نگاه جامع به نبردهای ۲ ساله استان مأرب و تغییر موازنه میدانی یمن

سرویس جهان مشرق _ استان مارب، از سال 2015 و آغاز تجاوز ائتلاف عربی به رهبری عربستان سعودی به خاک یمن، اهمیت راهبردی در معادلات این کشور داشته است؛ مارب تنها استان و تنها جبهه‌ای از نبرد بود که به نیروهای ائتلاف و قوای وابسته به عبدربه منصور هادی رئیس جمهور پیشین این کشور امکان پیشروی به سوی شهر صنعا پایتخت یمن و مرکز شورای سیاسی انصارالله را می‌داد.

در سالهای ابتدایی جنگ (مابین 2015 تا 2019) وضعیت میدانی در این استان کاملا متفاوت با شرایط امروز بود و بیش از 90 درصد از مساحت این استان در کنترل نیروهای ائتلاف عربی بوده و حتی موفق به ورود به مناطقی از شمال شرقی استان صنعا در منطقه "وادی نهم" شده بودند و این جبهه همواره به عنوان تکیه گاهی برای هجوم نهایی به سوی پایتخت یمن و سرنگونی دولت مردمی یمن شناخته می‌شد.

از ابتدای سال 2019 و پس از پایان نبرد مشهور بندر الحدیده که با موفقیت انصارالله در حفظ این شهر و آتش بس تحت وساطت سازمان ملل پایان یافت، اوضاع میدانی در خاک یمن و موازنه قوا دگرگون شد. طی مذاکرات گسترده‌ای که میان هیات‌های سیاسی انصارالله و مجلس انتقالی جنوبی (تحت حمایت امارات) و با پشتیبانی جمهوری اسلامی ایران و امارات متحده عربی صورت گرفت، دوطرف برای آتش بس در کلیه خطوط نبرد جنوب یمن و خروج قوای نظامی ارتش امارات و پایان بمباران هوایی این کشور به توافق رسیدند.

ارتش و نیروهای مردمی یمن با استفاده از آرامش جبهه‌های جنوبی و تمرکز قوا در مرکز و شمال این کشور، یعنی جایی که نیروهای وابسته به عربستان سعودی تسلط بیشتری داشتند، شروع به آزادسازی تدریجی مناطق مختلف کردند. تحولات رخ داده در سال 2019 نقطه عطف جنگ یمن بود و در مدت زمان حدود 3 سال، نیروهای انصارالله در وضعیت کاملا تهاجمی قرار گرفته و ضمن پاکسازی مناطق گسترده در استان‌های صعده، الجوف، مارب، ضالع و بیضا، تقریبا هیچ شهر یا منطقه مهمی را نیز از دست ندادند و قوای منصور هادی و عربستان سعودی کاملا در موضع دفاعی قرار گرفتند.

اگرچه هنوز مناطق زیادی در خاک یمن خارج از کنترل دولت صنعا بوده و کمتر از 30 درصد مساحت این کشور در کنترل انصارالله قرار دارد اما اغلب شهرها و مناطق مهم یمن و حدود 70 درصد جمعیت این کشور در حوزه تحت کنترل دولت صنعا است. قوای تحت حمایت امارات در جنوب یمن بنادر مهمی نظیر عدن، المخا، الخوخه و ذباب را در کنترل دارند اما برای منصور هادی و عربستان آخرین شهر و تکیه گاه مهم در خاک یمن، مرکز استان مارب است و دلیل انتخاب این شهر به عنوان حیاتی ترین هدف میدانی ارتش و نیروهای مردمی یمن نیز این است که تصرف مارب به نوعی پایان حیات سیاسی منصور هادی و حزب اصلاح (شاخه اخوان‌المسلمین در یمن) بوده و حضور نظامی عربستان را نیز به استان‌های شرقی بیابانی و کم جمعیت نظیر حضرموت و المهره محدود می‌کند.

فرماندهان و طراحان نظامی انصارالله برای رسیدن به مرکز مارب چند مرحله عملیات در جبهه‌های مختلف را در نظر گرفتند. ابتدا در 1 مارس سال 2020 میلادی، طی عملیات "فامکن منهم" در استان الجوف در شمال مارب، مرکز این استان یعنی شهر الحزم به تصرف درآمد که راه را برای هجوم به سوی مارب از جبهه شمالی باز می‌کرد.

