در تمام این سال‌ها صادرات در حوزه حملونقل و لجستیک با مشکل مواجه بوده و گمرکات کشور ناتوان از ارائه خدمات گسترده به صادرکنندگان است. در این بین، سازمان‌های دخیل در امر صادرات بسیارند و ناهماهنگ. این دستگاهها در عین ناهماهنگی، دائم در حال وضع مقررات خلقالساعه و غیر‌اصولی نیز هستند. بر این اساس، بخش خصوصی خواهان متولی واحد در امر صادرات است؛ گذشته از اینکه بر بازی داده‌شدن توسط دولت به جای بازیگرشدن، گله‌مند است. در این میان، نماینده اقتصادی دولت ضمن تایید شرایط نامطلوب موجود، وعده داد دیگر صادرکنندگان و تجار شاهد مقررات دست‌وپاگیر خلقالساعه نخواهند بود. محسن رضایی گفت: «به تمام دستگاه‌‌‌های دخیل اعلام کردیم که دیگر کسی حق ندارد شب بخوابد و صبح بیدار شود و مقررات جدیدی صادر کند.» وی افزود: «دولت به صورت جدی به دنبال حذف تحریمهای خارجی است.» اما در این نشست یک اتفاق دیگر هم افتاد؛ متولی تجارت کشور از سه راهبرد اصلی برای توسعه صادرات سخن گفت. راهبرد نخست سیدرضا فاطمی‌امین «قرار گرفتن ایران در زنجیره تجارت بین‌المللی» است؛ راهبرد دوم «خروج از روابط بین دولت‌‌‌ها و تلاش برای ایجاد رابطه میان کسب‌وکارها در کشورهای هدف» و راهبرد سوم «ایجاد سکوی تولید کالاهای ایرانی در کشورهای هدف» است. وزیر صمت پیش‌بینی کرد که با تحقق برنامههای دولت سیزدهم، سال آینده مطالبات بخش خصوصی تغییر کند.
می‌‌‌خواهیم بازیگر باشیم، نه بازی‌شونده
مراسم روز ملی صادرات با حضور معاونان اقتصادی و علمی و فناوری رئیسجمهور، وزیر صمت و معاونان وی، رئیس اتاق بازرگانی ایران و جمعی از صادرکنندگان در محل نمایشگاه بین‌المللی تهران برگزار شد. در این نشست، رئیس اتاق ایران ضمن انتقاد از شرایط کنونی صادرات کشور، گفت: از سال 1990 تا 2020 اگر رقم صادرات ایران را با دنیا مقایسه کنیم، می‌بینیم ایران در صادرات رشد نداشته؛ این در حالی است که در این دوره، صادرات ترکیه هفت‌برابر و صادرات مالزی سه‌برابر شده و حتی در نیجریه دو برابر افزایش یافته است. گذشته از اینکه بیش از نیمی از صادرات کشور صادرات نفت بوده و بخش عمده‌‌‌ای از 50درصد باقی‌مانده نیز خام‌فروشی بوده است. شافعی افزود: با وجود نقش‌آفرینی شرکت‌های دانش‌بنیان‌ها در اقتصاد جهان، سهم شرکت‌های دانشبنیان ایرانی در صادرات فقط یک‌درصد است. رئیس اتاق ایران تصریح کرد: صادرکنندگان نمونه در سه‌سال اخیر وضع نامساعدی در مقایسه با گذشته داشتهاند و به‌رغم صادرات با مشقت و مرارت با نامهربانی و بعضا با برخورد اهانت‌‌‌آمیز مواجه بودهاند.
رئیس اتاق ایران در بخش دیگری از سخنان خود به مشکلات حوزه صادرات پرداخت و اظهار کرد: موضوع حملونقل نیز این روزها باعث آزار صادرکنندگان شده، ضمن اینکه در سال‌های قبل برخی غل و زنجیرهایی که به پای صادرات بسته شد، نتیجه‌‌‌ای جز خانه‌‌‌نشینی صادرکنندگان و ورود صادرکنندگان بی‌شناسنامه نداشت.
