که دولت بایدن در حال‌حاضر این تحریم‌ها را در دوران پیش از مذاکرات آتی با ایران برای احیای برجام، اجرا نمی‌کند. رئیس‌جمهور آمریکا در یادداشت خود اظهار کرد که مطابق تصمیمات قبلی، عرضه کافی نفت و فرآورده‌های نفتی از سوی کشور‌هایی غیر از ایران، امکان کاهش قابل‌توجه خرید نفت و فرآورده‌های نفتی از ایران را برای دیگر کشورها و موسسات مالی خارجی فراهم کرده است. گفتنی است که شرکت‌های چینی کماکان خرید بخشی از نفت موردنیاز خود را از ایران انجام می‌دهند و گزارش‌های اخیر رویترز نشان می‌دهد که در ماه‌های اخیر حجم محموله‌های صادراتی نفت ایران به چین هم افزایش یافته است. البته ایالات‌متحده آمریکا برای پیشبرد مذاکرات و نشان دادن اراده خود برای بازگشت به میز مذاکره و حصول توافق، تصمیم گرفته که فعلا از اعمال مجازات تحریمی علیه شرکت‌های چینی خریدار نفت ایران چشم‌پوشی کند.
42 سال پس از توقف خرید نفت ایران توسط آمریکا
این یادداشت بایدن و تهدید‌های دولت آمریکا برای تشدید تحریم‌ها و تلاش برای بستن راه فروش نفت ایران، در صورت عدم از‌سرگیری مذاکرات یا به نتیجه نرسیدن آنها در روز 12 نوامبر 2021، همزمان است با سالگرد یک واقعه تاریخی که بازار جهانی نفت، رابطه ایران و ایالات‌متحده و نقشه ژئوپلیتیک منطقه خاورمیانه را برای همیشه تغییر داد. در روز 12 نوامبر 1979 جیمی کارتر، رئیس‌جمهور دموکرات ایالات‌متحده آمریکا دستور تعلیق فوری واردات نفت از ایران را صادر و اعلام کرد که ایالات‌متحده در برابر خواسته‌های غیرقابل قبول ایرانیانی که شهروندان آمریکایی سفارت آمریکا در تهران را به گروگان گرفته‌اند، درباره بازگشت شاه مخلوع ایران تسلیم نمی‌شود.
این اقدام جیمی کارتر در پاسخ به اشغال سفارت آمریکا و گروگان‌گرفتن 66آمریکایی توسط دانشجویان پیرو خط امام صورت گرفت. استدلال دولت کارتر در آن زمان این بود که ممکن است حملات دیگری به نفتکش‌های آمریکایی انجام شود و از همین‌رو با وزارت خزانهداری و وزارت انرژی این کشور برای توقف فوری واردات نفت از ایران موافقت کرد. این رویدادها در میانه اوج بحران انرژی 1979 رخ داد و به گسترش بیشتر آن دامن زد.
در ماه‌های پایانی رژیم پهلوی، کارگران صنعت نفت دست به اعتصابات گسترده و فلج‌کننده‌ای علیه حکومت شاه زدند که از پاییز 1357 تا زمان سرنگونی این رژیم ادامه یافت. این رویداد به دومین شوک نفتی بزرگ جهان در دهه 1970 میلادی منجر شد و تولید نفت ایران 8/ 4 میلیون بشکه در روز کاهش یافت که به‌معنای توقف تولید 7درصد از کل زنجیره عرضه نفت جهانی بود.
هرچند تولیدکنندگان دیگر سعی کردند به‌سرعت جای ایران را در بازار پر کنند، اما باز هم بین 4 تا 5درصد کل عرضه جهانی از دست رفته بود. در چنین شرایطی قیمت نفت به‌سرعت افزایش یافت. پس از تسخیر سفارت آمریکا در تهران و توقف خرید نفت از ایران توسط ایالات‌متحده، بهای نفت از 13دلار در هر بشکه در اواسط سال1979، با افزایشی بیش از 161درصدی به 34 دلار در هر بشکه در اواسط سال 1980 رسید. در همان زمان، خریداران بازار جهانی نفت دچار وحشت شدند و جدای از خریدی که برای پوشش تقاضا انجام می‌شد، شروع به خریدهای گسترده برای پُر‌کردن ذخایر نفت‌خام خود کردند که فشار در بازار را به‌شدت افزایش داد و نفت در بازار نقدی تا بهای 50 دلار در هربشکه هم معامله شد.