در مرحله بعد، قوای مردمی یمن عملیات بزرگی تحت عنوان "الباس الشدید" را در دو شهرستان(یا مدیریت) شمال غرب مارب یعنی "مجزر و مدغل" آغاز کردند که نبردهای این دوره مابین ماه‌های مارس تا نوامبر 2020 میلادی رخ داده و با تصرف مرکز این دو شهرستان و همچنین پایگاه نظامی استراتژیک "ماس" با موفقیت به پایان رسید.

از ابتدای سال 2021 نیز جبهه شهرستان صرواح به سمت شهر مارب فعال شد و طی عملیات "فجر الانتصار" قوای انصارالله موفق به پیشروی گسترده تا فاصله 7 کیلومتری ورودی شهر مارب شدند اما در دو نقطه و بلندی استراتژیک به نام "طلعه الحمرا" و "جبل البلق القبلی" این پیشروی با مقاومت نیروهای رقیب متوقف شده و پس از آن بیش از 5 ماه تلاش نیروهای یمنی برای عبور از این منطقه و تصرف شهر مارب بی نتیجه ماند. بنابراین فرماندهان نظامی انصارالله تصمیم به تغییر تاکتیک و ایجاد یک جبهه جدید به سوی مارب گرفتند.

از حدود 1 ماه قبل عملیات جدیدی تحت عنوان "ربیع النصر" در مثلث مرزی 3 استان مارب، شبوه و بیضا انجام شد؛ پیش از آغاز نبرد میدانی نیز شورای سیاسی انصارالله طی مذاکرات پیچیده و موفق با سران قبایل جنوب مارب و غرب شبوه، حمایت آنها برای حضور نیروهای نظامی یمنی در شهرهایی نظیر بیحان و عسیلان در استان شبوه و حریب، العبدیه و الجوبه در جنوب مارب را به دست آوردند و گام نهایی نیز توسط قوای نظامی ارتش یمن انجام شده و 5 شهرستان دیگر استان مارب به تصرف انصارالله درآمد تا به شکل رسمی از 14 شهرستان مارب، اکنون 12 مرکز در کنترل ارتش و نیروهای مردمی یمن باشد.

در حال حاضر پیشروی نیروهای یمنی در شمال شهرستان الجوبه ادامه داشته و آنها تقریبا به پای رشته کوه‌های "البلق" رسیده‌اند که آخرین موضع دفاعی قوای ائتلاف در شهر مارب و آخرین چالش نیروهای انصارالله برای رسیدن به این شهر هستند.

 رشته کوه بلق که به سه قسمت "بلق القبلی"، بلق الاوسط و بلق الشرقی تقسیم می‌شود تقریبا سراسر جبهه دفاعی شهر مارب از غرب و جنوب این شهر را پوشش می‌دهند و با توجه به اشراف کامل این بلندی‌ها به مرکز مارب، هر گروهی که کنترل این بلندی‌های استراتژیک را در اختیار داشته باشد در واقع کنترل شهر مارب را نیز در دست خواهد داشت.

در شرایط کنونی به نظر می‌رسد مسئله آزادسازی شهر مارب از لحاظ نظامی و میدانی تقریبا تمام شده باشد و تنها بحث مذاکرات با قبایل این شهر و نحوه خروج ائتلاف سعودی و تعیین تکلیف ساکنین شهر از طریق مذاکرات سیاسی باقی مانده است. اما هدف بعدی انصارالله پس از تصرف مارب چیست؟

عمده کارشناسان با توجه به اخبار منتشر شده از میدان نبرد احتمال می‌دهند ارتش و نیروهای مردمی یمن پس از نبرد مارب به سراغ مرکز استان شبوه و بنادر جنوبی آن نظیر بئر علی و بلحاف بروند که یکی از پالایشگاه‌ها و پایانه‌های صادرات نفتی مهم یمن نیز در این منطقه قرار دارد که کنترل آنها و دسترسی دولت صنعا به سواحل جنوبی یمن پس از نزدیک به 6 سال می‌تواند یک برگ برنده حیاتی در مذاکرات آینده و تعیین تکلیف سیاسی این کشور باشد.