شافعی ضمن انتقاد از نگاه دولت به منابع صندوق توسعه ملی، گفت: صندوق توسعه ملی برای این به‌‌‌وجود آمده است که نگاه بودجه‌‌‌ای به درآمدهای نفتی صورت نگیرد؛ اما تاکنون به مفاد اساسنامه‌‌‌ای آن عمل نشده است. وی با بیان اینکه بخش صادرات در استفاده از منابع صندوق توسعه ملی مظلوم‌‌‌ترین بخش بوده است، اضافه کرد: از سال 90 تا 99 معادل 26میلیارد دلار از منابع صندوق استفاده شده که سهم بخش خصوصی تنها 10میلیارد دلار بوده است. وی از نحوه سیاستگذاری دولت‌‌‌ها در بخش‌های دیگر نیز انتقاد کرد و گفت: اشتباه دولت‌‌‌ها در گذشته برای رفع تعهد ارزی این بود که به‌‌‌جای افزایش عرضه ارز در اقتصاد به سمت کنترل نرخ ارز رفتند. مشکل در همکاری سازمان‌های مرتبط با صادرات هم این است که دستگاه‌‌‌های دولتی در حوزه صادرات با هم هماهنگ نیستند.
شافعی افزود: اتاق ایران درخواست دارد که وزارت صمت و سازمان توسعه تجارت متولی اصلی صادرات باشند و دولت حکم کند سایر دستگاهها خود را با وزارت صمت هماهنگ کنند.
وی تصریح کرد: مشارکت اتاق باید در تصمیم‌گیری‌‌‌ها به‌‌‌عنوان بازیگر باشد، نه بازی‌شونده؛ ضمن اینکه باید جلسات شورای عالی صادرات منظم برگزار شود تا حاصل جلسات آن به نفع توسعه صادرات غیرنفتی باشد.
سه راهبرد صادراتی
در این نشست، وزیر صنعت، معدن و تجارت گفت: نگاه تک‌بعدی در صادرات به سود ایران نیست و باید راهبردهای کلان صادراتی ایران به مرحله اجرا برسند. سیدرضا فاطمی‌امین افزود: در هدف‌گذاری صادراتی موضوعی که اهمیت فراوانی دارد، خروج از نگاه تک‌بعدی و توجه همزمان به ابعاد مختلف این ماجراست. موضوعاتی چون تراز تجاری، فناوری صادراتی و ایجاد اشتغال بخش‌‌‌هایی از این موضوع هستند که باید به‌طور جامع به آنها توجه شود. وی با بیان اینکه با تغییر در نگاه کلان تجاری، روند افزایش صادرات سرعت گرفته است، توضیح داد: برآوردهای ما می‌‌‌گوید که با افزایش صادرات متانول و فولاد خام هدف‌گذاری افزایش 5میلیارد دلاری صادرات در سال‌جاری محقق خواهد شد و تلاش می‌شود این روند در سال آینده نیز ادامه پیدا کند. وزیر صمت با اشاره به لزوم افزایش روابط تجاری با کشورهای مختلف، بیان کرد: موضوع تنوع‌بخشی به بازارهای صادراتی، میزان جذب سرمایه‌گذاری تجاری و نوع کالاهایی که صادر می‌شود، جزو اولویت‌‌‌های ماست که قطعا در سال آینده در روند انتخاب صادرکنندگان برتر تاثیر خواهد داشت. فاطمی‌امین با بیان اینکه در صادرات سه اولویت مهم باید پیگیری شود، تشریح کرد: راهبرد نخست، قرار گرفتن ایران در زنجیره تجارت بین‌المللی است. با قرار گرفتن در این زنجیره‌‌‌ها، امکان افزایش صادرات و حضور تاثیرگذار صادرکنندگان ایرانی در بازارهای هدف به وجود خواهد آمد. وی ادامه داد: راهبرد دوم، خروج از روابط بین دولت‌‌‌ها و تلاش برای ایجاد رابطه میان کسب‌وکارها در کشورهای هدف مانند روسیه، چین و سوریه است. ما با بسیاری از این کشورها ارتباط دولت با دولت داریم؛ اما باید تلاش کرد این روابط میان فعالان اقتصادی نیز شکل بگیرد. وزیر صمت، سومین راهبرد صادراتی ایران را ایجاد سکوی تولید کالاهای ایرانی دانست و توضیح داد: ما باید از صادرات مواد اولیه به سمت صادرات کالاهایی با ارزش افزوده زیاد حرکت کنیم. ما در برخی حوزه‌‌‌ها با بازار داخلی محدود مواجهیم، اما در صورتی که برای این محصولات بازاری مناسب در کشورهای همسایه و هدف پیدا کنیم، قطعا امکان افزایش تولید وجود خواهد داشت که باید به عنوان یک راهبرد به آن توجه کرد.
