این موضوع از دید آنها در حوزه گردشگری سلامت، فرهنگی، طبیعت و سایر حوزههای این صنعت یکسان است. به گفته منتقدان وضع موجود صنعت گردشگری، رتبه ایران در شاخص «رقابتپذیری سفر» در سال 2019 بین 140 کشور 89 بوده است؛ درحالیکه دو کشور همسایه، امارات و ترکیه رتبههای 33 و 43 را کسب کردهاند. ایران در جذب «گردشگر سلامت» نیز در مقایسه با سایر کشورهای دنیا و همسایه، رتبه قابلقبولی ندارد. وضعیت ایران در حوزه گردشگری طبیعت نیز نگرانکننده است. فقط نگاهی به ورود گردشگران در سالهای 95 و 98 به دماوند نشان میدهد، 900نفر از گردشگرانی که به دماوند صعود میکردند، کاهش پیدا کردهاند.
به باور فعالان اقتصادی برای احیای گردشگری ایران، گذشته از پایاندادن به «تنشهای بینالمللی»، «تحریمها» و«ایرانهراسی» این بخش نیازمند «استراتژی هوشمند و هدفمند»، «مدیریت و سرمایهگذاری» و «تامین امکانات رفاهی و بهداشتی» است. فعالان اقتصادی در هجدهمین نشست هیات نمایندگان اتاق ایران «همهگیری کرونا» را معضل جدید گردشگری ایران خواندند که باید برای آن نیز دولت راهکاری ویژه اتخاذ کند. در واکنش به گلایههای فعالان پارلمان بخش خصوصی، ضرغامی ضمن تایید صحبتهای آنها از فراخوانی مبنیبر جذب سرمایهگذاران ایرانی سخن گفت و افزود: «امروز پول بدون خلق ثروت چاپ میشود، باید این موضوع متوقف شود. باید نقدینگی به سمت سرمایهگذاری سوق پیدا کند. باید بخشخصوصی به بخش گردشگری کمک کند. در دولت از سرمایهگذاری استقبال میکنند. با کسانی که بخواهند بالای هزار میلیارد تومان سرمایهگذاری کنند، شخصا جلسه برگزار میکنم.» این اظهارات در حالی مطرح شده که ریشه کمای گردشگری را باید در موضوع دیگری جستوجو کرد و آن نیز سرکوب تقاضای سفرها به دلیل نبود زمان مناسب و پایدار برای مسافرت است و وزیر باید به این سوال پاسخ دهد که راهحلش برای قفلگشایی از بازار سفر چیست؟
سهم 5/ 6درصدی گردشگری از کل اشتغال
در نشست هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران، غلامحسین شافعی گفت: سالهاست که بخش گردشگری در کشور مورد بیمهری قرار گرفته و آنگونه که بایسته است، از ظرفیتهای موجود آن استفاده نشده و بعضا آثار تاریخی و ثبتشده کشور هم در معرض آسیبهای جدی بودهاند. در این مورد میخواهم تاکید کنم که توجه جدی به میراثفرهنگی و مفاخر تاریخی لازم است و توجه نکردن به آن آتشزدن به ثروت ملی است.
رئیس اتاق ایران افزود: مشکلات تحریمها و همهگیری کرونا نیز به مشکلات قبلی اضافه شده و بسیاری از فعالان بخشخصوصی در این حوزه را با تنگنای جدی و حتی ورشکستگی مواجه ساخته است. فعالان بخشخصوصی در این حوزه انگار بیپناه رها شدهاند. ایران بهرغم برخورداری از جاذبههای تاریخی و طبیعی بیشمار، نتوانسته از ظرفیتهای خود در این بخش بهخوبی استفاده کند. وی با اشاره به آمارهای موجود گفت: براساس آخرین گزارش «شورای جهانی سفر و گردشگری»، بخش گردشگری در ایران سهمی معادل 2/ 4درصد از کل تولید ناخالص داخلی کشور را در سال2020 به خود اختصاص داده است. این نسبت برای قطر 5/ 7درصد، برای عربستان 1/ 7درصد، برای امارت 4/ 5درصد و برای ترکیه 5درصد است. مساله دیگر نقش این بخش در اشتغالزایی است. سهم اشتغال بخش گردشگری از کل اشتغال ایران در سال 2020 مقدار 5/ 6درصد بوده، درحالیکه در گرجستان 8/ 21درصد، امارات 4/ 9درصد و ترکیه 1/ 8درصد بوده است.
