آلا‌رم سوم رکود صنعتی

آمار کالاهای منتخب تولیدشده در مهرماه 1400 پیام واضحی دارد و نشان می‌دهد آنچه پیش‌تر در قالب هشدار رکود صنعت اعلام شد، رفته‌‌‌رفته واقعیت پیدا می‌کند. در ماه مهر که پیش‌تر شواهدی از افت تولید در آن مشاهده شده بود، از مجموع 33کالای منتخب صنعتی که سیر تولید ماهانه آنها در سال 1400 احصا شده، 22کالا با افت تولید نسبت به شهریور روبه‌رو شدند، یک کالا تولیدی نداشت، 10کالا نیز با رشد تولید روبه‌رو شدند. در بین این محصولات منتخب، فولاد خام، شیشه جام، کفش و پاپوش و چرم بیشترین رشد و خودرو، محصولات فولادی، یخچال و فریزر و سیمان بدترین سقوط تولید را در فاصله شهریور تا مهر 1400 تجربه کردند. به این ترتیب می‌توان ادعا کرد، گزارش تولید کالاهای منتخب صنعتی آلارم سوم ورود صنعت به فاز رکودی است و ماه مهر یکی از بدترین ماه‌‌‌ها برای بخش صنعت بوده است. فشار ارز و افزایش تورم، تداوم تحریم و کاهش انتظارات مثبت برای احیای برجام، کمبود جدی صنایع در زمینه دسترسی به قطعات و مواد اولیه در کنار افت قدرت خرید مصرف‌کنندگان از مهم‌ترین دلایلی است که شرایط را برای تولیدکنندگان در نخستین ماه فصل پاییز سخت کرد.

شواهد گزارش هفت‌ماهه وزارت صمت از سطح تولید کالاهای منتخب با شواهد دو گزارش «شاخص مدیران خرید صنعت» و «شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی» مطابقت دارد. تداوم افت تولید در بخش معدن که خود را در قالب کاهش تولید در صنایعی همچون فولاد و محصولات فولادی، سیمان و زغال‌سنگ نشان داده، در کنار سقوط جدی تولید در محصولات صنعتی پرتیراژ نظیر الکتروموتور، الیاف اکریلیک، سموم، پودر شوینده و وانت از دیگر نشانه‌‌‌های رکود تولید است. بررسی بیشتر گزارش تازه معاونت طرح و برنامه وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان می‌دهد، پس از پایان هفتمین ماه از سال 1400 سه صنعت لوازم خانگی با 5/ 7درصد، پتروشیمی با 4/ 3درصد و تولید کاتد مس با 4/ 4‌درصد در زمره بخش‌‌‌های دارای رشد مناسب هستند؛ حال آنکه رشد صنعت خودرو به حدود یک‌درصد تنزل پیدا کرده است. دو صنعت فولاد و سیمان نیز با افت 9/ 4 و 1/ 9درصدی در زمره صنایع دارای بدترین شرایط ممکن هستند. از آنجا که این دو صنعت سطح بالایی از ارزش افزوده بخش صنعت را ایجاد می‌کنند، تداوم افت تولید آنها می‌تواند عامل اساسی در زمینه مهار رشد صنعتی کشور باشد.

پیش‌تر «دنیای‌اقتصاد» در گزارشی با عنوان «دو هشدار آماری از صنعت» نسبت به نزولی شدن رشد بخش صنعت هشدار داده بود. حال با کنار هم قرار دادن سه گزارش مختلف آماری با جرات بیشتری می‌توان از ورود تولید به دوره رکود خبر داد. بررسی جزئیات این سه گزارش و سایر شواهد غیررسمی از لزوم وارد کردن شوک به صنعت برای بازگشت به مسیر رونق حکایت دارد. به جز مبحث انرژی اعم از برق یا گاز که احتمالا تا چند سال امکان رفع آن از فضای تولید ممکن نیست، فشار به تولید از سه مسیر، صنایع را به رکود دعوت می‌کند. این سه مسیر به ترتیب شامل تورم، کمبود مواد اولیه و کاهش تقاضاهای داخلی و خارجی هستند. باز کردن گره برجام و ایجاد تغییرات در فضای تجارت خارجی از جمله تسهیل در واردات قطعات و مواد یا صادرات کالا و نیز تسهیل در نقل و انتقال پول می‌تواند بخشی از مشکلات صنایع را رفع کند. در عین حال، مهار تورم در کنار استفاده از برخی سیاست‌‌‌ها برای تقویت مصرف، تداوم رشد بخش صنعت را ممکن خواهد کرد.