به دنبال رفع تحریمها هستیم
در این نشست، معاون اقتصادی رئیسجمهور با اشاره به تصمیم دولت سیزدهم برای جراحی‌‌‌های عمیق در حوزه صادرات، گفت: این تغییرات باید دقیق و فنی و با صبر صورت گیرد. ما این تغییرات را از تجارت آغاز کردیم و اولین گام آن با اصلاحات تجاری و صدور بخشنامه جدید آغاز شد. اکنون در حملونقل و گمرکات در زمینه خروج و ورود کالا ناهماهنگی‌‌‌هایی ایجاد شده است که باید اصلاح شوند و راهی غیر از این نداریم. رضایی افزود: ما کشوری هستیم که قبل از انقلاب عقب نگه داشته شدیم و بعد از انقلاب نیز مانع پیشرفت ما شدند. اکنون راهی جز برداشتن گام‌‌‌های بزرگ نداریم؛ ضمن اینکه فرصتمان نیز محدود است؛ بنابراین باید کارهای بزرگ را دقیق و فنی و حساب‌شده و با منطق انجام دهیم؛ چراکه کار حساب‌نشده نیز تاخیر ما را بیشتر می‌کند که توقف به صلاح نیست. وی با بیان اینکه اصلاحات در حوزه انرژی و بانک نیز در دستور کار ما قرار دارد، گفت: از جمله برنامههای ما تقویت سیستم پولی و اعتباری در سال 1401 است.
رضایی تصریح کرد: باید از فرصت‌‌‌ها استفاده کنیم. در این زمینه نیازمند سربازان اقتصادی هستیم تا بتوانیم برای ملت ایران افتخارآفرینی کنیم که این امر نیاز به عزم جدی دارد تا بتوانیم عقب‌ماندگی‌‌‌ها را جبران کنیم. معاون اقتصادی رئیسجمهور با بیان اینکه ما در راستای تحقق اهداف اقتصادی موانع بزرگی نیز پیش‌رو داریم، گفت: مهم‌ترین مانع تحریم داخلی است؛ مثلا برای ترخیص یک کالا در گمرک ممکن است از سوی استاندارد محیط‌زیست، غذا و دارو و دامپزشکی تاخیرهایی صورت گیرد و محموله هفته‌‌‌ها برای ترخیص معطل بماند که می‌توان برای حل این مشکل تمام تاییدیه‌‌‌ها را یکی کرد. علاوه بر این، قوانینی نیز داریم که اجرا نمی‌‌‌شوند. بنابراین اکنون آماده‌‌‌ایم که با تمام توان موانع را برطرف کنیم.