شافعی افزود: شاخص رقابتپذیری سفر گردشگری مجمع جهانی اقتصاد در سال2019 هم وضعیت ایران بین کشورهای موردبررسی را ارزیابی کرده بهطوریکه در بین 140کشور رتبه 89 را به خود اختصاص داده است. امارات و ترکیه دو کشور همسایه ما رتبههای 33 و 43 را کسب کردهاند. وی ادامه داد: از نگاه بخشخصوصی احیای این بخش نیازمند اقدامات مبتنی بر برنامه با ترکیب علم و تجربه است. بخش گردشگری در حالحاضر پتانسیلی برای تحرک در اقتصاد است و چنانچه ظرفیتهای موجود با یک برنامه عملیاتی و با تغییر رویکردهای اساسی بهکار گرفته شوند، میتوانیم شاهد تحول قابلملاحظهای در این بخش باشیم و از سرریز آن کل اقتصاد منتفع شود.
شافعی در بخش دوم سخنرانی خود با اشاره به بودجه 1401 گفت: پیشبینی 8درصدی رشد در بودجه سال آینده یکی از خطاهای راهبردی بهنظر میرسد. نهادهای بینالمللی متوسط رشد اقتصادی کشور را در سالهای آینده حدود 2درصد پیشبینی کردهاند. برآوردهای داخلی از رشد اقتصادی کشور هم تفاوت چندانی با پیشبینیهای بینالمللی ندارد. در چنین شرایطی تحقق رشد اقتصادی 8درصدی چگونه امکانپذیر است؟ شافعی تاکید کرد: توصیه موکد بخشخصوصی واقعبینی در تنظیم بودجه است. نتیجه عدمواقعبینی را فعالان اقتصادی به شکل بیثباتی در کسبوکارهایشان خواهند دید.
با سرمایهگذاران بزرگ جلسه میگذارم
عزتالله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی در واکنش به نقد فعالان اقتصادی به شرایط بد صنعت گردشگری و عدمبهرهگیری ایران از فرصتهای طلایی موجود، گفت: واقعا حال گردشگری خوب نیست. گردشگری همچون مریضی در حال احتضار است که باید بهسرعت درمان شود. این بیماری نیست که از آن بگذریم و نسبت به مرگ آن بیتفاوت باشیم، زیرا این بیماری است که از تخت بلند شود، کشور را نجات میدهد. وی با اشاره به اینکه ما برای نجات این بیمار زیر میز زدیم؛ افزود: من اولین همایش مدیران وزارتخانه را برگزار کردم، زیرا بسیاری از موانع داخل وزارتخانه است. تحول در نگاه و روشهای اقدام، هدف اصلی من است.
ضرغامی گفت: امروز پول بدون خلق ثروت چاپ میشود. باید این موضوع متوقف شود. باید نقدینگی به سمت سرمایهگذاری سوق پیدا کند. باید بخشخصوصی به بخش گردشگری کمک کند. در دولت از سرمایهگذاری استقبال میکنند. با کسانی که بخواهند بالای هزار میلیارد تومان سرمایهگذاری کنند، شخصا جلسه برگزار میکنم. وی ادامه داد: چندی پیش یکی از سرمایهگذاران در استان فارس با من جلسه داشت، او میخواهد نزدیک 5 هزار میلیارد تومان سرمایهگذاری کند. البته طی دو هفتهای که او در استان فارس بود، مقامات استان به او وقت ملاقات نداده بودند. در نهایت پس از ملاقات با بنده، با استاندار و سایر مسوولان استان فارس صحبت کردم و قرار شد مشکلات پیشروی این سرمایهگذار برداشته شود.