  تولید در مهر چه شرایطی داشت؟

تیراژ خودروی سواری در مهرماه به یکی از کمترین سطوح خود تنزل یافت. گزارش وزارت صمت نشان می‌دهد با اینکه در شهریور تولید خودروی سواری در کشور افزایش چشمگیری داشت، اما دشواری شرایط باعث افت تولید به دو سوم مقادیر شهریورماه شده است. تولید خودروی سواری در مهرماه حدود 66‌هزار و 100دستگاه بوده است.

آمار تولید وانت در مهرماه 1400 کمتر از شهریور بوده، اما نسبت به دیگر ماه‌‌‌ها از نرخ بالاتری برخوردار شده است. در هفتمین ماه از سال 1400 تعداد 6744دستگاه وانت تولید شده است. تولید کامیون، کامیونت و کشنده هم 800دستگاه بوده که کمتر از نرخ تولید شهریورماه است، اما به میانگین تولید ماهانه این رقم از محصولات در کشور نزدیک است. کمباین هم با تولید 59دستگاه افت چشمگیری را تجربه کرده، ولی به میانگین کلی ماهانه در سال 1400 نزدیک است.

در بخش تولید روغن‌نباتی هم در مهر 1400 افت 23هزار تنی مشاهده شده است. در این ماه بیش از 147‌هزار تن روغن نباتی خوراکی تولید شده که نسبت به شهریورماه کاهش جدی تولید را نشان می‌دهد.  در بخش پودر شوینده افت تولید کماکان ادامه دارد. در این صنعت، در مهر 1400 در مجموع 6/ 43هزار تن پودر تولید شده است که افت محسوسی را نسبت به شهریور گزارش می‌دهد.

نئوپان با نرخ تولید 71‌هزار مترمکعبی نسبت به مهر 1400 افت تولید داشته، اما همچنان سطح خود را در حد میانگین ماهانه تولید نگه داشته است.  در بخش سموم دفع آفات نباتی هم در مهر1400، کشور افت چشمگیری را تجربه کرده است. در این ماه شاهد تولید 1300 تن سموم بودیم که عددی بسیار پایین نسبت به میانگین تولید ماهانه در سال 1400 است.  الیاف اکریلیک کالایی است که نه‌تنها در مهر1400 بلکه در شهریورماه نیز تولید آن به صفر رسیده است. وزارت صنعت در این خصوص هیچ اطلاعاتی منتشر نکرده است.  برخلاف روند یادشده، کشور در مهر1400 در بخش تولید دوده شاهد رشد حدود 100درصدی بوده، به طوری که در مهر 1400 حدود 29هزار تن دوده تولید شده است.  اما در بخش پتروشیمی تولید کشور اندکی افت داشته و به 1/ 5میلیون تن تنزل پیدا کرده؛ هرچند این رقم دقیقا هم‌اندازه میانگین تولید ماهانه در کشور بوده است.  در بخش تولید فولاد، کشور پس از تجربه رشد بالا در شهریور 1400 در مهرماه نیز شرایط خوبی را تجربه کرده و به سطح تولید بالغ بر 78/ 2میلیون تن رسیده است.

تولید محصولات فولادی افتی چشمگیر را تجربه کرده و در مهر 1400 با800هزار تن کاهش به سطح 2میلیون و 176‌هزار تن رسیده است.

افت 3300تنی تولید کاتد مس در مهر 1400 بخش دیگری از وضعیت نزولی تولید در هفتمین ماه سال است. در این ماه 6/ 25‌هزار تن کاتد مس تولید شده است.  رشد تولید شمش آلومینیوم در مهرماه از دیگر اخبار مهمی است که در متن گزارش وزارت صمت پنهان است. در این ماه از این کالا به میزان 8/ 44‌هزار تن تولید شده است.