رضایی افزود: علاوه بر موضوع تحریم داخلی ما با تحریم خارجی نیز مواجهیم. اکنون به‌جد به دنبال این هستیم که تحریمها برداشته شوند. بعضا گفته می‌شد دولت مخالف تعامل بین‌المللی است؛ در حالی که ما به طور جدی مصمم هستیم راه صادرات و تجارت باز شود. ضمن اینکه این دولت پشتیبانی مقام معظم رهبری و نیروهای انقلابی را دارد، برای همین برادران شما در مذاکرات وین به دنبال رفع موانع تحریم هستند. وی ادامه داد: برخی در داخل، هنوز بودجه تصویب نشده می‌‌‌گویند تورم‌‌‌زاست؛ در حالی که در بودجه اصلاحاتی اعمال شده که به نفع تولیدکنندگان و کارآفرینان است. بخشی از این اصلاحات صندوق پروژه است؛ به این ترتیب که سرمایه‌‌‌های مردم جمع‌‌‌آوری می‌شود و با نرخ پایین تسهیلاتی در اختیار تولیدکنندگان قرار می‌گیرد که در نتیجه به جهش صادرات منجر خواهد شد. به عبارت دیگر از صادرکنندگان به لحاظ مالی و اعتباری حمایت و پشتیبانی خواهد شد. رضایی گفت: ما کشوری هستیم که با حجم نقدینگی حدود 4هزار هزار میلیارد تومان اقتصاد کشور محاصره شده که هدایت این حجم از نقدینگی سخت ولی مهم است؛ اگر ابتکارات پولی وارد اقتصاد شود مشکلات حل خواهد شد. معاون اقتصادی رئیسجمهور با بیان اینکه پشتیبانی مالی از صادرات با جدیت در دستور کار ما قرار دارد، افزود: رفع قوانین دست و پاگیر و بخشنامه‌‌‌های یک‌شبه به طور جدی مدنظر است. وی تصریح کرد: تلاش این است که تصمیمات در ستاد اقتصادی دولت جمع‌بندی شده و به هیات دولت و سران سه قوه برود و اگر نیاز به لایحه باشد در مجلس مطرح شود.
26سازمان دخیل در صادرات
در این نشست، رئیس سازمان توسعه تجارت گفت: این سازمان در تلاش است تا گلوگاه‌‌‌های صادراتی را برای افزایش فعالیت تجار ایرانی شناسایی و رفع کند. علیرضا پیمان‌پاک افزود: برآوردهای ما حاکی از آن است که در کشور 26سازمان و نهاد به موضوع صادرات مرتبط هستند و ایجاد هماهنگی میان این دستگاهها برای توسعه صادرات اهمیت فراوانی دارد، از این رو سازمان توسعه تجارت تلاش می‌کند در دولت به عنوان پنجره واحد صادرات، هماهنگی‌‌‌های لازم را به وجود آورد. وی با اشاره به برخی گلوگاه‌‌‌های مهم صادراتی، بیان کرد: یکی از این گلوگاه‌‌‌های مهم در حوزه حملونقل است. اگر بتوانیم در حوزه حملونقل و لجستیک تنها 10درصد مشکلات را حل کنیم، میزان صادرات کشور تا 100درصد شانس افزایش دارد.
رئیس سازمان توسعه تجارت ادامه داد: بنادر ما در مسیر توسعه صادرات با مشکلاتی جدی مواجه هستند. معطل ماندن لایروبی بنادر برای سال‌های طولانی تنها یکی از مشکلات این حوزه است که با برطرف کردنشان، حملونقل تسهیل می‌شود و همین موضوع تاثیر خود را در حوزه صادرات نشان خواهد داد.
