دکتر سپیده خداوردی : جراح و متخصص زنان – زایمان و نازایی ؛ فلوشیپ لاپاراسکوپی
تحریریه زندگی آنلاین : فیبروم رحمی که میوم یا لیومیوم هم نامیده می‌شود، تومورهای خوش‌خیم (غیر سرطانی) عضله صاف هستند که باعث تغییر شکل یا اندازه رحم می‌شوند. شیوع فیبروم با افزایش سن افزایش می‌یابد شیوع آن در سنین بالای 35 سال، 20 تا 40 درصد می‌باشد. سابقه وجود فیبروم در خانواده نژاد (نژاد آفریقایی - امریکایی)، چاقی و اضافه وزن احتمال فیبروم را در خانم‌ها بالا می‌برد. میوم‌ها در شرایطی که سطح استروژن در بدن بالاست مثل بارداری رشد می‌کنند ولی عمدتاً بعد از یائسگی که تولید استروژن از تخمدان‌ها قطع می‌شود به تدریج کوچک شده و از بین می‌روند. معمولاً فیبروم علامتی ندارد و تنها 10 تا 20 درصد زنان دارای فیبروم را علامت پیدا می‌کنند از جمله قاعدگی‌های دردناک، خونریزی‌های شدید قاعدگی و دفع لخته، درد هنگام نزدیکی و احساس فشار یا پر بودن قسمت تحتانی شکم یا کمردرد، یبوست، نفخ و علائم ادراری ناشی از اثر فشاری رحم، یا فیبروم به روده بزرگ یا مثانه. فیبروم‌ها میتوانند به کوچکی یک نخود یا به بزرگی یک توپ فوتبال باشند. فیبروم‌ها باعث افزایش خطر سرطان نمی‌شوند چرا که تقریباً همیشه خوش‌خیم هستند. فیبروم‌ها معمولاً متعدد هستند ولی به‌صورت منفرد نیز دیده می‌شوند. علت اصلی ایجاد فیبروم نامشخص است ولی در کل مجموعه‌ای از عوامل ژنتیکی، هورمونی و محیطی منجر به تشکیل فیبروم می‌شود علائمی که فیبروم ایجاد می‌کند و همچنین نوع درمان مورد نیاز در هر مورد بستگی به محل فیبروم در رحم و اندازه و تعداد آنها دارد. میوم رحمی معمولاً در قسمت تنه رحم که بافت عضلانی بیشتری دارد ایجاد می‌شود ولی گاهی در جاهای دیگری مثل گردن رحم و به‌طور نادر در بافت‌های اطراف رحم و تخمدان‌ها نیز دیده می‌شوند.
بیشتربخوانید:
در طی بارداری چه اتفاقی برای فیبروم می‌افتد؟
فیبروم‌ها در 2 تا 12 درصد زنان باردار دیده می‌شوند به طور کلی در طی بارداری اندازه فیبروم‌ها افزایش پیدا نمی‌کند و در بارداری مشکل‌ساز نیستند. در صورت افزایش اندازه فیبروم در طی بارداری این بزرگ شدگی عمدتاً در سه ماهه اول اتفاق می‌افتد گاهی فیبروم‌ها در طی بارداری کوچک می‌شوند. گاهی در طی بارداری به علت کاهش خونرسانی، فیبروم، ماهیت و قوام فیبروم دچار تغییر می‌شود که این تغییر با درد بسیار شدید شکمی و حتی انقباضات رحمی همراه است که می‌تواند باعث سقط یا زایمان پیش از موعد گردد. البته این تغییر ماهیت در افراد غیر حامله نیز دیده می‌شود.