وزیر گردشگری افزود: ما توانمندی داریم و موانع را میشناسیم و به مرور میتوانیم موانع را از پیشرو برداریم. وی در واکنش به اظهارات یکی از اعضای اتاق بازرگانی در مورد تشکیل کمیته فقهگردشگری ادامه داد: من در زمان ورود به وزارت همه آیات قرآنی و احادیث را در مورد این حوزه جمعآوری کردهام. مشکل کشور ما این مسائل نیست. در این کشور هزار قانون مینویسیم، اما به رویه و عمل که میرسد به مشکل میخوریم. بسیاری از موانع ما داخل خود وزارتخانه است. ضرغامی در واکنش به نقد نایبرئیس اتاق در مورد اینکه چرا همچون سایر مقامات عالیرتبه دولت که میهمان اتاق بودند، جلسه فوری برای او پیش آمده و باید اتاق را سریع ترک کند؛ گفت: اولین جلسه مناطق آزاد با حضور رئیسجمهور را داشتیم و به همین دلیل با تاخیر حضور پیدا کردم و از طرفی آخرین روزی است که بودجه سال 1401 بسته میشود و آقای میرکاظمی امکانی را برای ما فراهم کرده است تا از حداقل اعتبار خود برای انجام زیرساختهای حوزه گردشگری دفاع کنیم، برای همین باید زودتر جلسه را ترک کنم. وی ادامه داد: مسوولان نباید همیشه حرف بزنند، بلکه باید به صحبت کارشناسان گوش کرده و عمل کنند. من حرفهای شما را بدون تبصره قبول میکنم. از دید من گردشگری کوهنوردی، سلامت و غیره؛ همه مهم است. باید همه موانع را در سطل زباله بریزیم و با نگاه نو جلو برویم. ما باید با بخشخصوصی همکاری و این بخش را تقویت کنیم.
ایران هراسی را متوقف کنیم
رئیس کمیسیون گردشگری و کسبوکارهای وابسته اتاق ایران در این نشست با بیان اینکه با پایان ذخایر نفتی در آینده نزدیک گزینهای بهتر از گردشگری وجود ندارد، گفت: 11درصد کل اشتغال جهان در حوزه گردشگری و نزدیک به 10درصد تولید ناخالص داخلی را در حوزه گردشگری داریم و ورود هر گردشگر نزدیک به هزار دلار ارزآوری دارد. با توجه به بیانیه گام دوم انقلاب، ایجاد کارگروه ملی پیشران اقتصاد گردشگری و صنایعدستی نیاز دیروز، ضرورت امروز و التزامی برای فرداست که با استفاده از ظرفیتهای اتاق ایران بهعنوان محور مقاومت اقتصادی ممکن خواهد بود. علیاکبر عبدالملکی افزود: یکی از فرصتهای بالقوه و مغفول برای جهش اقتصادی در حوزه گردشگری و مقابله با ایرانهراسی استفاده از ظرفیت ایرانیان خارج از کشور است. ایرانیان در طول تاریخ نشان دادهاند نسبت به وطن خود وفادار هستند. این حس ایراندوستی را میتوان در قالب رصدخانه گردشگری ایرانیان تعریف کرد. میتوان از این ظرفیت برای معرفی ایران و جذب سرمایهگذاران و مقابله با ایران هراسی استفاده کرد. وی تصریح کرد: با توجه به همزیستی و حضور ادیان مختلف در طول تاریخ در ایران گردشگری مذهبی میتواند در ایران ظرفیتهای بالفعلی ایجاد کند. برای بهرهگیری از همه فرصتهای جدید در گونههای گردشگری نیازمند قوانین نوین و ساختارشکن هستیم.
عبدالملکی با اشاره به دیدار اخیر خود با برخی علمای قم گفت: پیشنهاد میکنم با محوریت وزارت گردشگری، علما و مراجعتقلید، اتاق ایران، مجلس، وزارت امورخارجه و ارشاد، کمیته فقه گردشگری را ایجاد کنیم و برای بازنگری و ایجاد قوانین شرعی و عرفی راهکارهای جدیدی با هدف توسعه پایدار بخش گردشگری ارائه کنیم. وی پیشنهاد کرد: در آینده عنوان گردشگری بهنام اتاق ایران اضافه شود و در دوره آینده حضور حداقل یک نفر در هیات نمایندگان اتاق استانها و اتاق ایران از بخش گردشگری از 5 نفر بخش صنعت در هیاترئیسه اتاق ایران داشته باشیم.