آلومینا هم از جمله محصولاتی است که در این ماه رشد تولید را تجربه کرده است. در مهر 1400 از این محصول به میزان 4/ 20‌هزار تن تولید شده است.  افت 17‌هزار تنی در تولید کنسانتره زغال‌سنگ موجب شده است تا حجم تولید این محصول در مهر 1400 به سطح 8/ 91‌هزار تن تنزل یابد.  کاهش 500‌هزار تنی تولید سیمان در هفتمین ماه سال نیز موجب شده است تا کل حجم تولید در این ماه به 5میلیون و 459‌هزار تن کاهش یابد.  اما رشد تولید در شیشه جام موجب شده است تا در مهر1400 بیش از 118‌هزار تن از این کالا در کشور تولید شود. ظروف شیشه‌‌‌ای دیگر کالایی است که با اندکی رشد، در این ماه به میزان 2/ 61هزار تن تولید شده است.  از آن سو کاهش 400تنی در تولید ظروف چینی موجب شده است تا کل حجم تولید این محصول در مهر 1400 به 5300 تن برسد.  در میان همه کالاهای منتخب، وضعیت تولید چرم در ماه مهر متفاوت بوده، به طوری که با رشد 5/ 1میلیون فوت مکعبی، کل تولید چرم در مهر 1400 به 6میلیون فوت مربع رسید.

یکی از صنایعی که پیش از این روند تولید آن به‌شدت مثبت بود، اما با تداوم رکود، در مسیر افت قرار گرفته، لوازم خانگی است؛ تنها ماشین لباسشویی روند مثبت تولید خود را ادامه داده است. ماشین لباسشویی در مهر1400 با اندکی رشد، تیراژ 4/ 121‌هزار دستگاهی داشته است. از آن سو یخچال و فریزر با مقدار زیادی افت، کمی بیش از 175هزار دستگاه تیراژ داشته است. تولید تلویزیون نیز در این ماه با افت تولید، به حدود 91هزار و 500دستگاه رسیده است.

کاهش تولید الکتروموتور باعث تنزل تولید این محصول تا سطح 412‌هزار دستگاه شده است. تولید نخ سیستم پنبه‌‌‌ای هم با افت محسوس به 18هزار دستگاه رسیده است. تیراژ کفش و پاپوش هم با 3 میلیون زوج افزایش به 16میلیون زوج در مهر 1400 رسیده است. از آمار کاغذ و کارتن هم در مهر 1400 اطلاعاتی در دست نیست.

  وضعیت تولید در پایان هفت‌ماه

آمار گویای کلیت وضعیت تولید پس از هفت‌ماه تلاش پرنوسان است. صنعت لوازم خانگی با رشد 5/ 7درصدی و تولید 2میلیون و 687‌هزار دستگاه کماکان سردرمدار صنایع پررشد کشور است. تولید پتروشیمی هم با رشد 4/ 3درصدی به 8/ 36میلیون تن رسیده است. از آن سو افت 9/ 4درصدی تولید فولاد باعث کاهش تولید این بخش در پایان هفت‌ماه تا سطح 9/ 15میلیون تن شده است. بخش سیمان نیز با تنزل 1/ 9درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل، مجموعا بیش از 38میلیون تن تولید داشته است. دیگر اینکه خودروسازان کشور در این مدت 507هزار خودروی سواری تولید کردند که رشد 4/ 1درصدی را تجربه کرده است. در این دوره زمانی پنج‌کالای «کامیون، کامیونت و کشنده»، ‌‌‌ «روغن ساخته‌شده نباتی»، ‌‌‌ «ماشین لباسشویی»، ‌‌‌ «شمش آلومینیوم» و «شیشه جام» بیشترین میزان رشد تولید را نسبت به مدت مشابه سال قبل تجربه کرده‌‌‌اند و در عین حال پنج کالای «الیاف اکریلیک»، ‌‌‌ «سموم دفع آفات نباتی»، ‌‌‌ «الکتروموتور»، ‌‌‌ «کنسانتره زغال‌سنگ» و «پودر شوینده» بدترین میزان افت تولید را در این ماه تجربه کرده‌‌‌اند.

به طور جزئی هم تولید بیش از 41هزار دستگاه وانت، 325هزار تن پودر شوینده، یک‌میلیون و 178هزار تن روغن‌نباتی، 11هزار و 257دستگاه تراکتور، تولید 388‌هزار تن روغن صنعتی و موتور تصفیه اول، تولید بیش از 23میلیون فوت مربع چرم، تولید 790‌هزار دستگاه ماشین لباسشویی و تولید یک‌میلیون و 246‌هزار دستگاه یخچال و فریزر از دیگر نکات مهم آمار کالاهای منتخب در پایان هفت‌ماهه 1400 است.  همچنین تولید بیش از 14میلیون و 304‌هزار تن محصولات فولادی، 312‌هزار تن شمش آلومینیوم، 5/ 136هزار تن آلومینا و 176هزار تن کاتد مس از جمله آمارهای دیگری است که در سند منتشرشده وزارت صمت نیازمند توجه است.