فیبروم رحمی چه اثراتی بر حاملگی دارد؟
برخی از عوارضی که در حاملگی پیش می‌آید و به فیبروم نسبت داده می‌شود عبارتند از: 1- تغییر شکل حفره رحمی ناشی از میوم‌های اینترامورال یا ساب موکوس که باعث سقط می‌شود. 2- بسته به محل و اندازه میوم، زنان حامله دارای فیبروم ممکن است در معرض خطر بالاتری از نظر زایمان زودرس قرار داشته باشند. 3- به علت افزایش سطح استروژن در طی بارداری فیبروم‌ها ممکن است بزرگ شده و باعث جابجا با جفت و حوادث ناگوار ناشی از جداشدگی جفت شوند. 4- فیبروم‌های بزرگی که فضای داخلی رحمی را اشغال می‌کنند می‌تواند رشد جنین را تحت تأثیر قرار داده و حتی باعث سقط یا تغییر شکل اندام‌های جنینی شوند. 5- فیبروم‌های متعددی که در بخش تحتانی رحم قرار گرفته باشند میتوانند مانع زایمان طبیعی شده و در نتیجه انجام زایمان سزارین اجتناب‌ناپذیر باشد. 6- در نهایت فیبروم‌ها به علت اشغال فضای رحم مانع تحرک کافی جنین شده و باعث تغییر عضو نمایش جنین (با پا بودن جنین یا قرار گرفتن جنین به صورت عرضی داخل رحم) شده که میزان زایمان سزارین را افزایش می‌دهد.
بیشتربخوانید:
روش‌های درمانی فیبروم چیست؟
انتخاب روش درمانی به متغیرهای گوناگونی بستگی دارد از جمله سن، بیمار، شدت علائم بیمار، اندازه فیبروم و مهمتر از همه اینکه آیا فرد قصد بارداری در آینده دارد یا خیر؟ در بسیاری از بیماریان تنها درمان مورد نیاز، استفاده از داروهای مسکن برای کاهش درد می‌باشد ولی هورمون درمانی در گروه دیگری از بیماران یک انتخاب خوب برای جلوگیری از افزایش رشد فیبروم است. مداخله جراحی معمولاً برای فیبروم‌هایی لازم است که علائم متوسط تا شدیدی ایجاد کرده‌اند. بهترین درمان در خانم‌هایی که درد یا خونریزی و یا سایر علائمی دارند که به درمان طبی پاسخ نداده و فرد تمایلی به بارداری در آینده را نیز ندارد، «هیسترکتومی» یا خارج کردن رحم است که رحم همراه با فیبروم به طور کامل خارج می‌شود و به همین دلیل به‌هیچ‌وجه امکان عود فیبروم وجود ندارد.
روش‌های دیگری که می‌توان به این دسته از بیماران پیشنهاد کرد عبارتند از: 1- تخریب لایه داخلی پوشاننده حفره رحم (آندومتر) با استفاده از لیزر، گرما و یا برداشتن آندومتر با هیستروسکوپ 2- آمبولیزاسیون شریان رحمی که باعث قطع خونرسانی به فیبروم شده و باعث کاهش اندازه و چروکیده شدن فیبروم می‌شود.
میوم‌های رحمی
فیبروم‌های ساب‌سروز: این فیبروم‌ها عمدتاً در بخش بیرونی دیواره رحم قرار دارند شیوع این فیبروم‌ها حدود 55 درصد است. 1- فیبروم‌های اینترامورال که 45 درصد فیبروم‌های رحمی را تشکیل می‌دهند و در بخش عضلانی رحم قرار گرفته‌اند. 2- فیبروم‌های ساب موکوس یا زیر مخاطی که در مجاورت لایه داخلی پوشانده حفره رحم قرار داشته و به داخل حفره رحم برآمدگی پیدا کرده‌اند. این فیبروم‌ها 5 درصد از کل فیبروم‌های رحمی هستند. همچنین فیبروم‌ها میتوانند با یک پایه به رحم آویزان باشند.
