عربستان در مسیر ترک اعتیاد نفتی

عربستانی‌‌ها که در سال‌های اخیر و بالاخص در سال2020 با کاهش بهای نفت، با کسری‌بودجه بسیار بزرگی روبه‌رو شدند، اما امسال همزمان با بهبود درآمدهای نفتی که می‌توانند مازاد بودجه بزرگی ایجاد کنند، هزینه‌‌های خود را هم کاهش داده‌‌اند. دولت عربستان در 4 سناریو بودجه‌‌ای خود با صراحت اعلام کرده که حتی در صورت افزایش رقم مازاد بودجه، تصمیمی برای هزینه‌‌کرد بیشتر ندارد. این کشور قصد دارد از مازاد درآمد نفتی خود برای ایمن‌سازی اقتصاد در برابر بحران‌‌ها و نوسانات نفت‌خام، کاهش اتکا به نفت و تنوع‌بخشی به اقتصاد و سرمایه‌‌گذاری در طرح بلندپروازانه ویژن2030 استفاده کند.  دولت سعودی در متن رسمی بودجه خود، درباره قیمت نفت‌خامی که بر اساس آن چنین مازاد درآمدی حاصل می‌شود، سخن نگفته است، اما تحلیلگران می‌گویند که دولت سعودی تا ‌ماه سپتامبر و در داده‌‌های پیش‌بودجه‌‌ای، ارقامی مانند 50 ، 55 یا 65 دلار را برای هر بشکه نفت در نظر داشته است و چنین رقمی می‌تواند تمام منابع موردنیاز بودجه را تامین کند، اما حالا به‌نظر می‌رسد قیمت نفت را در بودجه خود، بین 70 تا 75 دلار در هر بشکه در نظر گرفته باشد تا بتواند مازاد بودجه 24‌میلیارد دلاری خود را تامین کند. تحلیلگران معتقدند که این اقدام عربستان به بازار جهانی نفت سیگنال‌های مثبت و افزایشی ارسال می‌کند.

  افزایش درآمد نفتی و مازاد بودجه پس از یک دهه

عربستان‌سعودی پیش‌‌بینی درآمدی خود در بودجه برای سال آتی را افزایش داده، چرا‌که با بالا رفتن قیمت نفت و حجم تولید، انتظار می‌رود نخستین مازاد بودجه از سال2013 و سریع‌ترین رشد اقتصادی از سال2011 به این‌سو رقم بخورد.