پیمان‌پاک با بیان اینکه در حوزه تحریم نیز مشکلاتی برای صادرکنندگان ایرانی به وجود آمده است، توضیح داد: بحث انتقال ارز در تحریمها دشواری‌‌‌های خاصی دارد که بخشی از آن به تبادلات بانکی بازمی‌گردد. با توجه به اینکه گشایش ال‌سی ممکن نیست، صادرکنندگان ایرانی بر اساس اعتماد متقابل عمل می‌کنند که همین موضوع آنها را محتاط می‌کند. در این زمینه نیز تلاش‌‌‌هایی آغاز شده است که امیدواریم به نتیجه برسد. وی گفت: در خصوص بازگشت ارز حاصل از صادرات به کشور نیز تلاش شده است تا مشکلات به طور دقیق مشخص شوند و با ایجاد کارگروهی مشترک با بانک مرکزی و همکاری بخش خصوصی پیشنهادهایی نهایی شوند تا این موضوع به شکل دقیق تعیین‌تکلیف شود. پیمان‌پاک افزود: معتقدیم که نقش بخش خصوصی در مدیریت این حوزه و توسعه صادرات اهمیت فراوانی دارد و نمی‌توان بدون استفاده از توان بازیگران اصلی، گره‌‌‌های به وجود آمده در این بخش را باز کرد. در دولت تلاش شده است تا نقشه راه دقیقی برای توسعه صادرات تدوین شود و این نقشه با کمک بخش خصوصی اجرایی خواهد شد.
صادرات 850 میلیون دلاری بخش دانشبنیان
در این مراسم معاون علمی و فناوری رئیسجمهور گفت: اکوسیستم جدیدی در حوزه اقتصاد در حال شکل‌‌‌گیری است. اکنون 400هزار اشتغال ایجادشده که ازجمله پایه‌‌‌های آن استارت‌آپ‌‌‌ها، تولیدات نوآورانه و سرمایه‌گذاری‌‌‌های خطرپذیر و بازیگران جدید بودهاند که به حوزه کارآفرینی اضافه شده‌‌‌اند و ما شرکت‌های جدید ایجاد کرده‌‌‌ایم. سورنا ستاری با بیان اینکه دولت باید زیرساخت ایجاد کند تا بخش خصوصی سرمایه‌گذاری کند، افزود: صادرات ما در بخش دانشبنیان 850میلیون دلار غیر از بخش ICT بوده است. اقتصاد دانشبنیان چیزی نیست، جز سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در پژوهش. معاون علمی و فناوری رئیسجمهور با بیان اینکه دولت باید زیرساخت ایجاد کند تا بخش خصوصی سرمایه‌گذاری کند، افزود: صادرات ما در بخش دانشبنیان 850میلیون دلار غیر از بخش ICT بوده است. وی با بیان اینکه تحریمهای داخلی اثرات بدتری نسبت به تحریمهای بیرونی داشتهاند، گفت: باید بدانیم، هر مجوزی که در دولت خلق می‌شود قطعا پشت آن فساد وجود دارد؛ بنابراین وقتی قانون وضع می‌‌‌کنیم باید تبعات آن را بدانیم. ضرر و منفعت‌‌‌ها باید برطرف شود.
ستاری با بیان اینکه اکنون شرکت‌های صادراتی در حال رشد هستند، یادآور شد: اکنون محدودیت‌های حوزه صادرات به شکلی است که دستورالعمل‌‌‌های خلقالساعه را کسانی می‌‌‌نویسند که خود در بخش خصوصی حضور نداشته‌‌‌اند و این به ضربات متقابل منجر خواهد شد. وی تاکید کرد: امیدوارم دولت جدید با درس گرفتن از اشتباهات گذشته، محیط کسب و کار و اتفاقات خوبی را رقم بزند؛ هرچند تغییر اکوسیستم اشتباه قبلی کار سختی است. ستاری افزود: از صادرکنندگان برای دور زدن تحریمهای داخلی و خارجی سپاسگزارم و به آقای شافعی می‌گویم، ما در دولت مثل شما هستیم برای هر تغییری با موجی از مخالفت‌ها روبه‌رو می‌شویم که باید با آنها مقابله کنیم.