آیا فیبروم‌ها میتوانند میزان باروری را کاهش دهند؟
ازآنجا که فیبروم رحمی یافته شایعی محسوب می‌شود، فیبروم در 10 تا 50 درصد زنان نابارور نیز دیده می‌شود. اگر به صورت کلی بخواهیم در مورد فیبروم و نازایی صحبت کنیم. باید بگوییم میوم‌ها بر قدرت باروری یک زن اثرات منفی زیادی ندارند و فقط حدود 3 درصد زنان مبتلا به فیبروم به علت فیبروم‌های متعدد یا فیبروم‌های بزرگ اینترامورال (فیبروم‌های با قطر بیش از 6 سانتی‌متر) و یا فیبروم‌های پایه‌دار دچار عارضه و مشکل می‌شوند. با توجه به توضیحات فوق از آنجائی‌که تعداد کثیری از خانم‌هایی که میوم دارند، نابارور نیستند، بنابراین زوج ناباروری که فیبروم رحمی هم دارند، ابتدا باید از نظر سایر علل نازایی و عواملی که قدرت باروری را کاهش می‌دهند مورد بررسی دقیق قرار بگیرند و در این زمینه یک متخصص نازایی بهتر می‌تواند تعیین کند که آیا علت کاهش باروری و نازایی در یک زوج فیبروم رحمی است یا خیر؟
بیشتربخوانید:
چگونه فیبروم رحمی می‌تواند باعث نازایی شود؟
برای این مساله تاکنون چندین مکانیسم مطرح شده است.
1- اگر فیبروم در ناحیه سرویکس قرار گرفته باشد می‌تواند باعث تغییر شکل یا موقعیت دهانه رحم شده در نتیجه مقدار کمتری اسپرم میتوانند از سرویکس عبور کرده و به تخمک برسند.
2- تغییر در شکل رحم و افزایش فضای حفره رحمی که مانع تحرک کافی اسپرم‌ها شده میزان لقاح کاهش می‌یابد.
3- بسته شدن لولههای رحمی با فیبروم‌هایی که در مجاورت لولههای رحمی قرار گرفته باشند که باز هم مانع رسیدن اسپرم به تخمک رها شده و یا در حرکت تخم لقاح یافته به سمت حفره رحم اختلال ایجاد می‌کنند.
4- اختلال در خونرسانی رحم که باعث اختلال در لانه گزینی رویان در داخل رحم می‌شود.
حفظ قدرت باروری
اما در خانم‌هایی که تمایل به بارداری داشته و حفظ قدرت ناباروری در آنها اهمیت ویژ‌ه‌ای دارد، روش‌های درمانی کم تهاجمی‌تری به کار گرفته می‌شود. شایع‌ترین روش جراحی که در این بیماران استفاده می‌شود میومکتومی نامیده می‌شود که در این روش فقط فیبروم برداشته شده و رحم‌ترمیم می‌شود و چون رحم که منشأ ایجاد فیبروم است همچنان باقی می‌ماند، در حدود یک‌سوم این افراد بعدها فیبروم جدیدی پیدا خواهند کرده از طرفی میزان حاملگی بعدی در زنانی که تحت میومکتومی قرار گرفته‌اند، حدود 40 تا 60 درصد است. البته هیسترکتومی و میومکتومی (خارج کردن رحم و یا فیبروم رحمی) در حال حاضر در ایران به 2 روش انجام می‌شود: روش مرسوم برای میومکتومی، جراحی باز شکمی است که جدار شکم مانند سزارین برش داده می‌شود و فیبروم خارج می‌شود و جدار شکم مجدداً دوخته شده و ترمیم می‌شود. روش دوم برای انجام این جراحی‌ها، روش جراحی لاپاراسکوپیک است که در این روش جدار شکم برش داده نمی‌شود و فقط با استفاده از سه یا چهار سوراخی که در جدار شکم ایجاد می‌شود، ابزار جراحی را داخل شکم کرده و طی یک روند بسیار ظریف و دقیق، فیبروم رحمی خارج می‌گردد و در پایان جراحی سوراخ‌های جدار شکم بسته می‌شود. در جراحی‌هایی که از لاپاراسکوپی استفاده می‌شود، درد پس از جراحی بسیار کمتر بوده و دوره نقاهت بیمار کوتاه‌تر است. البته برای انجام جراحی هیسترکتومی و میومکتومی با استفاده از لاپاراسکوپ، مهارت جراحی بالاتری مورد نیاز است که خوشبختانه در حال حاضر در ایران نیز امکانات لازم و تخصص و دانش این جراحی وجود دارد. به طور خلاصه فیبروم‌های رحمی بسیار شایع بوده و با مکانیسم‌های متعددی از جمله اثر بر لقاح و لانه گزینی قدرت باروری خانم‌ها را کاهش می‌دهند.