این یک چرخش آشکار پس از بحران بازار انرژی در نتیجه شیوع همه‌‌گیری کووید-19 است و نشانگر بهبود اقتصاد پادشاهی‌سعودی از آخرین سقوط بهای نفت است، اما این همچنان نشان می‌دهد که به‌‌رغم تلاش‌‌های شاهزاده محمد بن‌سلمان، ولیعهد سعودی برای تنوع‌بخشی به اقتصاد عربستان و پیشرفت در بخش‌های جدید اقتصادی مانند حوزه تفریح و سرگرمی که اخیرا مورد‌توجه قرار گرفته؛ ثروت بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان کماکان با قیمت نفت دچار افزایش و کاهش می‌شود. اما حالا سعودی‌‌ها برای جلوگیری از اثرات شدید نوسانات قیمت نفت بر اقتصاد این کشور، در حال پیشبرد برنامه‌‌‌هایی برای کاهش هزینه‌‌های خود هستند. محمد الجدان، وزیر دارایی پادشاهی سعودی می‌گوید که درآمدهای اضافی نفتی دولت قرار است به‌عنوان حائلی برای آینده استفاده شوند. او گفت: «ما مانند گذشته از مازاد درآمد نفتی در بودجه استفاده نخواهیم کرد. درآمد مازاد ابتدا به ذخایر دولت که در اختیار بانک مرکزی است واریز می‌شود و سپس به صندوق توسعه‌ملی یا صندوق سرمایه‌‌گذاری عمومی که هر دو از ابزارهای سرمایه‌‌گذاری تحت‌کنترل دولت هستند، تخصیص می‌‌یابد.‌» درآمد پیش‌‌بینی شده در بودجه عربستان بیش از یک تریلیون ریال سعودی - معادل 279 میلیارد دلار – است که از پیش‌‌بینی درآمد 903 میلیارد ریالی منتشرشده در‌ماه سپتامبر بیشتر است، از همین‌رو پادشاهی‌سعودی پیش‌‌بینی می‌کند که 90 میلیارد ریال درآمد مازاد بر هزینه‌‌کرد بودجه سال آتی این کشور را نشان می‌دهد. گفتنی است که درآمد بودجه‌‌ای عربستان در سال2021 برابر 930 میلیارد ریال، معادل 248 میلیارد دلار است که رشدی 10‌درصدی نسبت سال گذشته داشته و در نتیجه افزایش بهای نفت‌خام بوده است.  وزیر دارایی سعودی همچنین از تعیین سقفی مشخص برای هزینه‌‌کرد دولت در بودجه می‌گوید تا بدین‌گونه اثر قیمت نفت در چرخه‌‌های رونق و رکود اقتصاد عربستان و هزینه‌‌های عمومی دولت از بین برود. محمد الجدان می‌گوید: «ما واقعا می‌‌خواهیم مطمئن شویم که هزینه‌‌های خود را کاملا از نوسانات بازار نفت جدا می‌کنیم، امری که برای اقتصاد ما و مردم عربستان بسیار مهم است.‌»

الجدان می‌گوید از این مازاد درآمد نفتی حائلی برای اقتصاد عربستان ساخته خواهد شد و اطمینان حاصل می‌شود که قادر به حمایت از برنامه‌‌های بلندپروازانه محمد بن‌سلمان برای تنوع بخشی به اقتصاد و پروژه چشم‌‌انداز2030 (Vision 2030) هستیم. گفتنی است که مقامات سعودی در لایحه بودجه این کشور انتظار دارند که اقتصاد عربستان جهش شدیدی داشته باشد و تخمین می‌زنند که در سال‌جاری رشد اقتصادی 9/ 2‌درصدی و در سال آینده رشد اقتصادی 4/ 7‌درصدی رقم بخورد.

هر چند باید در نظر داشت که ظهور سویه اومیکرون و سویه‌‌های جدیدتر کووید در سال آینده ممکن است برای برنامه اقتصادی سعودی دردسر ایجاد کند و دسترسی به چنین نرخ رشد اقتصادی چشمگیری را دشوار کند.

  سناریوهای مختلف درآمد نفتی و ثبات هزینه‌‌ای

عربستان در بودجه خود، اعلام کرده که قصد دارد صرف‌نظر از اینکه قیمت‌های نفت افزایش یابند یا خیر، هزینه‌‌های ثابت و بدون‌تغییر داشته باشد. بخش درآمدی بودجه عربستان‌سعودی امسال تحت‌سناریو‌‌های متعددی تنظیم شده و در آن اثرات احتمالی همه‌‌گیری کووید بر روی قیمت‌های نفت را در نظر گرفته؛ اما می‌گوید که صرف‌نظر از درآمد نفتی، هزینه‌‌ها ثابت خواهند بود و تغییری نمی‌کنند. بودجه عربستان که روز یکشنبه منتشر شد، مازادی در حدود 90 میلیارد ریال سعودی، معادل 24 میلیارد دلار آمریکا را نشان می‌دهد که در 8سال اخیر بی‌سابقه بوده است. این رقم مازاد بودجه پیش‌‌بینی شده، معادل 5/ 2‌درصد از کل تولید ناخالص داخلی این کشور است. در گذشته، پادشاهی‌سعودی مانند دیگر دولت‌‌های نفتی خلیج‌فارس و منطقه، در دورانی که قیمت نفت افزایش می‌‌یافت، هزینه‌‌های عمومی خود را افزایش می‌داد، اما امسال برای بودجه خود 4سناریو درآمدی تعریف کرده که بدون توجه به نوسانات درآمدی، هزینه‌‌های پیش‌‌بینی‌‌شده را 955‌میلیارد ریال سعودی، معادل 255‌میلیارد دلار اعلام کرده است. این میزان هزینه‌‌کرد در بودجه سعودی، نمایانگر کاهشی 6‌درصدی در بخش هزینه‌‌ها نسبت به سال2021 است.