وی با بیان اینکه صنعت گردشگری بعد از کرونا تفاوتهای مهمی با قبل از آن خواهد داشت، گفت: در دنیای پساکرونا ملزم به راهاندازی خلاقانه گونههای گردشگری در کشور هستیم، چراکه گردشگران فرهنگی به تنهایی نمیتوانند پاسخگوی نیازهای متنوع کشور باشند.
عبدالملکی از اقدام برای راهاندازی مرکز مشاوره کسبوکارهای گردشگری در اتاق ایران خبر داده و ادامه داد: ایجاد فدراسیون گردشگری در اتاق ایران برای هدفمندکردن فعالیتها و یکپارچهکردن نظرات بخشخصوصی در حوزه گردشگری از دیگر اقدامات کمیسیون در این راستاست. پررنگ کردن نقش اتاق در پژوهشهای اقتصادی و کشف مسائل و موانع توسعه گردشگری، هماهنگی با آموزشوپرورش برای تعیین حداقل یک درس از گردشگری و صنایعدستی در پایههای آموزشی دانشآموزان، هماهنگی با صداوسیما برای ایجاد کمیته مشترک بین وزارت گردشگری، صداوسیما و اتاق ایران از جمله پیشنهادهای عبدالملکی برای توسعه صنعت گردشگری در کشور بود.
امنیت؛ شرط اصلی ورود گردشگران
محمد جهانگیری، رئیس انجمن گردشگری سلامت ایران با تاکید بر اولویت سلامت در جامعه و ظرفیت ایران در حوزه گردشگریسلامت، گفت: 8 تریلیون دلار گردش مالی حوزه گردشگری در سطح دنیاست و یکچهارم آن به خدمات گردشگری سلامت اختصاص دارد. 10درصد اشتغال دنیا مربوط به گردشگری بوده و مهمترین مقصد برای گردشگری سلامت در دنیا آسیاست و ایران در این بخش فرصتهای نابی در اختیار دارد، اما از سویی مهمترین عامل برای سفر گردشگران سلامت، امنیت است. بر اساس اظهارات وی، ایران نیروهای کارآمد پزشکی در اختیار دارد، بنابراین با مدیریت و سرمایهگذاری مناسب میتواند به یکی از مقاصد اصلی برای گردشگری سلامت تبدیل شود. درحالحاضر هر بیمار حدود 3600 دلار هزینهکرد دارد و بعد از پایان کرونا این رقم افزایش پیدا میکند. ما باید از این فرصت بهرهمند شویم.
این فعال اقتصادی با در نظر گرفتن نقاط مثبت ایران مانند موقعیت جغرافیایی، خدمات پزشکی با بهای مناسب، جاذبههای متنوع گردشگری، آبوهوای متنوع و غیره تصریح کرد: ایران در رتبه 46 با امتیاز 36 ازنظر جذب گردشگر سلامت در دنیا قرار دارد. هرچند طبق مطالعات انجامشده میتوان با سرمایهگذاری مناسب در این عرصه بهصورت هدفمند حرکت کنیم و امکانات و خدمات باکیفیتی را ارائه دهیم.
در ادامه نشست سهند عقدایی، عضو کمیته گردشگری خلاق کمیسیون گردشگری و صنایع وابسته اتاق ایران درباره کوه دماوند و ظرفیت گردشگری آن گفت: دماوند یکی از برندهای ملی و اصلی در ایران است. دماوند را با کوه «کلیمانجارو» مقایسه کنید که هزینه ورودی دارد و هر کوهنورد 2 هزار دلار در کلیمانجارو هزینه کرده و در ایران در سال 95 حدود 1700 گردشگر به دماوند رفته و در سال 98 این آمار، حدود 800 نفر بوده است، اما هجوم بیضابطه کوهنوردان داخلی به آنجا و روند بدون مجوز و ضابطه به این کوه آسیب جدی زده است. به گفته وی، در دماوند هیچگونه امکانات رفاهی و بهداشتی وجود ندارد. عقدایی گفت: چندین دستگاه خود را ذینفع میدانند؛ شهرداری، منابع طبیعی و جنگلها، میراثفرهنگی، افراد محلی، فدراسیون کوهنوردی، انجمنها و سمنها و کوهنوردان خود را ذینفع دماوند میدانند، اما هیچکدام مدیریت واحدی را بر آن نپذیرفتهاند. این امکان گردشگری را از ما گرفته است. وی ادامه داد: این را به کل طبیعت، جنگلها، کویرها تعمیم دهید که هیچکدام مدیریت واحدی ندارند و کار سازمانها خنثیکردن عملکرد همدیگر است. وی تصریح کرد: مدیریت واحد با تاسیس پایگاه میراث طبیعی دماوند که تمام ارگانها زیرنظر آن و با هماهنگی فعالیت کنند، پیشنهادی است که باید موردتوجه قرار گیرد.