روش‌های درمانی متعددی برای رفع علائم فیبروم و بهبود میزان باروری وجود دارد که انتخاب روش درمانی مناسب بستگی به‌شدت و نوع علائم و توصیه‌های پزشک شما دارد.
نقش ورزش در سلامتی زنان خانه‌دار
بانوان خانه‌دار برای تضمین سلامتی خود باید به ورزش بپردازند. ورزش سبب ارتقای کیفیت زندگی، ایجاد حس خوب بودن، لذت بردن از زندگی، افزایش توان جسمی و ذهنی می‌شود همچنین از بروز بسیاری از بیماری‌ها از جمله بیماری‌های عضلانی اسکلتی، پوکی استخوان و کمردرد و درد‌های مزمن جلوگیری می‌کند. این دردها در زنان به‌خصوص زنانی که به میانسالی نزدیک می‌شوند و یائسگی و تغییرات هورمونی در آنها رخ می‌دهد بیشتر است. بیماری‌ها و تغییرات میانسالی در بدن زنان به‌خصوص زنانی که به ورزش اهمیت نمی‌دهند و کمتر اهل ورزش هستند به نسبت مردان بیشتر دیده می‌شود. توصیه به زنان خانه‌دار برای انجام فعالیت‌های ورزشی، راه رفتن یکی از تمریناتی است که باعث آمادگی قلبی و عروقی فرد می‌شود. بانوان خانه‌دار بهتر است برای خرید از وسایل نقلیه استفاده نکنند و تا حد ممکن مسیر خرید را پیاده بپیمایند و سرعت خود را در پیاده‌روی افزایش دهند به این صورت که نحوه ایستادن، بالا گرفتن سر، جمع کردن دست‌ها و کاهش طول قدم‌ها کمک می‌کند که سرعت فرد افزایش یابد و کالری بیشتری سوزانده شود. بانوان باید به هر دلیلی در منزل برای خود تحرک ایجاد کنند مثلاً میتوانند در حین صحبت با تلفن راه بروند. جارو کشیدن، شستن ظرف با دست، پاک کردن شیشه‌ها از عواملی است که باعث تقویت عضلات دست و بالاتنه می‌شود.
بانوان خانه‌دار به راحتی در منزل میتوانند ورزش‌های مفید و کوتاه‌مدت انجام دهند. 15 دقیقه و 3 بار در روز ورزش‌هایی نظیر گرم کردن و تمرینات کششی و قدرتی برای تقویت عضلات، افزایش چابکی، سرعت و حفظ تناسب‌اندام مناسب است.
برنامه ورزشی 15 دقیقه‌ای
در جا حرکت کردن و تغییر وضعیت از یک پا به پای دیگر به مدت چند دقیقه سبب گرم شدن بدن و شروع فعالیت ورزشی می‌شود، سپس ورزش‌های کششی مانند کشش عضلات ساق پا، بالا آوردن پاها، کشش عضلات پهلو‌ها، نگاه‌داشتن مچ پاها با دست، حرکات دراز و نشست و انجام تمرینات قدرتی با استفاده از دمبل می‌تواند قدرت عضلات دست‌وپا را افزایش دهد.
به زنان خانه‌دار توصیه می‌شود تا نرمش‌های کششی مثل خم و راست کردن آرنج، چرخش ساعد، کمر و شانه‌ها به طرفین و خم و راست کردن مفصل زانو را در طول روز انجام دهند.