محمد الجدان، وزیر دارایی سعودی می‌گوید: «با توجه به عدم‌قطعیت جهانی پیرامون همه‌‌گیری کووید و خارج‌نشدن کامل جهان از همه‌‌گیری، شرایط چالش برانگیزتر از گذشته است، اما پادشاهی‌سعودی گروه بسیار بزرگی از سناریوهای مختلف را پیش‌‌بینی کرده، تا بتوانیم برای رویارویی با هر بحران بین‌‌المللی آمادگی بیشتری داشته باشیم.‌» در سناریوهای بودجه عربستان، 3 سناریو پیش‌‌بینی می‌کنند که این پادشاهی در سال آتی تراز مالی مثبت و مازاد درآمد بودجه داشته باشد. یک سناریوی ساختاری دیگر هم برای بودجه سعودی وجود دارد که نوسانات بازارهای جهانی و چشم‌‌اندازهای بالاتر و پایین‌تر درآمدی بودجه اصلی را در نظر نمی‌گیرد. سعودی‌‌ها در سال‌های اخیر همانند همتایان منطقه‌‌ای خود به دلیل افت قیمت نفت، هزینه‌‌های خود را کاهش داده‌‌اند و عربستان قصد دارد این روند را به مدت 2‌سال دیگر ادامه دهد و در سال 2024 بار دیگر هزینه‌‌های خود را افزایش دهد. البته تصویر حقیقی کمی پیچیده‌‌تر از اظهارات وزیر دارایی سعودی است. عربستان گفته است که کاهش هزینه‌‌های دولتی با برنامه‌‌های مخارج کلان صندوق سرمایه‌‌گذاری عمومی (PIF) که به‌صورت مستقل تحت‌کنترل پادشاهی است، خنثی می‌شود، یعنی این درآمدها بیشتر صرف سرمایه‌‌گذاری در پروژه‌‌های توسعه‌‌ای می‌شود.  طرح ویژن2030 محمد بن‌سلمان برای توسعه بخش غیرنفتی اقتصاد عربستان‌سعودی که بر روی صنایعی چون گردشگری، سرگرمی، بخش مالی، انرژی‌‌های تجدیدپذیر و فناوری‌های نوین و شهرهای هوشمند سرمایه‌‌گذاری می‌کند. به گزارش الجزیره، پادشاهی سعودی می‌خواهد تا سال2030 بیش از 3‌تریلیون دلار سرمایه‌‌گذاری در اقتصاد داخلی داشته باشد که به گفته اقتصاددانان رسیدن به آن بسیار دشوار است و دولت سعودی باید هر چه سریع‌تر اتکای بودجه خود به نفت را باز‌هم کاهش دهد تا بتواند از منابع درآمدی آن برای سرمایه‌‌گذاری‌‌های بیشتر استفاده کند. گفتنی است که در بودجه2022 و بودجه2021 سعودی، 60‌درصد هزینه‌‌ها از منبع درآمدهای نفتی و 40‌درصد باقی‌مانده از منبع درآمدهای غیرنفتی تامین می‌‌شوند، اما باید در نظر داشت که طی همین 2 سال درآمد نفتی عربستان افزایش یافته، اما دولت این کشور بر کاهش کمک‌‌های گسترده به مردم و افزایش 3‌برابری مالیات‌ارزش‌افزوده هم تکیه کرده و هزینه‌‌های خود را تنها در سال آتی 6‌درصد کاهش می‌دهد. به این معنا، سعودی‌‌ها در مسیر دوری‌جستن هرچه بیشتر از اعتیاد طولانی‌مدت به پول نفت هستند.