تدوین استراتژی هوشمند و هدفمند
کیانپور، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران و از فعالان صنعت گردشگری با اعلام آمادگی بخشخصوصی برای حضور افراد خلاق و هوشمند برای تدوین استراتژی مناسب در حوزه گردشگری، از اهمیت تدوین نقشهراه جدید برای رسیدن به نتایج نو و بهتر سخن گفت. وی تولید فکر و ایده و بهرهگیری از پیشنهادهای نو را ضروری خواند و پیشنهاد داد: با توجه به ظرفیت بالای ایران در حوزه خوراک، نوشیدنی و غذا میتوان روی گردشگری خوراک تمرکز کرد. برگزاری سوپر لیگ خوراک پیشنهاد دیگری است که در این عرصه قابل اجراست. این فعال اقتصادی خواستار استفاده هوشمند و هدفمند از ظرفیت رسانهها برای توسعه صنعت گردشگری شد و ادامه داد: ایجاد کارخانههای فناور در حوزه صنایعدستی را پیشنهاد میدهیم و در این رابطه طرحی را آماده کردهایم. اجرای این طرح میتواند به توسعه صنعت گردشگری و معرفی صنایعدستی کشور در دنیا کارساز باشد.
باید به تنش بینالمللی پایان دهیم
محمد امیرزاده، نایبرئیس اتاق ایران با تاکید بر اهمیت دیپلماسی اقتصادی گفت: باید نگرشهایمان را تغییر دهیم تا بتوانیم گردشگر سلامت، طبیعت، ورزش و ... را جذب کنیم. باید نگرانیهای گردشگران خارجی رفع شود تا برای سفر به ایران راغب شوند. وی افزود: دیپلماسی اقتصادی یعنی باید مسیرهایی را طی کنیم که تجار ایرانی دچار آسیبهای جهانی نشوند و رفتارهای کشور در مسیری قرار بگیرد که زمینه فعالیتهای اقتصادی برای تجار دنیا در ایران فراهم شود. امیرزاده با تاکید بر اینکه دیپلماسی اقتصادی است که میتواند اقتصاد ما را با دنیا پیش ببرد گفت: ما یکی از جذابترین کشورها برای جذب توریستهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در جهان هستیم، اما باید الزامات تصمیمات سیاسی در ایران با رویکرد فعالسازی دیپلماسی اقتصادی رعایت شود. امیرزاده گفت: بدون تکیهبر دیپلماسی اقتصادی نمیتوان برای تولیدات صنعتی و صنایعدستی خود جایگاهی در دنیا بیابیم.