در همان روز 12 نوامبر 1979 یا 21 آبان 1358، شورای انقلاب تصمیم گرفت که صادرات نفت ایران به آمریکا قطع شود. در این شرایط پالایشگران آمریکایی که سال‌ها بود از نفت‌خام ایران برای تولید بنزین و دیگر فرآورده‌ها استفاده می‌کردند برای جایگزین کردن گرید نفتی مشابه به مشکلات بسیار بزرگی برخوردند و عملا تولید آنها متوقف شد. همین امر منجر به وقوع یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های سوخت در تاریخ آمریکا شد و تصاویر صف‌های بی‌پایان در جایگاه‌های عرضه بنزین در ذهن آمریکایی‌ها نقش بست. برخی از ایالت‌ها در واکنش به کمبود بنزین، سیاستی وضع کردند که به رانندگان اجازه می‌داد هربار 5 دلار بنزین بخرند تا امکان مدیریت ذخایر بنزین تا حدی فراهم شود که همین امر باعث شد صفوف پمپ‌بنزین‌ها در آمریکا طولانی‌تر شوند، چرا‌که رانندگان مجبور بودند به دفعات بیشتری به این جایگاه‌ها مراجعه کنند.
تعدیل بحران در صورت بازگشت نفت ایران
شرایط بازار جهانی نفت از جنبه‌های مختلف، شباهت زیادی به بحران نفتی 1980-1979 دارد. در آن زمان با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و اعتصابات صنعت نفت، در کنار تحریم نفتی حامیان اسرائیل در جنگ یوم‌کیپور توسط تولیدکنندگان عرب بحران بزرگ قیمتی به‌وجود آمد که بهای نفت را تا حد زیادی بالا برد و در نهایت توقف واردات آمریکا از ایران به این بحران دامن زد و طلای‌سیاه به رکوردهای باورنکردنی رسید که باعث وحشت کشورهای مصرف‌کننده و در راس آنان مردم آمریکا شد. حالا هم در نتیجه عواقب بیماری کووید و سیاست مدیریت عرضه اوپک‌پلاس در کنار رشد سریع تقاضا و کاهش سرمایه‌گذاری در نفت و گاز، بهای طلای‌سیاه به‌شدت رشد کرده و به بالای 80دلار در بشکه رسیده است. امری که مصرف‌کنندگان آمریکایی را بیش از هر‌کس دیگری تحت‌فشار قرار داده و به رشد چشمگیر بهای بنزین ختم شده است.
هرچند، شرایط بازار جهانی نفت، از جنبه‌های مختلف عرضه و تقاضا و ... کاملا متفاوت از سال1979 است، اما اکنون هم در شرایطی قرار داریم که بسیاری از تحلیلگران معتقدند که بازگشت هرچه سریع‌تر دست‌کم یک میلیون بشکه در روز از نفت ایران به بازار جهانی، می‌تواند تا حدی افزایش قیمت‌ها را تعدیل کند و از رشد افسارگسیخته آن جلوگیری کند. سیاستمداران آمریکایی هم‌اکنون نیز همانند سال 1979 از تبعات ادامه تحریمهای نفتی آمریکا علیه ایران آگاه هستند. دولت جو بایدن می‌داند موفقیت در مذاکرات و بازگشت به برجام و لغو تحریمهای نفتی علیه ایران، در بدبینانه‌ترین سناریو منجر به توقف افزایش افسارگسیخته قیمت‌ها می‌شود، اما از سوی دیگر نیز قصد دارد از تشدید تحریمهای نفتی و فشار احتمالی به شرکت‌های چینی برای عدم‌خرید طلای‌سیاه از ایران به‌عنوان اهرم فشاری برای بازگرداندن جمهوری اسلامی ایران به میز مذاکره استفاده کند.
