همه چیز درباره شیوع بیماری های واگیردار

دکتر صدری زاده؛ متخصص بیماری‌‌های عفونی

افزایش تحرک جمعیت، توسعه تجارت بین‌المللی مواد غذایی و فرآورده‌‌های دارویی و بیولوژیک، تغییرات اجتماعی و محیطی ناشی از مهاجرت به شهرها و انهدام جنگل‌‌ها از عواملی هستند که ضمن تغییر ماهیت زندگی، در بازگشت بیماری‌های عفونی کنترل شده و پدید آمدن بیماریهای جدید نقش مؤثری داشته‌اند.

انسان همواره درگیر مبارزه با همه‌گیری بیماری‌‌های واگیردار بوده و کوشش می‌‌نموده که با استفاده از دانش روز از گسترش آنها جلوگیری کند.

پیشرفت دانش پزشکی در زمینه‌‌های مختلف در طول چند قرن اخیر به پیشگیری و کنترل همه‌گیری بسیاری از بیماری‌‌های عفونی منجر شده است.

آشنایی با اپیدمیولوژی این بیماری‌‌ها به کنترل همه گیری‌‌های آنها کمک نموده به طوری که واکسیناسیون و درمان‌‌های دارویی، به خصوص درمان با آنتی بیوتیک‌‌ها، نقش عمده‌ای را در کنترل انتشار بیماری‌‌های واگیردار و کاهش بار آنها بر سلامت مردم داشته است.

کنترل همه گیری

در نیمه دوم قرن بیستم مبارزه موفقیت آمیز در کنترل همه گیری‌‌های بیماری‌‌های واگیردار از طریق شناخت اپیدمیولوژی آنها و پیشرفت‌‌های حاصل در روش‌‌های درمانی با آنتی بیوتیک‌‌ها و استفاده از ایمن سازی گروهی با واکسن‌‌های موثر منجر به پیشگیری و کنترل بیماری‌‌هایی مثل سیاه سرفه، سرخک، فلج اطفال، سرخجه و غیره در کشورهای پیشرفته صنعتی جهان و تعدادی از کشورهای در حال توسعه شده است.

به طوری که در حال حاضر در بیشتر کشورهای پیشرفته صنعتی جهان بیماری‌‌های غیرواگیردار از اولویت‌‌های برنامه‌‌های سلامت شده‌اند، در حالی که کشورهای در حال توسعه آفریقایی و آسیایی هنوز درگیر مبارزه سخت اولیه با بیماریی‌‌های عفونی هستند.

ولی باید دانست که موفقیت در کنترل شیوع همه گیری‌‌های بیماری‌‌های واگیردار در کشورهای پیشرفته جهان نسبی بوده و هرگز هیچ کشوری رهایی کامل از خطر بروز این بیماری‌‌ها را ندارند.

شیوع دوباره بیماری‌‌هایی مثل سل، سرخک، اسهال‌‌های باسیلی و آمیبی، که زمانی تصور می‌‌شد در برخی از مناطق جغرافیایی جهان تحت کنترل درآمده و یا انتشار بیماری‌‌های نوپدید مثل ایدز، جنون گاوی، سارس، آنفولانزای پرندگان و یا انتشار بیماری‌‌های ویروسی وست نیل و ابولا به مناطقی که قبلاً عاری از این بیماری‌‌ها بوده اند و یا استفاده عمدی از برخی عوامل عفونی برای آسیب رساندن، صرف نظر از محل جغرافیایی و یا میزان پیشرفت اقتصادی، نشانه‌‌هایی است از وجود خطر همیشگی بیماری‌‌های واگیردار.

سرعت انتقال

سرعت انتقال بین المللی انسان و کالاهای تجارتی، تغییر در شیوه‌‌های تولیدکالاهای کشاورزی و دامی، بروز جنگ‌‌های منطقه ای و تغییر در روش زندگانی انسان، تغییرات اقلیمی و اکولوژیکی را باید از عوامل بسیار موثر در گسترش این بیماری‌‌ها در جهان دانست.

شبکه ای از عوامل اقتصادی اجتماعی، سیاسی و اکولوژیکی در ظهور بیماری‌‌های واگیردار، که انسان قرن‌‌ها با آنها زندگی کرده، نقش دارند.

در طول تاریخ بروز همه گیری‌‌هایاین نوع بیماری‌‌ها به همراه مهاجرت انسان به نقاطی دیگر و در جستجوی زندگی بهتر بوده است.

ولی در ورای این عوامل موثر بر انتشار بیماری‌‌ها، باید تغییرات ژنتیکی عوامل عفونی بیماری زا، تغییرات آب و هوایی و آثار باقی مانده از حوادث طبیعی مثل سیل، توفان و زلزله بر جوامع انسانی، ناقلان و مخازن و روابط اکولوژی آنها را نیز در نظر داشت.

در هر صورت تغییر و تحول عوامل عفونی سریع تر از پیشرفت‌‌های علمی ما صورت می‌‌گیرد، آنها حمله کرده و آثار خود را به جای می‌‌گذارند و سپس ما شروع به تحقیق و بررسی می‌‌کنیم.

تحقیقات پایه ای و کاربردی ما باید به طریقی تنظیم گردد که در این میدان مبارزه، اگر از حرکت و تحولات میکروبی جلوتر نمی رویم، دست کم از آن زیاد عقب نمانیم.

در این میان می‌‌توان به بیماری سارس، که در نوامبر سال 2002 با شیوع یک همه گیری ناگهانی در کمتر از 9 ماه 8096 مورد بیماری با 774 مورد مرگ سبب شد و یا آنفولانزای پرندگان با ویروس H5N1، در سال 2004، گرچه انتقال انسانی ویروس گزارش نداشته ولی تلفات زیاد انسانی با منبع طیور داشته و یا جهانگیری آنفولانزای خوکی با ویروس H1N1 در سال 2009، می‌‌تواند مثال‌‌های مناسبی از حالت غافل گیر کننده شیوع همه گیری بیماری‌‌های واگیردار باشد.

بنابراین به نظر می‌‌رسد که در حال حاضر هیچ کشوری، اعم از کشورهای صنعتی پیشرفته و یا کشورهای در حال توسعه، علیرغم تمام پیشرفت‌‌های حاصل در زمینه دانش پزشکی، از خطر انتشار همه گیری‌‌های بیماری‌‌های واگیردار مصون نباشد.

برای به حداقل رساندن بار بهداشتی و اقتصادی همه گیری‌‌های این بیماری‌‌ها باید امکانات تشخیص فوری همه گیری‌‌ها و مقابله با آنها در تمام کشورها فراهم باشد، در غیر این صورت خسارت حاصل از بروز ناگهانی این نوع همه گیری‌‌ها، جبران ناپذیر خواهد شد.