فرمول رونق واقعی گردشگری همچنان در بایگانی
وزیر گردشگری برای دومینبار طی سهماه گذشته از فعالان بازار توریسم خواسته است برای «احیای نبض سفرهای داخلی» نسخه و طرح ارائه کنند، درحالیکه توپ این بازی در زمین دولت است که باید برای گشایش قفل مسافرتهای پایدار و گسترده در کشور، حرکت اصلی را خودش انجام دهد. عزتالله ضرغامی یکبار در اواخر تابستان در جمع گروهی از فعالان گردشگری به صورت مساله «رکود و رخوت سفر» اشاره کرد که حکایت از تشخیص درست واقعیت مساله داشت. ضرغامی در آن جلسه به «سفرهای تهاجمی» در تعطیلات مناسبتی و همچنین «محرومیت دستکم 40درصد خانوارهای ایرانی از سفر در استطاعت» اشاره کرد اما بهجای آنکه «راهکار درست» را معرفی کند، مسوولیت را متوجه سمت عرضه در بازار گردشگری کرد و از آنها خواست «بستههای سفر ارزان» ارائه کنند و درباره «مناطق دارای ظرفیت برای سفر در ایران» اطلاعرسانی کنند. ضرغامی روز گذشته هم در جمع نمایندگان بخشخصوصی فعال در بازار توریسم، بار دیگر با این ادعا که «مرض را میشناسم و زیر میز میزنم تا گردشگری از کما خارج شود»، وعده «حمایت از سرمایهگذاری در این حوزه» را داد و در عین حال خواستار تقویت سرمایهگذاری در گردشگری شد. به گزارش «دنیایاقتصاد»، دولت همچنان نسبت به «مشکل رکود سفرهای داخلی در ایران» غفلت میکند و تصور اشتباه مسوولان این حوزه آن است که «علت رکود را متوجه سمت عرضه» میدانند، در حالیکه «کمای گردشگری» ناشی از «سرکوب تقاضای سفر به دلیل نبود زمان مناسب و پایدار برای مسافرت» است. تقویم تعطیلات آخر هفته در ایران «ایراد بزرگ» دارد و آن، «آخرهفته یک روزه» است. در غالب کشورهای جهان، «ویکند دو روزه» از دههها پیش در تقویم رسمی تعطیلات برقرار است. «آخرهفته دو روزه» برای هر خانوار در ماه، 4 بار فرصت مسافرت به مناطق مختلف کشور ایجاد میکند بهطوریکه افراد با «توزیع برنامه مسافرت در طول سال»، وابستگی خود به «معدود تعطیلات مناسبتی» را پایان میدهند و این باعث «پایان سفرهای تهاجمی و تصادفی به یکی دو منطقه خاص ایران در تعطیلات مناسبتی» میشود. در حالحاضر به دلیل «فقر تعطیلات مناسب سفر» در طول سال، به محض مواجهه به تعطیلات مناسبتی 2 تا 3 روزه، غالب شهروندان تصمیم به سفر میگیرند. نتیجه این مدل مسافرت، «هجوم به مناطق توریستی با ظرفیت پذیرش محدود گردشگر»، «ترافیک چندساعته در جادهها» و «افت شدید کیفیت سفر» در کنار «هزینه گران سفر ناشی از عدمتعادل بین تقاضای تهاجمی و عرضه محدود» است.
راهحل این چالش، «درخواست دولت از بخشخصوصی برای افزایش ظرفیت بازار گردشگری» نیست، چراکه «سمت عرضه در بازاری که تقاضای پایدار وجود ندارد و عمده تقاضا، در ایام خاصی از سال و به شکل تصادفی وارد میشود، سرمایهگذاری نمیکند.» الگوی جهانی «رونق سفرهای داخلی» نشان میدهد؛ گام اول برای حل این چالش باید توسط دولت با «تصویب آخرهفته دو روزه» برداشته شود. این تحول در تقویم تعطیلات 5 مزیت برای بازار گردشگری و رونق سفر به همراه دارد. در ابتدا، «تقاضای دائمی برای سفر» آنهم به مقصد همه شهرهای ایران در طول سال ایجاد میشود. در پی این اتفاق، بخشخصوصی شروع به سرمایهگذاری جدید در حوزههایی که تقاضای گردشگری به آنجا وارد میشود، خواهد کرد و در نتیجه، «هزینه ارائه خدمات گردشگری به مسافران» تا سطحی که «سفر در استطاعات خانوارها شود»، کاهش پیدا میکند.
مزیت چهارم، «تقویت روحیه افراد با افزایش ساعت فراغت و تفریح در هفته» و «افزایش بهرهوری در کار» است.
پنجمین مزیت نیز «آمادگی بازار گردشگری ایران برای پذیرش توریست خارجی» است. طی یکسال گذشته، برخی کشورهای اروپایی به سمت «آخرهفته سه روزه» رفتند که این اتفاق بهخاطر «تغییر سبک زندگی در عصر کرونا» اتفاق افتاد و نتایج مثبتی برای «رشد بهرهوری نیروی کار»، «رونق گردشگری» و «اوضاع اقتصاد» بههمراه داشت.