    بودجه عربستان با نفت چند دلاری بسته شد؟

بودجه جالب‌توجه سعودی برای سال2022 نکات مبهمی هم دارد. دولت عربستان‌سعودی در لایحه بودجه خود، قیمت نفتی را که برای محاسبه در نظر گرفته‌شده، عنوان نکرده است، از همین‌رو بسیاری از تحلیلگران و اقتصاددانان برآورد‌هایی در این زمینه انجام داده‌‌اند تا قیمت نفت در نظر گرفته شده به‌دست آید. اهمیت این رقم تنها در بودجه سعودی‌‌ها خود را نشان نمی‌دهد، بلکه بازیگران بازار نفت هم می‌توانند دیدگاه این کشور درباره آینده بازار طلای‌سیاه را بدانند.

به گزارش الجزیره، مونیکا مالک، اقتصاددان ارشد بانک تجاری ابوظبی بر اساس پیش‌‌بینی‌‌های رسمی که دولت عربستان پیش از انتشار بودجه در زمینه درآمدهای 2022 داشت، برآورده کرده است که قیمت نفت درنظر گرفته‌شده در بودجه می‌تواند بین 50 تا 55 دلار باشد، اما نکته بودجه سعودی‌‌ها در آنجا بود که ارقام درآمدی درج شده، به‌دلیل افزایش چشم‌گیر بهای طلای‌سیاه، بسیار بالاتر از تخمین‌‌های قبلی دولت هستند. مونیکا مالک در ادامه می‌گوید: «درآمد دولت در بودجه سال 2022 در مقایسه با ارقام پیش بودجه 7/ 15‌درصد افزایش یافته‌‌اند و من معتقدم که آنها با افزایش شدید قیمت نفت در بازار، بهای نفت در بودجه را به 70 دلار در هر بشکه رسانده‌‌اند.‌»

مازن السودیری، رئیس بخش تحقیقات در شرکت الراجحی‌کپیتال (Al Rajhi Capital) نیز به عرب‌نیوز گفته است که بودجه عربستان‌سعودی به بازار این سیگنال افزایشی را می‌دهد که ممکن است با رسیدن تولید نفت پادشاهی سعودی به 7/ 10میلیون بشکه در روز، قیمت‌های نفت به سطوح بالاتری هم برسند و نخستین مازاد بودجه از سال2013 را رقم بزند. السودیری درباره قیمت نفت در بودجه می‌گوید که بر اساس ارزیابی الراجحی‌کپیتال، عربستان برای تامین سر‌به‌سری هزینه‌‌های بودجه، نفت‌برنت 65 دلار در هر بشکه لازم است. او در ادامه می‌گوید: اما برای رسیدن به سطح مازاد بودجه 90 میلیارد ریال سعودی در سال آتی، با توجه به اینکه 60‌درصد منابع بودجه از درآمدهای نفتی تامین می‌شود، به نفت 75 دلار در هر بشکه نیاز است.  

در چنین شرایطی‌ عربستان از یک‌سو با آمار و ارقام بودجه‌ای خود به بازار نفت سیگنال صعودی می‌‌فرستد و نشان می‌دهد که رهبر عملی اوپک به رشد تقاضا در سال آتی امیدوار است و منتظر قیمت‌های بالاتر است. از سوی دیگر نیز با کاهش اتکای خود به درآمدهای نفتی و کاهش هزینه‌‌های خود، می‌خواهد پترودلارها را برای سرمایه‌‌گذاری در متنوع‌سازی اقتصاد و ایمن‌کردن اقتصاد پادشاهی‌سعودی در برابر بحران‌‌ها و به‌خصوص نوسانات بازار نفت هزینه کند.